Göyərçin fotoqrafiyası

Göyərçin fotoqrafiyası 1907-ci ildə alman əczaçısı tərəfindən ixtira olunmuş aerofotoçəkiliş texnikasıdır. Miniatür kameranın yerləşdirilməsi üçün poçt göyərçini alüminium qoşqu ilə təchiz olunurdu. Nübronnerin patenti ilk başda qəbul edilmədi, fəqət onun 1908-ci ildə göyərçinləri vasitəsilə çəkdiyi uğurlu şəkillər patentin qəbul olunması ilə nəticələndi. Nübronner texnikasını ilk dəfə 1909-cu ildə Drezden Beynəlxalq Fotoqrafik Sərgisində ictimailəşdirdi. Çəkdiyi şəkillərin bəzilərini Frankfurt Beynəlxalq Aviasiya Sərgisinə, 1910 və 1911-ci illərdə isə Paris Hava Nümayişlərinə poçt kartoçkaları olaraq satdı.

Alman miniatür kamerası ilə təchiz olunmuş çölgöyərçini. Şəklin Birinci Dünya Müharibəsində çəkildiyi güman edilir.

İlkin dövrlərdə göyərçin fotoqrafiyasının hərbi kəşfiyyat cəhətdən potensiyalı yüksək idi. Birinci Dünya Müharibəsindəki testlər də müsbət nəticələr göstərmişdi. Müharibədə poçt göyərçinləri üçün düzəldilmiş daşına bilən göyərçin evi texnologiyasının da təsiri az olmamışdı. Aviasiya sahəsində mükəmməlliyin üstün tutulması göyərçin fotoqrafiyasına olan hərbi marağın azalması ilə nəticələndi və beləcə Nübronner eksperimentlərini dayandırdı. Bu fikir 1930-cu ildə İsveç saatsazı tərəfindən dirçəldildi, habelə Alman və Fransız orduları tərəfindən istifadəsi davam etdirildi. Müharibə göyərçinlərinin İkinci Dünya Müharibəsində geniş şəkildə istifadə edilməsinə baxmayaraq, hərbi kəşfiyyatlarda nə dərəcədə rol oynadıqları naməlumdur. Daha sonra Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (CIA) casusluq məqsədli batareya ilə təchiz olunmuş kameralar təkmilləşdirdi. Bu kameraların funksiyanallığı isə məxfidir.

Şəkillərin çəkilməsi zamanı göyərçinlərin istiqamətinin, məkanının və sürətinin idarə olunması ilə yanaşı yetəri qədər kiçik və yüngül mexanizmli vaxtölçən alətin təkmilləşdirilməsi də bir sıra çətinliklərə səbəb olmuşdu. 2004-cü ildə Britan Yayım Korporasiyası (BBC) qızılquş və tetraçalan quşlarına miniatür televiziya kameraları qoşaraq canlı görüntülər əldə etmişdi. Bu gün də bəzi araşdırmaçılar, həvəskarlar və sənətkarlar müxtəlif növ heyvanlar vasitəsilə bənzər çəkilişlər edir.

Mənşəyi

15 dəfə yola çıxmış 4 yaşlı poçt göyərçini

İlk aerofotoşəkil 1858-ci ildə hava şarı uçurucusu Nadar tərəfindən çəkilmişdir. James Wallace Black 1860-cı ildən günümüzə qədər gəlib çıxmış ən qədim aerofotoşəkillərin müəllifidir. 19-cu əsrin axırlarında bəzi təşəbbüsçülər insansız uçan obyektlərə də kameralar yerləşdirməyə başladı. 1880-ci illərdə Artur Batut çərpələng vasitəsilə aerofotoşəkil çəkməyi təcrübə etdi. Batutdan ilhamlanan Uilliyam Abner Eddi 1896-cı ildə bu metoddan istifadə edərək Bostonun yüksək keyfiyyətli şəkillərini çəkdi və məşhurlaşdı. Amedi Denissi 1888-ci ildə, Alfred Nobel isə 1897-ci ildə bir raketi və paraşütü kamera ilə təchiz edərək eyni təcrübəni həyata keçirdi.

