Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Hafizulla Əmin (1 avqust 1929, Paqman[d], Əfqanıstan krallığı[d] – 27 dekabr 1979) — ƏXDP liderlərindən olan və ƏXDP MK-nın hərbi şöbəsinin müdiri, hərbi nazir, sonra isə baş nazir, prezident.
| Həfizulla Əmin | |
|---|---|
| puşt. حفيظ الله امين | |
| 27 mart 1979 – 27 dekabr 1979 | |
| Sonrakı | Bəbrək Karməl |
| 14 sentyabr 1979 – 27 dekabr 1979 | |
| Sonrakı | Bəbrək Karməl |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1 avqust 1929 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 27 dekabr 1979(50 yaşında) |
| Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Dini | islam |
Həyatı
ƏXDP liderlərindən olan və ƏXDP MK-nın hərbi şöbəsinin müdiri, hərbi nazir, sonra isə baş nazir vəzifələrinə yiyələnmiş Hafizullah Əminlə N. M. Təraki arasında ixtilaflar başlanır. Kabildə SSRİ-nin Əfqanıstandakı səfirinin vasitəçiliyi ilə H. Əmin və N. M. Təraki arasında barışıq üçün görüş keçirilir, lakin real hakimiyyəti öz əlində toplamış H. Əmin yaranmış şəraitdən məharətlə istifadə edərək sentyabrın 14-də N. M. Tərakini hakimiyyətdən salır, həmin gecə partiyanın iclasını keçirir və ƏXDP MK-nın baş katibi və İnqilab Şurasının sədri seçilir. Daha sonra N. M. Tərakini həbs etdirir və fiziki məhvinə nail olur.
Bu dövrdə ölkədə zorakılıqlar və qanunsuzluqlar baş alıb gedirdi. Vəziyyətin çətinləşdiyini görən H. Əmin SSRİ-yə hərbi yardım üçün müraciət edir. Ümumiyyətlə, Əfqanıstan hökuməti 1979-cu ilin dekabr ayına kimi SSRİ-yə hərbi yardım üçün 20-yə qədər müraciət etmişdir. İlk belə müraciət haqqında fikirlərini H. Əmin hələ baş nazir olarkən N. M. Təraki ilə bölüşmüşdü və N. M. Təraki həbs olunmamışdan bir az əvvəl SSRİ rəhbəri L. İ. Brejnevdən hərbi yardım üçün kömək istəmişdi.
H. Əmin hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra hakimiyyətdən öz şəxsi maraqları üçün istifadə edir və buna görə də oradakı vəziyyəti öyrənmək üçün sentyabrın ortalarında SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin 17 zabiti Kabilə göndərilir.
1979-cu ilin qışında Əfqanıstanda cərəyan edən hadisələr SSRİ üçün qənaətbəxş hesab edilmirdi. Siyasi Büro H. Əminin bir neçə dəfə israrla SSRİ rəhbərliyindən hərbi yardım istəyini və Əfqanıstandakı vəziyyəti nəzərə alaraq Əfqanıstana ordu yeritmək barədə qərarı müzakirə edir və hər dəfə Əfqanıstana ordu yeritməyin qeyri-mümkünlüyünü bildirir, lakin 12 dekabr 1979-cu ildə Mərkəzi Komitənin gizli iclasında Əfqanıstana ordu yeritmək haqqında qərar qəbul olunur. Dəfələrlə səsləndirilən və qəbul olunmayan qərarın dekabrın 12-də qəbul olunması səbəbi hələ də tam açıqlanmayıb, lakin ən çox ehtimal olunan mülahizələrdən biri Əfqanıstanla həmsərhəd olan Pakistanda ABŞ-nin öz mövqeyini daha da gücləndirməsi və SSRİ-nin Əfqanıstan iqtisadiyyatına yatırdığı irihəcmli investisiyaları itirməmək istəyi idi. Buna görə də 1979-cu ilin 12 dekabrında SSRİ xarici işlər naziri A. Qromıko, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri Yuri Andropov, müdafiə naziri D. Ustinovun təklifləri ilə siyasi qərar qəbul edildi. Rusiya prezidentinin arxivində saxlanılan və əlyazma şəklində olan qərarın üstündə Siyasi Büro üzvlərinin hamısının imzası var. L. Brejnev Əfqanıstana qoşun göndərilməsinin əleyhinə olub.
Andropov və Ustinov bir müddət sonra onu razı salıblar. Buna görə də Brejnevin təkidi ilə Siyasi Büro üzvlərinin hamısı adbaad səs verib və qərarın üzərinə imza atıb. Bu qərarın qəbul edilməsindən dərhal sonra SSRİ-nin müdafiə naziri D. Ustinov Əfqanıstana göndərilmək üçün 75–80 min nəfərlik qoşun kontingenti hazırlamaq barədə əmr imzalayır.
