Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Halogenli üzvi birləşmələr - tərkibində Karbon - Halogen rabitəsi saxlayan birləşmələrə deyilir.
Halogenli törəmələrin nomenklaturası
Halogenli törəmələr R-Hal kimi (Alk-Hal-alkilhalogenidlər və Ar-Hal-arilhalogenidlər üçün) ümumi formulaya malikdirlər. Sistematik nomenklatura ilə ad verərkən müvafiq doymuş karbohidrogenin adının əvvəlinə halogen atomunun yerini göstərmək şətrilə "xlor", "brom", "yod" - sözləri yazılır. halogen karbohidrogen zəncirinin hansı ucuna yaxındırsa, nömrələmə də ordan başlanır. Əgər zəncirdə ikiqat və üçqat rabitələr varsa, onda nömrələmə ondan başlanır. Əgər halogen zəncirdə yeganə əvəzləyicidirsə, müvafiq radikalın adının sonunda "xlorid", "florid", "bromid" və "yodid" sözlərini əlavə edirlər. Əgər ilkin karbohidrogenin bütün hidrogen atomları halogenlə əvəz olunubsa onda halogenli törəmənin adının əvvəlinə "per-" sözü əlavə edilir. Bir sıra halogenli törəmələr üçün trival nomenklaturadan istifadə edilir.
Halogenidlərin fiziki xassələri
Struktur quruluşuna görə alkil və arilhalogenidlərin qaynama və ərimə temperaturları müvafiq karbohidrogenlərdən böyükdür. Normal şəraitdə, ancaq ən kiçik halogenidlər: CH3F, C2H5F, C3H3F, CH3Cl, C2H5Cl, CH3Br qazdır. Eyni radikal qrupları olan halogenidlərdə flüordan yoda keçdikdə onların ərimə və qaynama temperaturları artır. Brom-, yod-, polixloralkilli törəmələr və arilhalogenidlər sudan ağırdılar. Üzvi halogenidlər polyar maddələr olduğuna baxmayaraq suda həll olmur, lakin üzvi həlledicilərdə həll olurlar. Arilhalogenidlərin orto-, meta- və para- izomerləri üçün ümumi qanunauyğunluqlar saxlanılır: nüvədə əvəzləyicilər bir-birindən nə qədər uzaqdadırlarsa, bir o qədər də qaynama temperaturları böyükdür. Xüsusən, orto-vəziyyətə keçdikdə qaynama temperaturları artır.
Əksər xlor-, brom-, və bir çox flüorlu törəmələr zəhərli olub, narkotik təsirə və konserogen xassəıyə malikdilər.
Halogenidlərin tətbiqi
Üzvi halogenidlər ən çox üzvi sintezdə istifadə edilir. Metil və etilxloridlər əsasən alkilləşdirici vasitələr kimi, etilxlorid isə həm də tetraetilqurğuşun istehsalında istifadə edilir. Bir çox halogenli törəmələr həlledici kimi istifadə edilir (metilen xlorid, xloroform, dördxlorlu karbon, 1,2-dixloretan). Onlar yağ və piyləri yaxşı həll etdiyindən paltarların kimyəvi təmizlənməsində istifadə edirlər. feronlar (CF2Cl2, CHF2Cl və s.) qaynama temperaturları otaq temperaturundan bir qədər aşağı olduğundan və aşağı təzyiqdə mayeləşdirilməsi mümükün olduğundan, onlardan soyuducularda istifadə edirlər. Onların iyi yoxdur və soyuducunun hissələrini paslandırmırlar. feronlardan aerozollar kimi də istifadə edirlər. Perflüoretilenin polimerləşməsindən flüorplastlar (teflon) alınır. Onlara turşu qələvi təsir etmir. Onlar 325oC-yə dözə bilirlər. Yaxşı izoləedicilərdir. Qaynama temperaturu 13oC olan etilxlorid (C2H5Cl) tibbdə anestezin (keyləşdirici) kimi istifadə edilir. Onu dəriyə sürtəndə buxarlanır və çoxlu istilik aparır. Nəticədə dəri möhkəm soyuyaraq həssaslığını itirir. Dördxlorlu karbon bir çox yanğınsöndürücülərdə istifadə edilir. havadan dörd dəfə ağır olan CCl4-ü od üzərinə tökəndə onu əhatə edərək oraya oksigenin daxil olmasının qarşısını alır. CCl4 çox zəhərli olduğundan, hal-hazırda onu dibromflüormetanla (CBr2FCl)əvəz edirlər. Xloroform (CHCl3) güclü narkotik təsirə malik keyləşdirici maddə olduğundan, yüz ildən artıqdır ki, ondan bu məqsədlə istifadə edilir. Vinilxloriddən (H2C=CHCl) ən çox istehsal olunan və yayılmış plastik kütlə olan-polixlorvinil (PVX) istehsal olunur.