Poçt göyərçinlərindən 19-cu və 20-ci əsrlərdə həm məktub daşımaq, həm də kəşfiyyat xarakterli səbəblərdən dolayı geniş şəkildə istifadə edilmişdir. Fransa-Prussiya Müharibəsində Parisin məşhur poçt göyərçinləri hər biri 50,000-ə qədər mikrofilmlənmiş teleqramlarla yüklənərək teleqramları Tours şəhərindən mühasirəyə alınmış paytaxta daşımışdır. Bu dövrdə poçt göyərçinləri vasitəsilə ümumilikdə 150,000 şəxsi teleqramlar və rəsmi məlumatlar çatdırılıb. Rusiya İmperiyasının Sankt Peterburq şəhərindəki Texniki Cəmiyyətin 1889-cu ildəki təcrübəsində hava şarlarının rəhbəri aerofotoşəkillər çəkmiş şəkilləri isə poçt göyərçinləri vasitəsilə yerə çatdırmışdı.

Culiyus Nübronner

Culiyus Nübronner (1914)

1903-cü ildə Frankfurt yaxınlığındakı Kronberq şəhərində yaşamış bir əczaçı – Culiyus Nübroner atasının yarım əsr əvvəl başlatdığı adəti davam etdirdi və Falkenstein yaxınlığındakı sanatoriyadan göstəriş aldı. 75 qrama qədər təcili şəkildə ehtiyac duyulan dərmanları eyni metodla çatdırırdı. O əhliləşdirdiyi göyərçinlərini sürətli çatdırılma xidməti üçün Frankfurtdakı mağazalara müəyyən məbləğ qarşılığında yerləşdirirdi. Nübronner quşunun dumanda azıb 4 gün sonra tox şəkildə geri qayıtmasından ilhamlanaraq quşlarının hara getdiyini izləmək qərarına gəldi və onlara avtomatikləşdirilmiş kameralar taxdı. Bu fikir onun poçt göyərçinlərinə olan həvəsi ilə fotoqraflığa olan həvəsini birləşdirdi. (Yeri gəlmişkən, Nübronner 4 gün sonra tox qayıdan quşunun Visbaden şəhərindəki bir restoranda bəsləndiyini öyrəndi.)

Yuxarı sol küncdəki: Şlosshotel Kronberqin aerofotoşəkilləri. Aşağı sol künc və ortadakı: Frankfurt. Sağdakı: Kameralarla təchiz olunmuş göyərçinlər.

Üstdəki: İki lensli göyərçin kamerasının üstdən görüntüsü. Aşağıdakı: Pnevmatik sistem. Kamera soldakı boşluğun doldurulması ilə aktivləşirdi. Hava yavaş-yavaş üstdəki kapillyardan süzülür, piston şəkil çəkilənədək geriyə gedirdi.

Nübronner "Ticka" saatlı kamerasını müxtəlif şəraitlərdə test etdikdən sonra göyərçinlərin sinəsinə yerləşə biləcək ölçülərdə miniatür kameralar təkmilləşdirməyə başladı. Göyərçinlərə 30–75 qram ağırlıqlarında taxta kamera modellərindən istifadə etməklə ehtiyatlı bir şəkildə yük taşımağı öyrətdilər. Nübronner aerofotoşəkil çəkmək üçün kamera ilə təchiz olunmuş göyərçinləri evindən 100 kilometrə qədər aralıqda yerləşən məkanlara aparırdı. Yükdən azad olmaq istəyən quşlar gəldikləri yerdən 50–100 metr hündürlükdə olmaqla birbaşa evə qayıdırdılar. Kameradakı pnevmatik sistem şəkillərin çəkildiyi zaman aralığını tənzimləyirdi. Kamera ilə yüklənmiş göyərçinlərin enişini asanlaşdırmaq üçün göyərçin evlərinin üzərində böyük boşluq ilə yanaşı geniş və elastik eniş lövhələri var idi.

Nübronnerə görə bu kameranın daha bir çox digər fərqli modelləri də mövcuddur. O 1907-ci ildə bir patenti təqdim etmək üçün yetərincə uğur qazanmışdı. Təəssüf ki, onun ilk icadı – "yüksəkdən mənzərələrin şəklini çəkmə metodları və vasitələri" alman patent ofisi tərəfindən mümkünsüzlük səbəbiylə rədd cavabı aldı, Ancaq sonradan patent vasitəsilə ərsəyə gətirilmiş fotoşəkillərin təqdimatı 1908-ci ilin Dekabr ayında patentin qəbul edilməsi ilə nəticələndi.(Rədd cavabı göyərçinlərin daşıma qabiliyyəti ilə bağlı yanlış anlaşılmaya əsaslanırdı.)