Dekabrın 12-də qəbul olunan qərarın hazırlıqları və Əfqanıstanda gedən hadisələri nəzarətdə saxlamaq tədbirləri DTK sədri Y. Andropov və müdafiə naziri D. Ustinovun başçılığı ilə bir qədər əvvəl başlanmışdır. Belə ki, dekabrın əvvəlində Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin iki "Zenit" xüsusi dəstəsi (hər biri 30 nəfərdən ibarət) Baqrama göndərilir. Bundan əlavə, 9 və 12 dekabrda Özbəkistanın Daşkənd və aeroportlarından bütün şəxsi heyəti, zabit və əsgərləri əfqan hərbi geyimində olan və əsasən müsəlmanlardan ibarət olan "müsəlman" batalyonu guya Kabil yaxınlığında Baqram aerodromunu mühafizə məqsədilə Baqrama göndərilir. SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinın əməkdaşlarının mühafizəsi altında də qeyri-leqal şəkildə Baqrama gətirilir. Burada həmçinin ƏXDP-nin keçmiş baş katibi N. M. Tərakinin silahdaşları var idi. Plana görə, dekabrın ortasında H. Əmin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmalı, Babrək Karməl və onun ətrafı yeni hökuməti təşkil etməli idilər.
Dekabrın 11-də orduya H. Əminin iqamətgahının tutulması üçün hazırlıq tapşırığı verilir. Əməliyyatın yerinə yetirilməsi üçün iqamətgahın planı, mühafizə sistemi haqqında ətraflı məlumat yox idi. 13 dekabr 15:30-da şəxsi heyət döyüş tapşırığını həyata keçirmək üçün əmr alır. Şəxsi heyət 1 saat ərzində Baqramdan Kabilə hərəkət edərək H. Əminin iqamətgahını tutmalı idi, lakin əməliyyatın bu cür aşağı səviyyədə hazırlanması saat 16:00 — da əmrin geri götürülməsinə səbəb olur.
Axşam saat 19:30-da SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin "İldırım" və "Zenit" xüsusi dəstələrinin əməkdaşları prezident sarayını tutmaq üçün "Ştorm-333" əməliyyatını həyata keçirir. Mühafizəçilər kömək üçün tank briqadasına zəng vururlar, lakin "müsəlman" batalyonu tərəfindən mühasirəyə alınmış hərbi hissədən kömək gəlmir. 43 dəqiqəyə qədər çəkən "Ştorm-333" əməliyyatı nəticəsində H. Əmin öldürülür.
Ədəbiyyat
- Амин, Хафизулла // Новая российская энциклопедия. — М.: "Энциклопедия" Издательский дом "Инфра-М", 2005. — Т. 1. — С. 360.
İstinadlar
- Hafizullah Amin // Encyclopædia Britannica (ing.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Hafizulla Emin 1 avqust 1929 Paqman d Efqanistan kralligi d 27 dekabr 1979 EXDP liderlerinden olan ve EXDP MK nin herbi sobesinin mudiri herbi nazir sonra ise bas nazir prezident Hefizulla Eminpust حفيظ الله امينEfqanistanin Bas naziri27 mart 1979 27 dekabr 1979SonrakiBebrek KarmelEfqanistan Prezidenti14 sentyabr 1979 27 dekabr 1979SonrakiBebrek KarmelSexsi melumatlarDogum tarixi 1 avqust 1929 1929 08 01 Dogum yeri Paqman d Efqanistan kralligi d Vefat tarixi 27 dekabr 1979 1979 12 27 50 yasinda Vefat sebebi gulle yarasi d Tehsili Kolumbiya UniversitetiFealiyyeti siyasetciDini islamHeyatiEXDP liderlerinden olan ve EXDP MK nin herbi sobesinin mudiri herbi nazir sonra ise bas nazir vezifelerine yiyelenmis Hafizullah Eminle N M Teraki arasinda ixtilaflar baslanir Kabilde SSRI nin Efqanistandaki sefirinin vasiteciliyi ile H Emin ve N M Teraki arasinda barisiq ucun gorus kecirilir lakin real hakimiyyeti oz elinde toplamis H Emin yaranmis seraitden meharetle istifade ederek sentyabrin 14 de N M Terakini hakimiyyetden salir hemin gece partiyanin iclasini kecirir ve EXDP MK nin bas katibi ve Inqilab Surasinin sedri secilir Daha sonra N M Terakini hebs etdirir ve fiziki mehvine nail olur Bu dovrde olkede zorakiliqlar ve qanunsuzluqlar bas alib gedirdi Veziyyetin cetinlesdiyini goren H Emin SSRI ye herbi yardim ucun muraciet edir Umumiyyetle Efqanistan hokumeti 1979 cu ilin dekabr ayina kimi SSRI ye herbi yardim ucun 20 ye qeder muraciet etmisdir Ilk bele muraciet haqqinda fikirlerini H Emin hele bas nazir olarken N M Teraki ile bolusmusdu ve N M Teraki hebs olunmamisdan bir az evvel SSRI rehberi L I Brejnevden herbi