Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gənə- tünd qırmızı qəhvəyində yastı oval 8 ayaqlı bir parazitdir. Məməlilər, quşlar və sürünənlərdən qan əmərək yaşayarlar. Bahar və yay mövsümündə yaşıllıq sahələrində vardırlar. Dişləmələri ağrısızdır. Bir neçə gün içində qaşıntı və ya gənənin görülməsiylə fərq edilər. Bir çox bakteriya və virusu heyvanlardan insanlara bulaşdıra bilər. Gənə ilə bulaşan xəstəliklərin çoxu yüksək qızdırmayla seyr edən lyme xəstəliyi, dönmə qızdırma, tularemi kimi və son zamanlarda səslənilən, müalicəsi olmayan, gənələrin bulaşdırdıqları viruslarla yaranan Krım- Kongo qanamalı qızdırma(KKKA) sayıla bilməkdədir. Bu xəstəlik Azərbaycanda son illərdə görülməkdə olsa da ilk olaraq 1944-cü ildə Krımda, 1956-cı ildə də Konqoda görülmüşdür. KKKA xəstəliyi gənə dişləməsindən 1-3 gün içində (ən çox 9 gün ) qızdırma, qırıqlıq, baş ağrısı, halsızlıq, oynaq ağrıları, iştahsızlıq, bəzən qusma, qarın ağrısı və ishalla başlar. Bədənin dəyişik yerlərində özbaşına yaranan göyərmələr, burun qanaması və qan itirməyə davam edər. Əksəriyyətlə qaraciyər, böyrək və ağciyər qeyri-kafiliyə gətirib çıxarıb %50 nisbətində öldürücü olmaqdadır. Gənədən qorunmaq üçün açıq və yaşıllıq sahələrdə bədəni tamamilə örtəcək geyimlər geyilməli və açıq rəngli paltarlar seçim edilməlidir. Gənələrin bədənə girə biləcəyi açıqlıqların bağlanılması əhəmiyyətlidir. Çöl sahələrə gedildiyində bədənin açıqda qalan qisimlərinə repellent olaraq bilinən böcək qovucu maddələrin sürtülməsi, gənələrin bir neçə saat bədənə yaxınlaşmalarını maneə törətməkdədir. Bədən gənə cəhətdən tez-tez nəzarət edilməli, gənə varsa bir pens və ya maqqaşla, gənənin dəriyə yapışdığı yerdən tutulub sağa sola oynadılaraq mismar çıxarar kimi çıxarılmalıdır. Gənə bədəndən nə qədər qısa müddətdə çıxarılsa xəstəlik riski də o qədər azalmaqdadır. Heyvan sahibləri heyvanlarını və sığınacaqlarını gənələrə qarşı üsuluna görə dərmanlamalı.
Gənə növləri
- Qamazid gənələr - Bir qismi sərbəst yaşayır, bir qismi isə parazitlik edir. Çoxalma qabiliyyətləri zəifdir. Dişlədiyi yerlərdə dermatit (kimyəvi, fiziki və bioloji təsirlərdən dəridə baş verən iltihabi proses) əmələ gəlir. Gənə ensefaliti, Yapon ensefaliti, Asiya gənə səpgili yatalağı, taun və s. yoluxdurur;
- İksoid gənələr - Dünyanın bütün qitələrində rast gəlinir. Əsasən, məməlilərdə parazitlik edir. Gənə ensefaliti, tülyaremiya və s. keçirir;
- Qırmızıbədən gənələr - Sürfə mərhələləri qırmızı rəngli olduğu üçün belə adlanır. İnsana susu-qamusi xəstəliyini yoluxdurur;
- Arqazid gənələr - Məməli və quş yuvalarında, insanın yaşadığı yerlərdə yaşayır. Qayıdan yatalaq, səpgili yatalaq, taun törədicilərini gəzdirir;
- Qoturluq gənəsi - Toxumalara daxil olaraq insanda qoturluq xəstəliyi yaradır. Qoturluq axşam və gecə saatlarında güclənən qaşınma ilə özünü göstərir. Qaşıma gənələrin mexaniki təsirindən deyil, bu parazitlərin ifraz etdiyi maddələrə qarşı allergiya zamanı əmələ gəlir. Epidermisin buynuzlaşmış təbəqəsi altında dişi gənə gündə 2-3 yumurta qoyur. Yumurtalarda sürfələr əmələ gəlir ki, bunlar da 2 həftə inkişaf dövrü keçirdikdən sonra yetkin fərdə çevrilir. Sonra onlar dərinin səthinə qalxır və mayalanır. Erkəklər mayalanmadan sonra məhv olur, dişilər isə ya yenidən öz sahibinin, ya da yeni sahibin dərisinə daxil olur. Yoluxma məişət əşyaları ilə, təmas vasitəsilə, geyim, yataq dəsti və s. ilə bas verir. Dəriyə sürtülən kükürd mazı və benzilben-zoat xəstəliyin müalicəsi üçün əsas preparatlardandır.