Zireh və quş qoşqusu ilə inteqrasiya edilmiş kamera patenti

Nübronnerin Drezdendəki 1909 Beynəlxalq Fotoqrafik Sərgidə və Frankfurtdakı 1909 Beynəlxalq Aviasiya Sərgisində iştirakı ixtirasının şöhrət qazanmasında böyük rol oynamışdır. Drezdendəki tamaşaçılar göyərçinlərin gəlişini izləyə və quşların özləri ilə gətirdiyi şəkillərə baxa bilərdilər. Nübronnerin fotoşəkilləri Drezdendə, habelə 1910, 1911-ci illərdəki Paris Hava Şoularında mükafatlar qazanmışdır.

Şlosotel Kronberqin fotoşəkli şəkli çəkənin qanad uclarının kadra düşməsi nəticəsində məşhurlaşmışdı. Müəllif hüquqlarının pozulduğu bir dövrdə bu görüntülər 1929-dakı Alman səhnələrinin xəbər filmlərində yer alırdı.

1909-da çap edilmiş kitabçada Nübronner beş kamera modelini təsvir edib:

• Patentdə təsvir olunmuş "cüt kameranın" hər biri 40 mm fokus məsafəsinə sahib olmaqla əks istiqamətlərdə dayanmış iki obyektivi var (arxada/öndə.) Tək tətik ilə çalışan kamera pnevmatik sistemin təyin etdiyi zamanlarda iki ardıcıl şəkil çəkir.
• Stereoskopik kameranın bənzər xarakteristikası var, fəqət bu modeldə obyektivlər eyni istiqamətə yönəldilib.
• Modellərdən biri filmləri daşımaq və ardıcıl bir neçə şəkil çəkmə qabiliyyətinə malik idi.
• Bir modeldə obyektiv çanta körüyünə sabitlənib. Bir qayçı mexaninzması şəkil çəkilincəyə qədər körüyü genişləndirir, şəkil çəkildikdə isə dərhal yığırdı. Bu fokus məsafəsi 85 mm olan obyektivlə 6 sm × 9 sm ölçülərində şəkillər çəkməyə şərait yaradırdı.
• Panoram kamerada tətik obyektivin 180° döndürülmüş istiqamətində yerləşdirilir. Bu model Nübronnerin 1910-cu ildə satışa çıxarmaq istədiy Doppel-Sport Panoramik Kameranın əsasıdır. Bu kamera 3 sm × 8 sm ölçülərində mənzərə filmləri çəkirdi. Təəssüf ki, bu model heç vaxt seriyalı istehsalata buraxılmamışdır.

1920-dəki kitabçada Nübronner təkmilləşdirdiyi ən son kamera modelinin 40 qramdan bir az ağır olduğunu və 12 şəkil çəkə bildiyini qeyd edib. 2007-ci ildə bir araşdırmaçı obyektivlər, sürgülər və fotoqrafik məlumatın sürəti haqqında çox az texniki məlumatın mövcud olduğunu bildirib. O həmçinin qeyd edib ki, Nübronner panoramik kamerası üçün filmləri ADOX-dan əldə edirmiş. O həmçinin bu kameranın film sürətinin ISO 25/15° – 40/17° sürgü sürətinin isə 1/60 s – 1/100 s olduğunu təxmin edib. Filmin formatı 30 mm × 60 mm olurdu və filmlər obyektivin yarımdairəvi hərəkəti səbəbiylə təhrif olunmanın qarşısını almaq üçün əyilirdi.

1920-ci ildə Nübronner on illik əməyinin sadəcə ensiklopediyalarda adının keçməsi və icad etdiyi daşına bilən göyərçin evi texnologiyasının yararlılığının verdiyi zövq ilə dəyərləndirildiyi diqqətini çəkdi. Nübronnerin panoramik kamerası Berlindəki Alman Texnologiya Muzeyində və Münxendəki Deutsches Muzeyində eksponat kimi saxlanılır.

Birinci Dünya Müharibəsi

Nübronnerin 1909 sərgilərində nümayiş etdirdiyi daşına bilinən göyərçin evi.

