Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hegemoniya (yun. hegemonia — “hökmranlıq”, “birincilik” deməkdir) — bir sinfin başqa siniflərə görə və ya hər hansı bir dövlətin başqa dövlətdən üstün olmasına, rəhbərliyinə, rəhbər roluna deyilir.
Tarixən bu termin Yunan siyasətlərinin birliyindən ən güclü şəhər-dövlətin üstünlüyünü ifadə etmək üçün istifadə edilmişdir. Bu termin marksist filosof Antonio Gramsci-nin hegemonluq nəzəriyyəsi kimi bir çox başqa kontekstlərdə də istifadə olunur.
Terminin yaranması
Hegemon, igemon (q.yun. ἡγεμών — lider, bələdçi, mentor, rəhbər) — hegemonluğu həyata keçirən şəxs, dövlət və ya sosial təbəqə. Tarixən termin lider və ya komandir, qubernator, daha az - imperator titulunu ifadə etmək üçün istifadə edilmişdir.
Beləliklə, II Korinf Konqresində Makedoniyalı İskəndər Korinf İttifaqının hegemonu elan edildi. Əhdi-Cədiddə Yəhudeya prokuroru Ponti Pilat hegemon titulu adlanır (egemon; Bulqakovun əsərində müasir yunan tələffüzündə hegemondur).
Nümunə olaraq federasiyadakı bir əyalət (Almaniya İmperiyasında Prussiya (krallıq)) və ya bir qurumdakı bir şəxs (Fransa Konsulluğunda Napoleon I) ola bilər.
“Hegemonluq” anlayışının təkamülü
Hegemonluq anlayışının tarixi təkamülündə aşağıdakı mərhələləri müşahidə etmək olar:
- Qədim Yunanıstanda hegemonluq bir şəhər dövlətinin digər şəhər-dövlətlər üzərində hərbi və siyasi rəhbərliyi kimi başa düşülürdü. Məsələn, Korinf Liqası Makedoniyalı II Filip tərəfindən İrana qarşı müharibədə qoşunlarının hərəkətlərini əlaqələndirmək üçün yaradılmış Yunan şəhər dövlətlərinin liqasıdır.
- XIX əsrdə hegemonluq bütün dünyada Avropa müstəmləkə sistemində olduğu kimi bir ölkənin digər ərazilər üzərində geosiyasi və mədəni üstünlüyünü nəzərdə tutur. Sosioloji və siyasi ədəbiyyatda, xüsusən də marksist ədəbiyyatda bu termin cəmiyyətdə və ya tarixi proseslərdə (məsələn, proletariatın hegemonluğu) sosial qrupun və ya sinfin hakim mövqeyini ifadə etmək üçün də istifadə olunmağa başlamışdır.
- XX əsrdə hegemonluq anlayışının siyasi elmi konteksti genişlənərək, sosial təbəqələşmiş cəmiyyət daxilində hakim sinfin bir növ mədəni üstünlüyü kimi mədəni imperializm fenomenini də əhatə etdi. Beləliklə, mədəni normaların məcmusu kimi hakim ideologiyanın təsiri altında hakim sinif sosial, siyasi və ya iqtisadi nizamı ideoloji cəhətdən əsaslandıran öz dünyagörüşünü (Weltanschauung) tətbiq etməklə intellektual cəhətdən digər siniflərə üstün gələ bilər. təbii, tarixən müəyyən edilmiş və dəyişməz idi.
Beynəlxalq münasibətdə hegemonluq
XIX əsrdən başlayaraq, xüsusən də tarixi jurnalistikada “hegemonluq” bir dövlətin digər dövlət üzərində üstünlüyünü ifadə edir (məsələn, Birinci Fransa İmperiyasının Avropa hegemonluğu).
Beynəlxalq münasibətlər sistemləri inkişaf etdikcə, müxtəlif dövlət birləşmələri onlarda hegemon rolunda çıxış edirdilər. Məsələn, Mesopotamiyada növbə ilə Şumer şəhər dövlətləri (Kiş, Uruk, Umma), sonra Akkadlı Sarqon və III Ur sülaləsi, daha sonra Babil və Assuriya (Yeni Assuriya İmperiyası) tərəfindən fəth edildi. nəticədə Pax Assyriaca quraraq hegemonluğunu bütün Yaxın Şərq regionuna genişləndirdi). Amarna dövründə Yeni Misir Krallığı, Xet dövləti və Mitanni Yaxın Şərqdə hegemonluq uğrunda mübarizə aparırdılar. Qədim Yunanıstanda Peloponnes müharibəsi Yunan siyasətləri arasında Afina və Spartanın hegemonluq uğrunda mübarizəsi nəticəsində yaranmışdır.
İstinadlar
- Schenoni, Luis L. Hegemony // Oxford Research Encyclopedia of International Studies. OREIS. Oxford University Press and International Studies Association, LLC. 2019. doi:10.1093/acrefore/9780190846626.013.509. ISBN . 2021-10-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-08-02.
