Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 Qara dəlikdən uzaqdakı bir zərrəcik hər hansı bir istiqamətdə hərəkət edə bilər. |
 Qara dəliyə yaxınlaşdıqca fəza-zaman onu deformasiya etməyə başlayar. |
 Hadisə üfüqünün içində bütün yollar zərrəciyi qara dəliyin mərkəzinə sövq edər. Zərrəcik üçün qaçış yoxdur. |
Hadisə üfüqü — işıq və maddənin artıq qaça bilmədiyi bölgəni sərhədləyən qurşaq. Hadisə üfüqü hər hansı bir fiziki araşdırma edə bilmədiyimiz bir kosmos parçasıdır. Nə hadisə üfüqündən kənarı bilinən qanunlarla açıqlama imkanı var, nə də orada nə olub bitdiyini bilməyin bir yolu var. Bir ulduzun hadisə üfüqü ulduzun çökmədən əvvəlki kütləsi ilə mütənasibdir. Məsələn, kütləsi 10 günəş kütləsi olan bir ulduz içə çöküb qara dəlik halına gəldiyində diametri 60 km olan bir hadisə üfüqünə sahib olur. Bir qara dəlik maddə udduqca hadisə üfüqünü genişlədir, hadisə üfüqü genişləndikcə də daha güclü qravitasiya sahəsinə sahib olur. Qara dəliyin hadisə üfüqündə nəzəri olaraq zaman tamamən dayanır. Bəzi qara dəliklərdə iki hadisə üfüqü vardır.
Bəziləri "hadisə üfüqü" termini yerinə qara dəliyə çox da uyğun olmayan "qara dəliyin səthi" terminini istifadə edirlər. (Terminin uyğun olmamasının səbəbi bir planet və ya ulduzdakı kimi qatı və qazlardan təşkil olan bir səthinin olmamağıdır.) Lakin burada bəzi xüsusi xüsusiyyətlər göstərən bir bölgədən danışılmır; bir müşahidəçi qara dəliyə üfüqü aşacaq qədər yaxınlaşmış ola bilsəydi, özünə səth təəssürat sağlayacaq heç bir xüsusiyyət və ya dəyişiklik hiss edə bilməyəcəkdi. Buna qarşılıq geri dönmə cəhdini edəndə, artıq bu bölgədən qaça bilməyəcəyinin fərqinə varmış olacaq. Bu sanki "dönüşü olmayan nöqtə"dir. Bu vəziyyət axıntısı güclü bir dənizdə axıntıdan xəbərsiz bir üzgüçünün vəziyyətinə bənzədilə bilər.
Digər bir tərəfdən hadisə üfüqünün sərhədinə yaxınlaşmış bir müşahidəçi qara dəlikdən yetərincə uzaqlıqdakı bir müşahidəçiyə nəzərən zamanın fərqli bir şəkildə axtığının fərqinə varacaqdır. Qara dəlikdən uzaqda olan müşahidəçinin digərinə sabit aralıqlarla (məsələn, bir saniyə ara ilə) işıq işarələri yolladığını qəbul edək: qara dəliyə yaxın müşahidəçi bu işarələri həm daha enerjili (işığın qara dəliyə düşmək üzrə yaxınlaşdıqca "maviyə sürüşmə"si nəticəsiylə bu işıq işarələrinin tezliyi daha yüksək olacaq), həm də ardıcıl işarələrin aralarındakı zaman aralığı daha qısalmış (bir saniyədən daha az) olaraq alacaq. Yaxın müşahidəçi uzaqdakına nəzərən zamanın daha sürətli axdığını görəcəkdir. Uzaqdakı müşahidəçi də, əksinə, digərində meydana gələn şeylərin get-gedə daha yavaş olduğunu, zamanın daha yavaş axdığını görəcək.