Halogenidlərin kimyəvi xassələri
Halogenəvəzli karbohidrogenlərin kimyəvi xassələri bir tərəfdən halogen atomundan, digər tərəfdən karbohidrogenin strukturundan asılıdır. xlor-, brom- və yod atomları olan halogenli törəmələrin xassələri bir-birinə çox yaxındır. Ancaq flüorlu törəmələr onlardan tamamilə fərqlənir. Tərkibində iki və ya üç flüor atomları olanlar çox davamlı olanı məsələn, CHF2CHF2, CHF3-dü. Ən çox davamlısı CHF3CHF3 perflüoretandır. Ali flüorkarbohidrogenlər asanlıqla hidrogen-flüoridi qopardaraq alkenlərə çevirirlər. Bu xüsusilə ikili və ya üçlü alkilflüoridlərlə baş verir. Burda biz əsasən monohalogenli törəmələrin xassələrini öyrənəcəyik. alkil- və arilhalogenidlərin xassələri alkilli törəmələrdən tamamilə fərqlənirlər. Haliogenalkillər-reaksiyagirmə qabiliyyətləri olduqca yüksək olan birləşmələrdir. buna görə onlar üzvi sintezdə xüsusi rol oynayırlar. Onlar üçün nukleofil əvəzolunma, qopma və eliminləşmə reaksiyaları xarakterikdir.
Mənbə
- S.F.Qarayev, U.B.İmaşev və G.M.Talıbov "Üzvi kimya", Bakı-2003.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Halogenli uzvi birlesmeler terkibinde Karbon Halogen rabitesi saxlayan birlesmelere deyilir Xlor birlesmeleriHalogenli toremelerin nomenklaturasiHalogenli toremeler R Hal kimi Alk Hal alkilhalogenidler ve Ar Hal arilhalogenidler ucun umumi formulaya malikdirler Sistematik nomenklatura ile ad vererken muvafiq doymus karbohidrogenin adinin evveline halogen atomunun yerini gostermek setrile xlor brom yod sozleri yazilir halogen karbohidrogen zencirinin hansi ucuna yaxindirsa nomreleme de ordan baslanir Eger zencirde ikiqat ve ucqat rabiteler varsa onda nomreleme ondan baslanir Eger halogen zencirde yegane evezleyicidirse muvafiq radikalin adinin sonunda xlorid florid bromid ve yodid sozlerini elave edirler Eger ilkin karbohidrogenin butun hidrogen atomlari halogenle evez olunubsa onda halogenli toremenin adinin evveline per sozu elave edilir Bir sira halogenli toremeler ucun trival nomenklaturadan istifade edilir Halogenidlerin fiziki xasseleriStruktur qurulusuna gore alkil ve arilhalogenidlerin qaynama ve erime temperaturlari muvafiq karbohidrogenlerden boyukdur Normal seraitde ancaq en kicik halogenidler CH3F C2H5F C3H3F CH3Cl C2H5Cl CH3Br qazdir Eyni radikal qruplari olan halogenidlerde fluordan yoda kecdikde onlarin erime ve qaynama temperaturlari artir Brom yod polixloralkilli toremeler ve arilhalogenidler sudan agirdilar Uzvi halogenidler polyar maddeler olduguna baxmayaraq suda hell olmur lakin uzvi helledicilerde hell olurlar Arilhalogenidlerin orto meta ve para izomerleri ucun umumi qanunauygunluqlar saxlanilir nuvede evezleyiciler bir birinden ne qeder uzaqdadirlarsa bir o qeder de qaynama temperaturlari boyukdur Xususen