Nübronnerin ixtirasındakı ən axırıncı motiv patentin hərbi məqsədlər üçün istifadəsi idi. O dövrlərdə fotoqrafik aerokəşfiyyatın mümkün olmasına baxmayaraq şarlar, çərpələnglər və ya raketlərlə həyata keçirildiyindən ağlabatan deyildi. Rayt qardaşlarının 1903-dəki uçuşu bəzi yeni şeylərin mümkünlüyünü ortaya qoydu və nəzarət təyyarələrindən Birinci Dünya Müharibəsində istifadəyə yer verildi. Praktiki çətinliklərinə baxmayaraq göyərçinlərə əsaslanan fotoqrafiya sahəsi gerçəkləşdi. Sürətli çatdırılma və hündürlükdən çəkilmiş detallı fotolar kimi dəyərli töhfələr verdi.

Prussiya Müharibə Nazirliyi patentlə maraqlanırdı. Göyərçinlərin partlayışlara ümumiyyətlə əhəmiyyət vermədiyi aşkarlandı. Müharibə zamanı göyərçin evlərinin yerini dəyişmək göyərçinlərə çətinlik yaradırdı. Onların yeni məkana alışması və yeni yolları öyrənməsi bir az zaman alırdı. 1880-ci illərdə İtaliyan ordusu göyərçinləri əhliləşdirmək mövzusunda bir sıra uğurlara imza atdı. Fransız artilleriya kapitanı Reynaud daşına bilən göyərçin evi təkmilləşdirməklə bu problemi həll etdi. Nübronnerin bu irəliləyişlərdən xəbərdar olduğu barədə məlumat yoxdur. Frankfurt və Drezdendəki 1909 sərgilərində Nübronner daşına bilən göyərçin evi ilə qaranlıq otağın vəhdət təşkil etdiyi parlaq rəngli kiçik bir araba təqdim etdi. Bir neçə ağır, zəhmətli aydan sonra o, nəhayət ki, göyərçinləri əhliləşdirməyi bacardı. Artıq göyərçinlər itsə belə, yenidən göyərçin evini tapa bilirdilər.

1912-də ona 1909-da tapşırılmış Teqeldəki su anbarlarının şəklini çəkmə tapşırığının sadəcə daşına bilən göyərçin evləri vasitəsilə öhdəsindən gəldi. Təqribən 10 il davam etmiş danışıqların avqust 1914 tarixində Strasburqdakı manevrdə həyata keçiriləcək testlərlə bitəcəyi planlaşdırılmışdı. Bu planlar müharibənin başlanması səbəbindən təxirə salındı. Ordu göyərçinlərin müharibə şəraitindəki nəticələrindən razı qaldığı üçün Nübronner əhliləşdirdiyi göyərçinləri və təchizatı orduya verməli oldu.

Poçt göyərçinlərinin müharibədəki məharəti döyüş strategiyalarının intibahına səbəb oldu. Nübronnerin daşına bilən göyərçin evi Verdun Döyüşündə öz yerini tapdı. Somme Döyüşündəki kimi burada da poçt göyərçinləri stratejik üstünlüyü bərqərar edirdi. Müharibədən sonra Müharibə Nazirliyi Nübronnerin göyərçinlərin aerofotoqrafiyadakı istifadəsinin heç bir hərbi dəyərinin olmaması və ətraflı təcrübələrin gərəksiz olması ilə bağlı tələbini cavablandırıb.

Vaşinqton şəhərində yerləşən Beynəlxalq Casus Muzeyində Birinci Dünya Müharibəsi dövrünə aid göyərçin fotoqrafiyasına və poçt göyərçinlərinə aid eksponentlərə həsr olunmuş kiçik bir otaq var.

İkinci Dünya Müharibəsi

Kamera göyərçini uçuran alman əsgəri oyuncağı.

Açıqlamalara görə 1932-ci ildə Alman ordusu fotoqrafiya üçün göyərçinlər əhliləşdirirmiş və Alman göyərçinləri hər uçuşda 200 şəkil çəkmə qabiliyyətinə malik imiş. Həmin il Fransızlar tərbiyə edilmiş itlər vasitəsilə göyərçinlərin düşmənin arxa cəbhəsinə sızdırılması metodu və göyərçinlər üçün xüsusi film kameraları da təkmilləşdirmişdilər.

