Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həvarilər Kilsəsi — Qars ilinin Ani şəhər xarabalığında yerləşən qədim erməni kilsəsi.
| Həvarilər kilsəsi | |
|---|---|
| Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի | |
 | |
 | |
| Ölkə |  Türkiyə |
| Şəhər | Qars |
| Yerləşir | Ani |
| Aidiyyatı | Erməni Qriqoryan Kilsəsi |
| Tikilmə tarixi | XI əsr |
| Üslubu | |
| | |
 Kilsənin planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Pahlavuni sülaləsi dövründə inşa etdirilmiş bu abidənin elə həmin dövrdə Ani patriarxları tərəfindən mərkəz kimi istifadə edildiyi güman edilir. Abidənin divarlarında nə zaman inşa olunması haqqında bir qeyd yoxdur. Kilsə divarlarındakı ən qədim yazı 1031-ci il tarixinə aiddir və Abuğamir Pahlavuninin kilsəyə torpaq bağışlamasından bəhs edir.
Akademik Həvarilər kilsəsi və ona bitişik olan bidələr ərazisində arxeoloji qazıntıları 1909-cu ildə tamlamışdır və 1912-ci ildə kilsənin ən zəif hissələri və cənub narteks müəyyən qədər bərpa edilmişdir. Həvarilər kilsəsi ərazisində XX əsrin əvvəllərində aparılan qazıntılar zamanı əldə edilən nəticələrdən dövrümüzə bir şey çatmamışdır. Belə ki, baxımsızlıq üzündən bütün tapıntılar itirilmiş və ya məhv olmuşdur.
Kilsənin zəmin planı memarlıqda "inscribed quatrefoil with corner chambers" olaraq bilinən tərzdə inşa edilmişdir. Başqa sözlə, düzbucaqlı planın içinə oturdulmuş dörd apisli iç quruluşun künclərdə əmələ gətirdiyi boşluqlar dörd şapellə doldurulub. Bu erməni abidələrində VII əsrdən sonra meydana gələn bir layihələşdirmə növüdür, lakin bu binada istifadə edilmiş naxışlar binanı XI əsrin ilk otuz ilinə aid etməyə imkan verir. Kilsəyə Şimal və Cənub apislərdəki qapılardan girilirmiş. Kilsənin üst qismindən çox az şeyin qalmasına baxmayaraq, 1909-cu il qazıntıları nəticəsində əldə edilən məmulatlara əsasən kilsəsnin uyğun modelini hazırlamaq mümkün olmuşdur. Mərkəzi qübbənin ağırlığını zəiflətmək üçün boş torpaq qapılardan istifadə edilmişdir. Kilsənin konik damının kirəmitlərinin arası nar və üzüm salxımı oymaları ilə bəzədilibmiş. Dörd künclərdəki şapellərin hər biri ayrıca kiçik kilsələrə bənzəyirmiş və hər birinin özünəməxsus incə dizaynı varmış. Hətta iki şərq şapelinin öz daxili hücrələri belə varmış. Ən qəribə cəhət isə kilsənin dörd küncündəki şapellərin də qübbəylə örtülməsidir ki, bu da Həvarilər kilsəsini bütün erməni kilsələrindən fərqləndirən ən mühüm cəhətdir.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Cənub narteksin zəngin naxışlarla bəzədilmiş divarları Səlcuqlu və İran memarlığının təsiri altında inşa edilib. Giriş baştağ şəklində hazırlanmışdır. Bu, eyvan şəklindəki bir nişin içinə yerləşdirilmiş və bəzəkli çərçivə ilə əatə olunmuş bir girişdir. Nişin tavanı şəbəkə şəkilli oymalardır ki, bu da sırf müsəlma memarlığına məxsus elementdir. Çərçivəsi isə yumru təpəli kəmərdir.
Abidə başqa bir xüsusiyyəti ilə də diqqəti cəlb edir. Belə ki, fasadının sadəliyi və daxili interyerin çevikliyi və mürəkkəbliyi indiyə qədər heç bir binada bu qədər ziddiyyət təşkil etməyib.
Tavan divarla kəsişmə yerində stalaktit formalı bir birinin üstündə olan kəmərlərlə dəstəklənib. Mərkəzi qübbənin tam ortasında kiçik bir pəncərənin olduğu qeyd edilsə də bu gün əlimizdə həmin iddianı dəstəkləyəcək bir dəlil yoxdur. Digər bölümlərin isə qırmızı, qəhvəyi və qara daşlardan inşa edilmiş, qabartma daş işləmələri ilə zəngin şəkildə bəzədilmiş düz tavanları vardır. Abidənin içi tamamilə daşişləmə sənətinin hünər göstəricisidir.