orto veziyyete kecdikde qaynama temperaturlari artir Ekser xlor brom ve bir cox fluorlu toremeler zeherli olub narkotik tesire ve konserogen xasseiye malikdiler Halogenidlerin tetbiqiUzvi halogenidler en cox uzvi sintezde istifade edilir Metil ve etilxloridler esasen alkillesdirici vasiteler kimi etilxlorid ise hem de tetraetilqurgusun istehsalinda istifade edilir Bir cox halogenli toremeler helledici kimi istifade edilir metilen xlorid xloroform dordxlorlu karbon 1 2 dixloretan Onlar yag ve piyleri yaxsi hell etdiyinden paltarlarin kimyevi temizlenmesinde istifade edirler feronlar CF2Cl2 CHF2Cl ve s qaynama temperaturlari otaq temperaturundan bir qeder asagi oldugundan ve asagi tezyiqde mayelesdirilmesi mumukun oldugundan onlardan soyuducularda istifade edirler Onlarin iyi yoxdur ve soyuducunun hisselerini paslandirmirlar feronlardan aerozollar kimi de istifade edirler Perfluoretilenin polimerlesmesinden fluorplastlar teflon alinir Onlara tursu qelevi tesir etmir Onlar 325oC ye doze bilirler Yaxsi izoleedicilerdir Qaynama temperaturu 13oC olan etilxlorid C2H5Cl tibbde anestezin keylesdirici kimi istifade edilir Onu deriye surtende buxarlanir ve coxlu istilik aparir Neticede deri mohkem soyuyaraq hessasligini itirir Dordxlorlu karbon bir cox yanginsonduruculerde istifade edilir havadan dord defe agir olan CCl4 u od uzerine tokende onu ehate ederek oraya oksigenin daxil olmasinin qarsisini alir CCl4 cox zeherli oldugundan hal hazirda onu dibromfluormetanla CBr2FCl evez edirler Xloroform CHCl3 guclu narkotik tesire malik keylesdirici madde oldugundan yuz ilden artiqdir ki ondan bu meqsedle istifade edilir Vinilxloridden H2C CHCl en cox istehsal olunan ve yayilmis plastik kutle olan polixlorvinil PVX istehsal olunur Halogenidlerin kimyevi xasseleriHalogenevezli karbohidrogenlerin kimyevi xasseleri bir terefden halogen atomundan diger terefden karbohidrogenin strukturundan asilidir xlor brom ve yod atomlari olan halogenli toremelerin xasseleri bir birine cox yaxindir Ancaq fluorlu toremeler onlardan tamamile ferqlenir Terkibinde iki ve ya uc fluor atomlari olanlar cox davamli olani meselen CHF2CHF2 CHF3 du En cox davamlisi CHF3CHF3 perfluoretandir Ali fluorkarbohidrogenler asanliqla hidrogen fluoridi qopardaraq alkenlere cevirirler Bu xususile ikili ve ya uclu alkilfluoridlerle bas verir Burda biz esasen monohalogenli toremelerin xasselerini oyreneceyik alkil ve arilhalogenidlerin xasseleri alkilli toremelerden tamamile ferqlenirler Haliogenalkiller reaksiyagirme qabiliyyetleri olduqca yuksek olan birlesmelerdir buna gore onlar uzvi sintezde xususi rol oynayirlar Onlar ucun nukleofil evezolunma qopma ve eliminlesme reaksiyalari xarakterikdir MenbeS F Qarayev U B Imasev ve G M Talibov Uzvi kimya Baki 2003