yardim ucun komek istemisdi H Emin hakimiyyeti ele kecirdikden sonra hakimiyyetden oz sexsi maraqlari ucun istifade edir ve buna gore de oradaki veziyyeti oyrenmek ucun sentyabrin ortalarinda SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesinin 17 zabiti Kabile gonderilir 1979 cu ilin qisinda Efqanistanda cereyan eden hadiseler SSRI ucun qenaetbexs hesab edilmirdi Siyasi Buro H Eminin bir nece defe israrla SSRI rehberliyinden herbi yardim isteyini ve Efqanistandaki veziyyeti nezere alaraq Efqanistana ordu yeritmek barede qerari muzakire edir ve her defe Efqanistana ordu yeritmeyin qeyri mumkunluyunu bildirir lakin 12 dekabr 1979 cu ilde Merkezi Komitenin gizli iclasinda Efqanistana ordu yeritmek haqqinda qerar qebul olunur Defelerle seslendirilen ve qebul olunmayan qerarin dekabrin 12 de qebul olunmasi sebebi hele de tam aciqlanmayib lakin en cox ehtimal olunan mulahizelerden biri Efqanistanla hemserhed olan Pakistanda ABS nin oz movqeyini daha da guclendirmesi ve SSRI nin Efqanistan iqtisadiyyatina yatirdigi irihecmli investisiyalari itirmemek isteyi idi Buna gore de 1979 cu ilin 12 dekabrinda SSRI xarici isler naziri A Qromiko Dovlet Tehlukesizlik Komitesinin sedri Yuri Andropov mudafie naziri D Ustinovun teklifleri ile siyasi qerar qebul edildi Rusiya prezidentinin arxivinde saxlanilan ve elyazma seklinde olan qerarin ustunde Siyasi Buro uzvlerinin hamisinin imzasi var L Brejnev Efqanistana qosun gonderilmesinin eleyhine olub Andropov ve Ustinov bir muddet sonra onu razi saliblar Buna gore de Brejnevin tekidi ile Siyasi Buro uzvlerinin hamisi adbaad ses verib ve qerarin uzerine imza atib Bu qerarin qebul edilmesinden derhal sonra SSRI nin mudafie naziri D Ustinov Efqanistana gonderilmek ucun 75 80 min neferlik qosun kontingenti hazirlamaq barede emr imzalayir Dekabrin 12 de qebul olunan qerarin hazirliqlari ve Efqanistanda geden hadiseleri nezaretde saxlamaq tedbirleri DTK sedri Y Andropov ve mudafie naziri D Ustinovun basciligi ile bir qeder evvel baslanmisdir Bele ki dekabrin evvelinde Dovlet Tehlukesizlik Komitesinin iki Zenit xususi destesi her biri 30 neferden ibaret Baqrama gonderilir Bundan elave 9 ve 12 dekabrda Ozbekistanin Daskend ve aeroportlarindan butun sexsi heyeti zabit ve esgerleri efqan herbi geyiminde olan ve esasen muselmanlardan ibaret olan muselman batalyonu guya Kabil yaxinliginda Baqram aerodromunu muhafize meqsedile Baqrama gonderilir SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesinin emekdaslarinin muhafizesi altinda de qeyri leqal sekilde Baqrama getirilir Burada hemcinin EXDP nin kecmis bas katibi N M Terakinin silahdaslari var idi Plana gore dekabrin ortasinda H Emin hakimiyyetden uzaqlasdirilmali Babrek Karmel ve onun etrafi yeni hokumeti teskil etmeli idiler Dekabrin 11 de orduya H Eminin iqametgahinin tutulmasi ucun hazirliq tapsirigi verilir Emeliyyatin yerine yetirilmesi ucun iqametgahin plani muhafize sistemi haqqinda etrafli melumat yox idi 13 dekabr 15 30 da sexsi heyet doyus tapsirigini heyata kecirmek ucun emr alir Sexsi heyet 1 saat erzinde Baqramdan Kabile hereket ederek H Eminin iqametgahini tutmali idi lakin emeliyyatin bu cur asagi seviyyede hazirlanmasi saat 16 00 da emrin geri goturulmesine sebeb olur Axsam saat 19 30 da SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesinin Ildirim ve Zenit xususi destelerinin emekdaslari prezident sarayini tutmaq ucun Storm 333 emeliyyatini heyata kecirir Muhafizeciler komek ucun tank briqadasina zeng vururlar lakin muselman batalyonu terefinden muhasireye alinmis herbi hisseden komek gelmir 43 deqiqeye qeder ceken Storm 333 emeliyyati neticesinde H Emin oldurulur EdebiyyatAmin Hafizulla Novaya rossijskaya enciklopediya M Enciklopediya Izdatelskij dom Infra M 2005 T 1 S 360 IstinadlarHafizullah Amin Encyclopaedia Britannica ing