Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fridrix List(alm. Daniel Friedrich List, 6 avqust 1789[…] – 30 noyabr 1846[…]) — alman iqtisadçısı və siyasətçisi.
| Fridrix List | |
|---|---|
| alm. Daniel Friedrich List | |
 | |
| Doğum tarixi | 6 avqust 1789[…] |
| Vəfat tarixi | 30 noyabr 1846[…](57 yaşında) |
| Uşaqları |
|
| Elm sahəsi | iqtisadiyyat |
| İş yeri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Bu altbaşlığı genişləndirmək lazımdır. |
Fəaliyyəti
Fridrix List (1789–1846-cı illər) XIX əsrin birinci yarısında alman burjuaziyasının görkəmli ideoloqu idi. XIX əsrin 40-cı illərində Almaniyada yaranmış alman siyasi iqtisad tarixi məktəbinin əsasında məhz onun baxışları dururdu. List kiçik Reytlingen şəhərində, varlı dabbaq ailəsində anadan olmuşdur. O, gənc yaşlarında Vürtemberq krallığının mərkəzi hökumətində işləməyə başlayır. 1817-ci ildə List Tübingen Universitetinin professoru olur. 1819-cu ildə Listin təşəbbüsü ilə Frankfurtda daxili gömrükxanaların ləğv edilməsini və vahid ümumalman proteksiya sisteminin qurulmasını qarşısına başlıca məqsəd qoyan "Alman sənayeçilərinin və kommersantlarının baş assosiasiyası"nın əsası qoyulur. Almaniyada feodal qaydalarının və feodal bürokratiyasının tənqidi üçün hökumət tərəfindən həbs olunmaq təhlükəsi ilə izlənilən List ABŞ-yə mühacirət edir. Orada o, varlanıb 1832-ci ildə Amerika konsulu kimi Almaniyaya qayıtmışdı. O vaxtdan da List amerikan iqtisadçısı Hamilton tərəfindən irəli sürülmüş, dövlətin fəal surətdə iqtisadiyyata müdaxiləsini nəzərdə tutan və ümummilli bazarın yaradılmasını, milli istehsalın ingilis səviyyəsi rəqabət qabiliyyətinə çatmasına qədər müdafiəsini qarşısına məqsəd qoyan proteksionizm ideyalarını inkişaf etdirmişdir.
1841-ci ildə Listin baş əsəri olan "Siyasi iqtisadın milli sistemi" buraxılır. Bu əsərin mərkəzi ideyası ondan ibarətdir ki, ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadiyyatı öz xüsusi qanunları ilə inkişaf etdiyinə görə bütün ölkələr üçün vahid siyasi iqtisad ola bilməz. Hər bir ölkənin öz milli siyasi iqtisad sistemi olmalıdır. Sonuncunun məqsədi, Listin rəyincə millətin müasir şəraitdə bütün dünyada və xüsusi milli münasibətlərin mövcudluğu zamanı özünün iqtisadi vəziyyətini saxlamaq və yaxşılaşdırmaqdan ibarətdir. List dəfələrlə qeyd etmişdir ki, siyasi (milli) iqtisadın vəzifəsi hər şeydən əvvəl, millətin iqtisadi tərbiyəsindən ibarətdir. List "siyasi iqtisad" terminini əvəz edərək, "milli iqtisad" terminini tətbiq edir. "Milli iqtisad" dedikdə o, inkişaf edən alman burjuaziyası üçün iqtisadi siyasət üzrə tövsiyələr sistemini başa düşür. Ümumiyyətlə, List ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadi inkişafında olan və müxtəlif formasiyaların iqtisadi qanunlarının məzmununu təşkil edən ümumini, tipik və təkrar olanı rədd edərək, milli xüsusiyyətləri ön plana çəkirdi.
Milli sistemdə List məhsuldar qüvvələr nəzəriyyəsinə, həmçinin onunla əlaqədar əmək bölgüsü və millətlərin təsərrüfat inkişafı mərhələləri haqqında təlimə mühüm yer ayırırdı. List hesab edirdi ki, Almaniya üçün proteksionist siyasət əsasında sənayenin sürətli inkişafı daha mühümdür.
List belə hesab edirdi ki, millətin rifahı var-dövlətin kəmiyyəti ilə deyil, bu sərvəti yaradan məhsuldar qüvvələrin inkişaf dərəcəsi ilə şərtləndirilir. Məhsuldar qüvvələrin tərkib hissəsini o, "əqli kapital"da, yəni onun sərvətin başlıca mənbəyi hesab etdiyi elmdə, incəsənətdə olan nailiyyətlərdə, kəşflərdə, ixtiralarda və s. görürdü.
List başlıca və müəyyənedici məhsuldar qüvvələr dedikdə, fabrik-zavod sənayesini nəzərdə tutmuşdur. List belə hesab edirdi ki, məhz o, nəinki bütün başqa məhsuldar qüvvələri (əkinçilik, nəqliyyat, ticarət və s.) doğurur, həm də ölkənin mənəvi və mədəni tərəqqisinin, həmçinin onun siyasi müstəqilliyinin sadiq rəhnidir. Millətin iqtisadi inkişaf mərhələləri haqqında təlim də Listə məxsusdur. "Millətin milli-iqtisadi irəliləyiş hərəkatında o, beş əsas mərhələni: 1) vəhşilik halı, 2) çobanlıq, 3) əkinçilik, 4) əkinçilik-manufaktura, 5) əkinçilik-manufaktura-ticarət mərhələlərini ayırmışdır.