Uzaqdakı bir müşahidəçinin bir obyektin qara dəliyə doğru düşüşünü müşahidə edilməsi halında müşahidəçiyə görə "qravitasiya qırmızı yerdəyişməsi" və "zamanın genişlənməsi" təsirləri birləşəcək: obyektdən çıxan işarələr get-gedə qırmızı, get-gedə sönük (uzaqdakı müşahidəçiyə çatmazdan əvvəl get-gedə artan enerji itkisi ilə çıxarılan işıq) və get-gedə aralıqlı olacaqdır. Yəni praktikada müşahidəçiyə çatan işıq fotonlarının sayı, get-gedə sürətlə azalacaqdır və obyektin qara dəliyə basdırılıb görünməz olmasının ardından tükənəcək. Obyektin hələ hadisə üfüqü sərhədində hərəkətsiz durduğunu görən uzaqdakı müşahidəçinin onun düşməsinə mane olmaq üzrə hadisə üfüqünə yaxınlaşması boşuna olacaq.
Qara dəliyin "təkliy"inə yaxınlaşan bir müşahidəçiyə təsir etməyə başlayan faktorlara "gəl-get faktorları" deyilir. Bu təsirlər qravitasiya sahəsinin homogen olmayan bir quruluşa sahib olması səbəbi ilə obyektin qeyri-formallaşmasına (təbii formasını itirməsinə) səbəb olur. Bu "gəl-get təsirləri bölgəsi" böyük qara dəliklərdə tamamilə hadisə üfüqündə yer alır; lakin xüsusilə "ulduz qara dəlikləri"ndə hadisə üfüqünün sərhədini də aşaraq təsir edir. Bu səbəbdən ulduz qara dəliyinə yaxınlaşan bir kosmonavt daha hadisə üfüqünə keçmədən parçalanacaqkən, nəhəng qara dəliyə yaxınlaşan bir kosmonavt daha sonra "gəl-get təsirləri" ilə yox edilməklə bilikdə, hadisə üfüqünə bir asanlıqla giriş edəcək.
Xarici keçidlər
- , Qara dəlik və vaxtın deformasiyası, Champs Flammarion, 1994. ()
- Abhay Ashtekar and Badri Krishnan, "Isolated and Dynamical Horizons and Their Applications", Living Rev. Relativity, 7, (2004), 10; Online Article, cited Feb.2009.
İstinadlar
- Uald, 1984. səh. 299–300
- Levin A. Qara dəliyin tarixi 2022-04-01 at the Wayback Machine // Məşhur mexanika. — OOO "Feşn Press", 2005. — № 11. — S. 52–62.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qara delikden uzaqdaki bir zerrecik her hansi bir istiqametde hereket ede biler Qara deliye yaxinlasdiqca feza zaman onu deformasiya etmeye baslayar Hadise ufuqunun icinde butun yollar zerreciyi qara deliyin merkezine sovq eder Zerrecik ucun qacis yoxdur Hadise ufuqu isiq ve maddenin artiq qaca bilmediyi bolgeni serhedleyen qursaq Hadise ufuqu her hansi bir fiziki arasdirma ede bilmediyimiz bir kosmos parcasidir Ne hadise ufuqunden kenari bilinen qanunlarla aciqlama imkani var ne de orada ne olub bitdiyini bilmeyin bir yolu var Bir ulduzun hadise ufuqu ulduzun cokmeden evvelki kutlesi ile mutenasibdir Meselen kutlesi 10 gunes kutlesi olan bir ulduz ice cokub qara delik halina geldiyinde diametri 60 km olan bir hadise ufuqune sahib olur Bir qara delik madde udduqca hadise ufuqunu genisledir hadise ufuqu genislendikce de daha guclu qravitasiya sahesine sahib olur Qara deliyin hadise ufuqunde nezeri olaraq zaman tamamen dayanir Bezi qara deliklerde iki hadise ufuqu vardir Donen qara deliyin etrafindaki iki seth Ic sfera statik serheddir hadise ufuqu Erqosferanin ic serhedidir Qutblerde hadise ufuqune toxunan oval formada seth ise erqosferanin diger serhedidir Erqosferanin icindeki bir zerrecik feza zaman dreyfinde olub donmeye mecbur edilir Penrouz muddeti Bezileri hadise ufuqu termini yerine qara deliye cox da uygun