Müharibə göyərçinlərinin və daşına bilən göyərçin evlərinin İkinci Dünya Müharibəsində geniş şəkildə istifadə edilməsinə baxmayaraq göyərçinlərin aerofotoqrafiya məqsədi ilə hansı ölçüdə istifadə edildiyi naməlumdur. 1942-dəki bir açıqlamaya görə Sovet ordusu göyərçinləri səbətə daşıyan itlərlə yanaşı 5 dəqiqəlik aralarla şəkil çəkə bilən göyərçin kameraları ilə dolu tərk edilmiş yük maşınları aşkar edib. Müttəfiq tərəfdən isə 1943-cü ildə Amerikan Siqnal Korpusu bu texnikanın yararlılığından xəbərdaridi.

Məlumdur ki, İkinci Dünya Müharibəsində göyərçin fotoqrafiyası Alman bağçalarına oyuncaq formasında təqdim olunmuşdur. 1935-ci illərdə oyuncaq fiqurları Elastolin brendi altında istehsal edilirdi. Heykəlcik həddindən artıq ölçüdə kamera ilə yüklənmiş göyərçini havaya buraxan əsgəri təmsil edir.

İsveçrəli patentə aid şəkil

Veveydə Musée suisse de l'appareil photographique tərəfindən keçirilmiş araşdırma sayəsində İsveçrəli saatsaz Kristian Adrian Miçelin dövründə (1912–1980) hazırlanmış göyərçin kameraları haqqında ətraflı məlumatlara sahibik. O 1931-də İsveçrə Ordusunda poçt göyərçinləri xidməti göstərməyə başladı. 1933-də Nübronnerin mənzərə kamerasını 16 mm filmə adaptasiya etməyə başladı. Daha sonra mexanizmi bir az da təkmilləşdirib hər şəkil arasındakı zaman aralığını tənzimləməyi mümkün qıldı. Miçelin 1937-də patentləşdirilmiş kamerası sadəcə 70 qram idi. Bu kameraya saat mexanizmi ilə çalışan ilk kamera da demək olar.

Miçelin kamerasını İsveçrə Ordusuna satma planı yetəri miqdarda kamera istehsal edəcək istehsalçı tapa bilmədiyinə görə uğursuzluqla nəticələndi. O sadəcə 100 kamera istehsal etdirə bilmişdi. İkinci Dünya Müharibəsi başladıqdan sonra poçt göyərçinlərinə müxtəlif əşyalar daşımaları üçün xüsusi qalxan və qoşqu patentləri hazırladı. 2002–2007 illərində onun kameralarından üçü Londondakı Christie's-də hərraca çıxarıldı.

Veveydəki "Musée suisse de l'appareil photographique" muzeyi Miçelin kamerası ilə test məqsədləri ilə çəkilmiş şəkillərdən 1,000 dənəsini özündə saxlayır. Şəkillərin çoxu ISO 8/10° sürətində 16 mm ortopanxromatik Agfa filmi ilə çəkilmişdir. Çəkilən şəkillər 10 mm × 34 mm formatındadır. Şəkillər 10 qat böyüdülmək üçün yetəri qədər keyfiyyətlidir. 2007-dəki "Des pigeons photographes?" sərgisinin kataloqunda şəkillər bu şəkildə qruplaşdırılmışdır: yerdən və ya pəncərədən şəkillər, yerdə və ya yüksəkdə dayanan insan gözündən şəkillər, təyyarə əsaslı aerofotoşəkillər, təyyarədən buraxılmış göyərçinlər tərəfindən çəkildiyi güman edilən çox yüksəkdən çəkilmiş şəkillər və çox az sayda sıradan göyərçin şəkilləri.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı dövr

CIA muzeyinin virtual turunda batareya ilə təchiz olunmuş göyərçin kameraları sərgilənməkdədir. Sayta əsasən kameranın çalışma prinsipi hələ də məxfi olaraq saxlanılır. Jurnalistlərə əsasən kamera 1970-ci illərdə istifadə edilib və göyərçinlərin təyyarədən buraxılması səbəbindən uğursuzluqla nəticələnib. 1978-də İsveçrə jurnalı L'Illustré Bazel küçəsində Febo de Vriyes-Bumanın göyərçini tərəfindən çəkilmiş aerofotoşəkli nəşrə buraxdı. Şəkli çəkən kamera hidravlik mexanizmlə təchiz olunurdu. 2002–2003 illərində göyərçin baxıcısı və sənətkar Amos Letteyer ilk dəfə Advanced Photo Sytem (APS) istifadə etməklə göyərçin fotoqrafiyasını təcrübədən keçirdi. Bu təcrübənin nəticələri Portland, Oreqonda "PowerPointillist" mühazirələrə mövzu oldu. Yatan Gözəl əsərinin 2008-də Alman rejissor Arend Aqse tərəfindən çəkilmiş filmində şahzadə göyərçin fotoqrafiyasını icad edir və Yatan Gözəli də elə məhz göyərçinin çəkdiyi şəkillərdə tapır.