Narteksin kəmərlərinin divar səthinin dikinə yerləşdirilmələri ilə bərabər, həmçinin künclərdə çarpışmaları erməni memarlığında təkrarı olmayan nümunədir. Planda iki qarşı tərəfin aldadıcı dərəcədə sadə zəmin planı, içərisinin alt bölmələrində çıxıntı əmələ gətirən plastorlarla vurğulanır. Ancaq qübbəli orta bölmənin bu sahənin üstündə yerləşdirilməsi, Barokko memarlıq üslubu xaric digər üslub və məktəblərdə nadir görünən boşluqların bir — birinin içinə girərək davam etdiyi görüntüsünü verən əsrarəngiz bir təsir yaradır.
Cənub narteks
Kilsənin Cənub divarına dayalı bir narteks var. Ermənicə "gavit" olaraq bilinən bu tikili böyek bir ehtimalla XIII əsrin əvvəllərinə aiddir. Narteksin Cənub və Qərb divarları tavanın Qərb tərəfi ilə birgə uçmuşdur. Narteksin yalnız Şərq hissəsi ilin görünüşü ilə günümüzə çatmışdır. Onu da qeyd edək ki, bu abidə bəzi türk qaynaqlarında səlcuqlu karvansarası kimi də təqdim olunur. Narteksin divarlarında erməni dilində çoxlu kitabələr vardır ki, onlardan da ən qədimi 1215-ci ilə aiddir. Yazıların əksəri dinlə əlaqəsi olmayan mövzulara aiddir. Bunların arasında vergi, ticarət sənədlərinə kimi ən müxtəlif yazılara təsadüf edilir. Onlar Ani şəhərinin qədim həyatına işıq tutmaları və narteksin yalnız dini məqsədlər üçün istifadə edilmədiyini göstərmələri baxımından qiymətlidir.
Kiçik kilsə
Narteksin Cənubunda isə ordakı bütün tikililərdən qədim olan bir kiçik kilsə var imiş. Kilsənin yarımdairə apisi olan tək nefi varmış. Apisin Cənubunda əlavə hücrə var imiş, amma Şimalında yoxmuş. Akademik bu kilsənin Cənub divarının narteksə yer vermək üçün söküldüyünü düşünmüşdür.
Mənbə
- Həvarilər kilsəsi
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hevariler Kilsesi Qars ilinin Ani seher xarabaliginda yerlesen qedim ermeni kilsesi Hevariler kilsesiՍուրբ Առաքելոց եկեղեցի40 30 36 sm e 43 34 12 s u Olke TurkiyeSeher QarsYerlesir AniAidiyyati Ermeni Qriqoryan KilsesiTikilme tarixi XI esrUslubuHevariler kilsesiKilsenin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiPahlavuni sulalesi dovrunde insa etdirilmis bu abidenin ele hemin dovrde Ani patriarxlari terefinden merkez kimi istifade edildiyi guman edilir Abidenin divarlarinda ne zaman insa olunmasi haqqinda bir qeyd yoxdur Kilse divarlarindaki en qedim yazi 1031 ci il tarixine aiddir ve Abugamir Pahlavuninin kilseye torpaq bagislamasindan behs edir Akademik Hevariler kilsesi ve ona bitisik olan bideler erazisinde arxeoloji qazintilari 1909 cu ilde tamlamisdir ve 1912 ci ilde kilsenin en zeif hisseleri ve cenub narteks mueyyen qeder berpa edilmisdir Hevariler kilsesi erazisinde XX esrin evvellerinde aparilan qazintilar zamani elde edilen neticelerden dovrumuze bir sey catmamisdir Bele ki baximsizliq uzunden butun tapintilar itirilmis ve ya mehv olmusdur Kilsenin zemin plani memarliqda inscribed quatrefoil with corner chambers olaraq bilinen terzde insa edilmisdir Basqa sozle duzbucaqli planin icine oturdulmus dord apisli ic qurulusun kunclerde emele getirdiyi bosluqlar dord sapelle doldurulub Bu ermeni abidelerinde VII esrden sonra meydana gelen bir layihelesdirme novudur lakin bu binada istifade edilmis naxislar binani XI esrin ilk otuz iline aid etmeye imkan verir Kilseye Simal ve Cenub apislerdeki qapilardan girilirmis Kilsenin ust qisminden cox az seyin qalmasina baxmayaraq 1909 