olmayan qara deliyin sethi terminini istifade edirler Terminin uygun olmamasinin sebebi bir planet ve ya ulduzdaki kimi qati ve qazlardan teskil olan bir sethinin olmamagidir Lakin burada bezi xususi xususiyyetler gosteren bir bolgeden danisilmir bir musahideci qara deliye ufuqu asacaq qeder yaxinlasmis ola bilseydi ozune seth teessurat saglayacaq hec bir xususiyyet ve ya deyisiklik hiss ede bilmeyecekdi Buna qarsiliq geri donme cehdini edende artiq bu bolgeden qaca bilmeyeceyinin ferqine varmis olacaq Bu sanki donusu olmayan noqte dir Bu veziyyet axintisi guclu bir denizde axintidan xebersiz bir uzgucunun veziyyetine benzedile biler Diger bir terefden hadise ufuqunun serhedine yaxinlasmis bir musahideci qara delikden yeterince uzaqliqdaki bir musahideciye nezeren zamanin ferqli bir sekilde axtiginin ferqine varacaqdir Qara delikden uzaqda olan musahidecinin digerine sabit araliqlarla meselen bir saniye ara ile isiq isareleri yolladigini qebul edek qara deliye yaxin musahideci bu isareleri hem daha enerjili isigin qara deliye dusmek uzre yaxinlasdiqca maviye surusme si neticesiyle bu isiq isarelerinin tezliyi daha yuksek olacaq hem de ardicil isarelerin aralarindaki zaman araligi daha qisalmis bir saniyeden daha az olaraq alacaq Yaxin musahideci uzaqdakina nezeren zamanin daha suretli axdigini gorecekdir Uzaqdaki musahideci de eksine digerinde meydana gelen seylerin get gede daha yavas oldugunu zamanin daha yavas axdigini gorecek Uzaqdaki bir musahidecinin bir obyektin qara deliye dogru dususunu musahide edilmesi halinda musahideciye gore qravitasiya qirmizi yerdeyismesi ve zamanin genislenmesi tesirleri birlesecek obyektden cixan isareler get gede qirmizi get gede sonuk uzaqdaki musahideciye catmazdan evvel get gede artan enerji itkisi ile cixarilan isiq ve get gede araliqli olacaqdir Yeni praktikada musahideciye catan isiq fotonlarinin sayi get gede suretle azalacaqdir ve obyektin qara deliye basdirilib gorunmez olmasinin ardindan tukenecek Obyektin hele hadise ufuqu serhedinde hereketsiz durdugunu goren uzaqdaki musahidecinin onun dusmesine mane olmaq uzre hadise ufuqune yaxinlasmasi bosuna olacaq Qara deliyin tekliy ine yaxinlasan bir musahideciye tesir etmeye baslayan faktorlara gel get faktorlari deyilir Bu tesirler qravitasiya sahesinin homogen olmayan bir qurulusa sahib olmasi sebebi ile obyektin qeyri formallasmasina tebii formasini itirmesine sebeb olur Bu gel get tesirleri bolgesi boyuk qara deliklerde tamamile hadise ufuqunde yer alir lakin xususile ulduz qara delikleri nde hadise ufuqunun serhedini de asaraq tesir edir Bu sebebden ulduz qara deliyine yaxinlasan bir kosmonavt daha hadise ufuqune kecmeden parcalanacaqken neheng qara deliye yaxinlasan bir kosmonavt daha sonra gel get tesirleri ile yox edilmekle bilikde hadise ufuqune bir asanliqla giris edecek Xarici kecidler Qara delik ve vaxtin deformasiyasi Champs Flammarion 1994 ISBN 978 2 08 211221 5 Abhay Ashtekar and Badri Krishnan Isolated and Dynamical Horizons and Their Applications Living Rev Relativity 7 2004 10 Online Article cited Feb 2009 IstinadlarUald 1984 seh 299 300 Levin A Qara deliyin tarixi 2022 04 01 at the Wayback Machine Meshur mexanika OOO Fesn Press 2005 11 S 52 62