1980-ci illərdə Rolf Oberlander tərəfindən Doppel-Sport tipli yüksək keyfiyyətli və az sayılı replikalar düzəldilir. O kameralardan biri 1999-cu ildə Veveydəki İsveçrə Kamera Muzeyinə yerləşdirilib.

Müasir texnologiya göyərçin fotoqrafiyasının prinsipini video kameralarında tətbiq etmək imkanı yaradır. 2004-də BBC tərəfindən hazırlanmış Animal Camera adlı verilişdə Stiv Leonard qartalları, qızılquşları və tetraçalanları miniatür televiziya kameraları ilə təchiz edib möhtəşəm görüntülər əldə etmişdir. Kameralar 28 qram ağırlığında idi. Göyərçinlər videokamera və miniatür rəqəmsal səs ifaçısı ilə də təchiz oluna bilər.

Albatroslara kamera bağlanmasının nə kimi məlumat verdiyindən bəhs edən məqalə haqqında 2009-da araşdımaçılar xəbər yaydılar. Dodaq boyası ölçüsündə olan bu kameralar hər 30 saniyədə bir şəkil çəkir. Bu kameralar it və pişik kimi digər heyvanlara da bağlana bilir.

İstinadlar

1. Hildebrandt, Alfred (1907), Die Luftschiffahrt nach ihrer geschichtlichen und gegenwärtigen Entwicklung (Almanca), Münxen: Oldenbourg, səh. 395–397
2. Professional Aerofotoqraflar İttifaqı (2007), "History of aerial photography", papainternational.org, 2011–01-11 tarixində arxivlənib.
3. Mattison, David (2008), "Aerial photography", in Hannavy, John (ed.), Encyclopedia of Nineteenth-century Photography, səh. 12–15, ISBN 978-0-415-97235-2.
4. Hildebrandt, Alfred (1907), Die Luftschiffahrt nach ihrer geschichtlichen und gegenwärtigen Entwicklung (Almanca), München: Oldenbourg, səh. 384–386
5. Daqron, Prudent René Patris (1870), La poste par pigeons voyageurs 2014-05-10 at the Wayback Machine, Paris: Lahure, səh. 21
6. Hildebrandt, Alfred (1907), Die Luftschiffahrt nach ihrer geschichtlichen und gegenwärtigen Entwicklung (Almanca), Münxen: Oldenbourg, səh. 406.
7. Nübronner, Culiyus(1910), "Die Photographie mit Brieftauben", in Wachsmuth, Richard (ed.), Denkschrift der Ersten Internationalen Luftschiffahrts-Ausstellung (Ila) zu Frankfurt a. M. 1909 (Almanca), Berlin: Julius Springer, səh. 77–96.
8. Nübronner, Culiyus (1908), "Die Brieftaube als Photograph", Die Umschau, 12 (41): 814–818
9. Feldhaus, F. M. (1910), "Taubenpost", Ruhmesblätter der Technik – Von den Urerfindungen bis zur Gegenwart (Almanca), Leipzig: Brandstetter, səh. 544–553.
10. Alman patent DE 204721 ("Verfahren und Vorrichtung zum Photographieren von Geländeabschnitten aus der Vogelperspektive"), Nübronner, Culiyus, tələb edilib 1908–12-02, sənədləşdirilib 1907–06-20. Nübronner müvafiq patentləri həmçinin Fransadan ("Procédé et appareil pour prendre des vues photographiques de paysages de haut en bas"), Birləşmiş Krallıqdan ("Method of and Means for Taking Photographs of Landscapes from Above") və Avstriyadan ("Vorrichtung zum Photographieren von Geländeabschnitten aus der Vogelperspektive") əldə edib.
11. Nübronner, Culiyus (1920), 55 Jahre Liebhaberphotograph: Erinnerungen mitgeteilt bei Gelegenheit des fünfzehnjährigen Bestehens der Fabrik für Trockenklebematerial (Almanca), Frankfurt am Main: Gebrüder Knauer, səh. 23–31, OCLC 3113299.
12. Qradenvitz, Alfred (1908), "Pigeons as picture-makers", 2014-07-26 at the Wayback Machine Technical World Magazine, 10: 485–487.
13. "Les pigeons photographes 2011-07-08 at the Wayback Machine", Le Matin (in French), 1909–06-12.
14. Brons, Franziska (2006), "Faksimile: "siehe oben"", in Bredekamp, Horst; Bruhn, Mattias; Uerner, Qabriele (eds.), Bilder ohne Betrachter (Almanca), Akademie Verlag, səh. 58–63,