cu il qazintilari neticesinde elde edilen memulatlara esasen kilsesnin uygun modelini hazirlamaq mumkun olmusdur Merkezi qubbenin agirligini zeifletmek ucun bos torpaq qapilardan istifade edilmisdir Kilsenin konik daminin kiremitlerinin arasi nar ve uzum salximi oymalari ile bezedilibmis Dord kunclerdeki sapellerin her biri ayrica kicik kilselere benzeyirmis ve her birinin ozunemexsus ince dizayni varmis Hetta iki serq sapelinin oz daxili hucreleri bele varmis En qeribe cehet ise kilsenin dord kuncundeki sapellerin de qubbeyle ortulmesidir ki bu da Hevariler kilsesini butun ermeni kilselerinden ferqlendiren en muhum cehetdir Memarliq xususiyyetleriHevariler Kilsesinin berpa plani Cenub narteksin zengin naxislarla bezedilmis divarlari Selcuqlu ve Iran memarliginin tesiri altinda insa edilib Giris bastag seklinde hazirlanmisdir Bu eyvan seklindeki bir nisin icine yerlesdirilmis ve bezekli cercive ile eate olunmus bir girisdir Nisin tavani sebeke sekilli oymalardir ki bu da sirf muselma memarligina mexsus elementdir Cercivesi ise yumru tepeli kemerdir Abide basqa bir xususiyyeti ile de diqqeti celb edir Bele ki fasadinin sadeliyi ve daxili interyerin cevikliyi ve murekkebliyi indiye qeder hec bir binada bu qeder ziddiyyet teskil etmeyib Tavan divarla kesisme yerinde stalaktit formali bir birinin ustunde olan kemerlerle desteklenib Merkezi qubbenin tam ortasinda kicik bir pencerenin oldugu qeyd edilse de bu gun elimizde hemin iddiani destekleyecek bir delil yoxdur Diger bolumlerin ise qirmizi qehveyi ve qara daslardan insa edilmis qabartma das islemeleri ile zengin sekilde bezedilmis duz tavanlari vardir Abidenin ici tamamile dasisleme senetinin huner gostericisidir Narteksin kemerlerinin divar sethinin dikine yerlesdirilmeleri ile beraber hemcinin kunclerde carpismalari ermeni memarliginda tekrari olmayan numunedir Planda iki qarsi terefin aldadici derecede sade zemin plani icerisinin alt bolmelerinde cixinti emele getiren plastorlarla vurgulanir Ancaq qubbeli orta bolmenin bu sahenin ustunde yerlesdirilmesi Barokko memarliq uslubu xaric diger uslub ve mekteblerde nadir gorunen bosluqlarin bir birinin icine girerek davam etdiyi goruntusunu veren esrarengiz bir tesir yaradir Cenub narteksKilsenin Cenub divarina dayali bir narteks var Ermenice gavit olaraq bilinen bu tikili boyek bir ehtimalla XIII esrin evvellerine aiddir Narteksin Cenub ve Qerb divarlari tavanin Qerb terefi ile birge ucmusdur Narteksin yalniz Serq hissesi ilin gorunusu ile gunumuze catmisdir Onu da qeyd edek ki bu abide bezi turk qaynaqlarinda selcuqlu karvansarasi kimi de teqdim olunur Narteksin divarlarinda ermeni dilinde coxlu kitabeler vardir ki onlardan da en qedimi 1215 ci ile aiddir Yazilarin ekseri dinle elaqesi olmayan movzulara aiddir Bunlarin arasinda vergi ticaret senedlerine kimi en muxtelif yazilara tesaduf edilir Onlar Ani seherinin qedim heyatina isiq tutmalari ve narteksin yalniz dini meqsedler ucun istifade edilmediyini gostermeleri baximindan qiymetlidir Kicik kilseNarteksin Cenubunda ise ordaki butun tikililerden qedim olan bir kicik kilse var imis Kilsenin yarimdaire apisi olan tek nefi varmis Apisin Cenubunda elave hucre var imis amma Simalinda yoxmus Akademik bu kilsenin Cenub divarinin nartekse yer vermek ucun sokulduyunu dusunmusdur MenbeHevariler kilsesiHemcinin bax