2. Biologiya 10-cu sinif dərsliyi. Bakı, Şərq-Qərb-2017, 208 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gene tund qirmizi qehveyinde yasti oval 8 ayaqli bir parazitdir Memeliler quslar ve surunenlerden qan emerek yasayarlar Bahar ve yay movsumunde yasilliq sahelerinde vardirlar Dislemeleri agrisizdir Bir nece gun icinde qasinti ve ya genenin gorulmesiyle ferq ediler Bir cox bakteriya ve virusu heyvanlardan insanlara bulasdira biler Gene ile bulasan xesteliklerin coxu yuksek qizdirmayla seyr eden lyme xesteliyi donme qizdirma tularemi kimi ve son zamanlarda seslenilen mualicesi olmayan genelerin bulasdirdiqlari viruslarla yaranan Krim Kongo qanamali qizdirma KKKA sayila bilmekdedir Bu xestelik Azerbaycanda son illerde gorulmekde olsa da ilk olaraq 1944 cu ilde Krimda 1956 ci ilde de Konqoda gorulmusdur KKKA xesteliyi gene dislemesinden 1 3 gun icinde en cox 9 gun qizdirma qiriqliq bas agrisi halsizliq oynaq agrilari istahsizliq bezen qusma qarin agrisi ve ishalla baslar Bedenin deyisik yerlerinde ozbasina yaranan goyermeler burun qanamasi ve qan itirmeye davam eder Ekseriyyetle qaraciyer boyrek ve agciyer qeyri kafiliye getirib cixarib 50 nisbetinde oldurucu olmaqdadir Geneden qorunmaq ucun aciq ve yasilliq sahelerde bedeni tamamile ortecek geyimler geyilmeli ve aciq rengli paltarlar secim edilmelidir Genelerin bedene gire bileceyi aciqliqlarin baglanilmasi ehemiyyetlidir Col sahelere gedildiyinde bedenin aciqda qalan qisimlerine repellent olaraq bilinen bocek qovucu maddelerin surtulmesi genelerin bir nece saat bedene yaxinlasmalarini manee toretmekdedir Beden gene cehetden tez tez nezaret edilmeli gene varsa bir pens ve ya maqqasla genenin deriye yapisdigi yerden tutulub saga sola oynadilaraq mismar cixarar kimi cixarilmalidir Gene bedenden ne qeder qisa muddetde cixarilsa xestelik riski de o qeder azalmaqdadir Heyvan sahibleri heyvanlarini ve siginacaqlarini genelere qarsi usuluna gore dermanlamali Gene novleriQamazid geneler Bir qismi serbest yasayir bir qismi ise parazitlik edir Coxalma qabiliyyetleri zeifdir Dislediyi yerlerde dermatit kimyevi fiziki ve bioloji tesirlerden deride bas veren iltihabi proses emele gelir Gene ensefaliti Yapon ensefaliti Asiya gene sepgili yatalagi taun ve s yoluxdurur Iksoid geneler Dunyanin butun qitelerinde rast gelinir Esasen memelilerde parazitlik edir Gene ensefaliti tulyaremiya ve s kecirir Qirmizibeden geneler Surfe merheleleri qirmizi rengli oldugu ucun bele adlanir Insana susu qamusi xesteliyini yoluxdurur Arqazid geneler Memeli ve qus yuvalarinda insanin yasadigi yerlerde yasayir Qayidan yatalaq sepgili yatalaq taun toredicilerini gezdirir Qoturluq genesi Toxumalara daxil olaraq insanda qoturluq xesteliyi yaradir Qoturluq axsam ve gece saatlarinda guclenen qasinma ile ozunu gosterir Qasima genelerin mexaniki tesirinden deyil bu parazitlerin ifraz etdiyi maddelere qarsi allergiya zamani emele gelir Epidermisin buynuzlasmis tebeqesi altinda disi gene gunde 2 3 yumurta qoyur Yumurtalarda surfeler emele gelir ki bunlar da 2 hefte inkisaf dovru kecirdikden sonra yetkin ferde cevrilir Sonra onlar derinin sethine qalxir ve mayalanir Erkekler mayalanmadan sonra mehv olur disiler ise ya yeniden oz sahibinin ya da yeni sahibin derisine daxil olur Yoluxma meiset esyalari ile temas vasitesile geyim yataq desti ve s ile bas verir Deriye surtulen kukurd mazi ve benzilben zoat xesteliyin mualicesi ucun esas preparatlardandir ol 2 Biologiya 10 cu sinif dersliyi Baki Serq Qerb 2017 208 seh section