15. Vittenbur, Jan-Peter (2007), "Photographie aus der Vogelschau: zur Geschichte der Brieftaubenkamera", Photo Deal (Almanca), 4 (59): 16–22.
16. Brons, Franziska (2006), "Bilder im Fluge: Julius Neubronners Brieftaubenfotografie", Fotogeschichte (Almanca), 26 (100): 17–36.
17. (PDF) (Fransızca), Vevey: Musée suisse de l'appareil photographique, 2007, səh. 4–11, arxivlənmiş (PDF)
18. Deutsches Technikmuseum Berlin (2007), Faszination des Augenblicks: Eine Technikgeschichte der Fotografie 2012-03-01 at the Wayback Machine (PDF) (Almanca), səh. 4–13.
19. Deutsches Museum München (2007), deutsches-museum.de (Almanca)
20. Etat-Major Des Armées, Fransa (1886), "Les colombiers militaires en Italie", Revue militaire de l'étranger (Fransızca), 30, səh. 481–490.
21. Reynaud, G. (1898), "Les lois de l'orientation chez les animaux", Revue des deux mondes (Fransızca): 380–402
22. "The pigeon spy and his work in war", Popular Science Monthly, 88 (1): 30–31, 1916.
23. Lui, Klaire (2006), "Travel: The museum of spies", americanheritage.com, 2011–03-24 tarixində arxivlənib.
24. "Carrier pigeons take photos automatically" 2014-07-26 at the Wayback Machine, Popular Mechanics, Hearst Magazines, 57 (2): 216, fevral 1932, ISSN 0032–4558 "Carrier pigeons with cameras", The Canberra Times: 2, 1932–04-13.
25. "Le pigeon espion" 2014-05-22 at the Wayback Machine, Lectures Pour Tous (in French): 55, February 1932.
26. "Pigeons carry cameras to spy for Nazi army", Popular Mechanics, Hearst Magazines: 33, sentyabr 1942.
27. "Pigeons as birds of war" 2013-11-01 at the Wayback Machine, Flight and the Aircraft Engineer: 455–457, 1943–10-21
28. Schnug, Ernst (1988), "Die Fototaube", Figuren-Magazin (Almanca) (1): 17–19.
29. Kristinin hərraclığı: Göyərçin kamerası model A no. 948. Satış 9509, Yer 500. Cənubi Kensinqton, 2002–11-19. Göyərçin kamerası Model B no. 937. Satış 9965, Yer 266. Cənubi Kenqsinqton, 2004–11-16. Göyərçin kamerası Model A no. 803. Satış 5144, Yer 378. Cənubi Kensinqton, 2007–06-06.
30. İsveçrə Patenti CH 192864 ("Photographieapparat mit schwenkbarem, mit selbsttätiger Auslösung versehenem Objektiv, insbesondere für Brieftauben"), ictimailəşdirilib 1937–12-01, buraxılış 1937–09-15, sənədləşdirilib 1936–02-03. Miçel patentləri Almaniyadan ("Panoramakamera mit schwenkbarem Objektiv, insbesondere für Brieftauben"), Fransadan ("Appareil photographique à déclenchement automatique, particulièrement pour pigeons-messagers"), Belçikadan ("Appareil photographique à déclenchement automatique, particulièrement pour pigeons-messagers") və Birləşmiş Krallıqdan ("Improvements in or relating to Panoramic-cameras") əldə edib.
31. Hafliqer, Rolf (2008), "Eine Brieftaubenkamera aus der Schweiz?", Photographica Cabinett (Almanca) (45): 34–43.
32. Swiss patents CH 214355 ("Traggerät für Brieftauben") and CH 214356 ("Depeschenhülse für Brieftaube"), Michel, Christian Adrian, published 1941–07-16, issued 1941–04-30, filed 1940–06-22.
33. Berger, Olivier (2008), (PDF) (Fransızca), səh. 4, arxivlənmiş (PDF)
34. (PDF) (Fransızca), Vevey: Musée suisse de l'appareil photographique, 2007, səh. 16–29, 16 yanvar 2011-ci ildə arxivlənib 2011-10-07 at the Wayback Machine (PDF)
35. "CIA Museum virtual tour", cia.gov,
36. Bridis, Ted (2003–12-26),
37. Eysler, Peter (2008–07-14),
38. Letteyer, Amos, (PDF), Homepage
    