- . Oxford Advanced American Dictionary. Dictionary.com, LLC. 2014. 2014-02-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-02-01.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;TheColumbiaadlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Clive Upton, William A. Kretzschmar, Rafal Konopka: Oxford Dictionary of Pronunciation for Current English. Oxford University Press (2001)
- Oxford English Dictionary
- Timeline // US Hegemony, Flagrancy, 2016-04-06 tarixində , İstifadə tarixi: 2022-08-02
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Hegemoniya yun hegemonia hokmranliq birincilik demekdir bir sinfin basqa siniflere gore ve ya her hansi bir dovletin basqa dovletden ustun olmasina rehberliyine rehber roluna deyilir Tarixen bu termin Yunan siyasetlerinin birliyinden en guclu seher dovletin ustunluyunu ifade etmek ucun istifade edilmisdir Bu termin marksist filosof Antonio Gramsci nin hegemonluq nezeriyyesi kimi bir cox basqa kontekstlerde de istifade olunur Terminin yaranmasiHegemon igemon q yun ἡgemwn lider beledci mentor rehber hegemonlugu heyata keciren sexs dovlet ve ya sosial tebeqe Tarixen termin lider ve ya komandir qubernator daha az imperator titulunu ifade etmek ucun istifade edilmisdir Belelikle II Korinf Konqresinde Makedoniyali Iskender Korinf Ittifaqinin hegemonu elan edildi Ehdi Cedidde Yehudeya prokuroru Ponti Pilat hegemon titulu adlanir egemon Bulqakovun eserinde muasir yunan teleffuzunde hegemondur Numune olaraq federasiyadaki bir eyalet Almaniya Imperiyasinda Prussiya kralliq ve ya bir qurumdaki bir sexs Fransa Konsullugunda Napoleon I ola biler Hegemonluq anlayisinin tekamuluHegemonluq anlayisinin tarixi tekamulunde asagidaki merheleleri musahide etmek olar Qedim Yunanistanda hegemonluq bir seher dovletinin diger seher dovletler uzerinde herbi ve siyasi rehberliyi kimi basa dusulurdu Meselen Korinf Liqasi Makedoniyali II Filip terefinden Irana qarsi muharibede qosunlarinin hereketlerini elaqelendirmek ucun yaradilmis Yunan seher dovletlerinin liqasidir XIX esrde hegemonluq butun dunyada Avropa mustemleke sisteminde oldugu kimi bir olkenin diger eraziler uzerinde geosiyasi ve medeni ustunluyunu nezerde tutur Sosioloji ve siyasi edebiyyatda xususen de marksist edebiyyatda bu termin cemiyyetde ve ya tarixi proseslerde meselen proletariatin hegemonlugu sosial qrupun ve ya sinfin hakim movqeyini ifade etmek ucun de istifade olunmaga baslamisdir XX esrde hegemonluq anlayisinin siyasi elmi konteksti genislenerek sosial tebeqelesmis cemiyyet daxilinde hakim sinfin bir nov medeni ustunluyu kimi medeni imperializm fenomenini de ehate etdi Belelikle medeni normalarin mecmusu kimi hakim ideologiyanin tesiri altinda hakim sinif sosial siyasi ve ya iqtisadi nizami ideoloji cehetden esaslandiran oz dunyagorusunu Weltanschauung tetbiq etmekle intellektual cehetden diger siniflere ustun gele biler tebii tarixen mueyyen edilmis ve deyismez idi Beynelxalq munasibetde hegemonluqSerqi Araliq denizinde hegemonluq ugrunda mubarize zamani eramizdan evvel 14 13 cu esrlerin qovsaginda Misir sari rengle vurgulanir ve Xet kralligi yasil e Eramizdan evvel 371 361 ci illerde qisamuddetli hegemonlugu dovrunde Qedim Yunanistan e XIX esrden baslayaraq xususen de tarixi jurnalistikada hegemonluq bir dovletin diger dovlet uzerinde ustunluyunu ifade edir meselen Birinci Fransa Imperiyasinin Avropa hegemonlugu Beynelxalq munasibetler sistemleri inkisaf etdikce muxtelif dovlet birlesmeleri onlarda hegemon rolunda cixis edirdiler Meselen Mesopotamiyada novbe ile Sumer seher dovletleri Kis Uruk Umma sonra Akkadli Sarqon ve III Ur sulalesi daha sonra Babil ve Assuriya Yeni Assuriya Imperiyasi terefinden feth edildi neticede Pax Assyriaca quraraq hegemonlugunu butun Yaxin Serq regionuna genislendirdi Amarna dovrunde Yeni Misir Kralligi Xet dovleti ve Mitanni Yaxin Serqde hegemonluq ugrunda mubarize aparirdilar Qedim Yunanistanda Peloponnes muharibesi Yunan siyasetleri arasinda Afina ve Spartanin hegemonluq ugrunda mubarizesi neticesinde yaranmisdir IstinadlarSchenoni Luis L Hegemony Oxford Research Encyclopedia of International Studies OREIS Oxford University Press and International Studies Association LLC 2019 doi 10 1093 acrefore 9780190846626 013 509 ISBN 9780190846626 2021 10 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 08 02 Oxford Advanced American Dictionary Dictionary com LLC 2014 2014 02 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 02 01 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi TheColumbia adli istinad ucun metn gosterilmeyib Clive Upton William A Kretzschmar Rafal Konopka Oxford Dictionary of Pronunciation for Current English Oxford University Press 2001 Oxford English Dictionary Timeline US Hegemony Flagrancy 2016 04 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 08 02