39. Goldener Spatz 2009 (Kataloq) (Almanca), Deutsche Kindermedienstiftung Goldener Spatz, səh. 78.
40. "Airborne 2012-04-04 at the Wayback Machine". Animal Camera. 2004–03-05. BBC. BBC one.
41. Sakamoto, Kentaro Q.; Takahaşi, Akinori; İvata, Takaşi; Trathan, Filip N. (2009), İyrley, Rayan L. (ed.), "From the Eye of the Albatrosses: A Bird-Borne Camera Shows an Association between Albatrosses and a Killer Whale in the Southern Ocean", PLoS ONE, 4 (10): e7322, Bibcode: 2009PLoSO…4.7322S 2022-05-31 at the Wayback Machine, doi: 10.1371/journal.pone.0007322, PMC: 2752807 2022-05-31 at the Wayback Machine, PMID: 19809497 2022-05-31 at the Wayback Machine.
42. Petre, Conatan (2008–11-01), Mail Online,

Həmçinin bax

Nübronnerlə əlaqədar:

• Brons, Franziska, "Bilder im Fluge: Julius Neubronners Brieftaubenfotografie", Fotogeschichte (Almanca), 26 (100), 2006: 17–36.
• Qradenvitz, Alfred, "Les pigeons photographes", L'Illustration (Fransızca) (3429), 1908: 322ff.
• Nübronner, Culiyus, Die Brieftaubenphotographie und ihre Bedeutung für die Kriegskunst, als Doppelsport, für die Wissenschaft und im Dienste der Presse. Nebst einem Anhang: 'Die Kritik des Auslandes' (alman), Drezden: Vilhelm Baenş, 1909.
• Nübronner, Culiyus, Die Photographie mit Brieftauben // Vaşmus, Riçard (redaktor), Denkschrift der Ersten Internationalen Luftschiffahrts-Ausstellung (Ila) zu Frankfurt a.M. 1909 (Almanca), Berlin: Culiyus Sprinqer, 1910, 77–96, OCLC 44169647.
• Oelze, Fridrix Vilhelm, Brieftaubensport und Brieftaubenphotographie, Miniatur-Bibliothek für Sport und Spiel (alman), 30–31, Leipziq, Berlin, Frankfurt a. M., Paris: Qretleyn, 1910, OCLC 251937979.
• Vittenburq, Jan-Peter, "Photographie aus der Vogelschau: zur Geschichte der Brieftaubenkamera", Photo Deal (Almanca), 4 (59), 2007: 16–22.

Related to Michel

• Äschlimann, Heynz, "Die Entstehung des Bildes mit einer Brieftauben-Panoramakamera", Photographica Cabinett (Almanca) (45), 2008: 43f.
• Berqer, Olivier, (PDF) (fransız), Bazel: Art Metal Conservation GmbH, May 2008, səh. 4, 2011-07-07 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2009-07-12. (#invalid_param_val)
• Hafliqer, Rolf, "Eine Brieftaubenkamera aus der Schweiz?", Photographica Cabinett (Almanca) (45), 2008: 34–43.
• Des pigeons photographes ? (PDF) (Fransızca), Vevey: Musée suisse de l'appareil photographique, 2007, OCLC 428248338, 2011-01-16 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. (#invalid_param_val)

Xarici keçidlər

• "newpigeonguy" adlı Youtube istifadəçisinin quş qoşqusunun tətbiqi haqqında videoları.
• Youtube-da Quşun gözündən dünya! Qızıl Qartal uçuşda – Heyvan Kamerası – BBC