Millətlərin təsərrüfat inkişafı mərhələləri haqqında olan təlimdən List öz iqtisadi siyasət konsepsiyasını yaradırdı. List təsərrüfatçılığın idealı kimi beşinci mərhələ üçün xarakterik olan sahələrin birliyini hesab edirdi. Bu inkişaf səviyyəsinə o zaman yalnız İngiltərə çatmışdı. Gənc ölkələrə – Almaniya və ABŞ kimi hələ III və IY mərhələlər arasında olan və təzəcə irəliyə – sənaye inkişafına tərəf hərəkət edən ölkələrə – gəldikdə isə, dövlətin dəstəyi onun daha qüdpətli və yetkin sənaye dövlətlərinin rəqabətindən milli iqtisadiyyat daxilində gömrük rüsumlarının köməyilə müdafiə köməyi olmadan bu ideala çatmaq mümkün deyil.
List hesab edirdi ki, geridə qalan ölkələri onları qabaqlayan millətlərin səviyyəsinə qaldırmaq üçün yeganə vasitə proteksionist (himayəçilik) siyasətidir. O, proteksionizm sistemini "millətlərin sənaye tərbiyəsi" vasitəsi adlandırırdı. Öz inkişaflarının ilk mərhələlərini yaşayan və sənayenin inkişafı üçün maddi şəraiti olmayan sırf aqrar ölkələrdə isə List proteksionizmi məqsədəuyğun hesab etmirdi.
Listə görə, Almaniya öz məhsuldar qüvvələrini və sənaye gücünü inkişaf etdirməklə birinci dərəcəli sənaye ölkəsi olub İngiltərəni ötər, Asiyada və Afrikada onun müstəmləkələri ola bilər. Gələcəkdə bu ideyalar geosiyasəti əsaslandırmaq üçün nasistlər tərəfindən istifadə olunmuşdu.
Listin ideyaları müasir dövrdə də öz əhəmiyyətini saxlayaraq iqtisadi geriliyini aradan qaldırmağa, siyasi birliyini möhkəmlətməyə can atan, inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün xüsusilə aktualdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Friedrich List // Frankfurter Personenlexikon. 2014.
Xarici keçidlər
- Фридрих Лист. Национальная система политической экономии
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fridrix List alm Daniel Friedrich List 6 avqust 1789 30 noyabr 1846 alman iqtisadcisi ve siyasetcisi Fridrix Listalm Daniel Friedrich List Dogum tarixi 6 avqust 1789 1789 08 06 Vefat tarixi 30 noyabr 1846 1846 11 30 57 yasinda Usaqlari bilinmir bilinmirElm sahesi iqtisadiyyatIs yeri Tubingen Universiteti Vikianbarda elaqeli mediafayllarNationale System der politischen Okonomie 1930HeyatiBu altbasligi genislendirmek lazimdir FealiyyetiFridrix List 1789 1846 ci iller XIX esrin birinci yarisinda alman burjuaziyasinin gorkemli ideoloqu idi XIX esrin 40 ci illerinde Almaniyada yaranmis alman siyasi iqtisad tarixi mektebinin esasinda mehz onun baxislari dururdu List kicik Reytlingen seherinde varli dabbaq ailesinde anadan olmusdur O genc yaslarinda Vurtemberq kralliginin merkezi hokumetinde islemeye baslayir 1817 ci ilde List Tubingen Universitetinin professoru olur 1819 cu ilde Listin tesebbusu ile Frankfurtda daxili gomrukxanalarin legv edilmesini ve vahid umumalman proteksiya sisteminin qurulmasini qarsisina baslica meqsed qoyan Alman senayecilerinin ve kommersantlarinin bas assosiasiyasi nin esasi qoyulur Almaniyada feodal qaydalarinin ve feodal burokratiyasinin tenqidi ucun hokumet terefinden hebs olunmaq tehlukesi ile izlenilen List ABS ye muhaciret edir Orada o varlanib 1832 ci ilde Amerika konsulu kimi Almaniyaya qayitmisdi O vaxtdan da List amerikan iqtisadcisi Hamilton terefinden ireli surulmus dovletin feal suretde iqtisadiyyata mudaxilesini nezerde tutan ve umummilli bazarin yaradilmasini milli istehsalin ingilis seviyyesi reqabet qabiliyyetine catmasina qeder mudafiesini qarsisina meqsed qoyan proteksionizm ideyalarini inkisaf etdirmisdir 1841 ci ilde Listin bas eseri olan Siyasi iqtisadin milli sistemi buraxilir Bu eserin merkezi ideyasi ondan ibaretdir ki ayri ayri olkelerin iqtisadiyyati oz xususi qanunlari ile inkisaf etdiyine gore butun olkeler ucun vahid siyasi iqtisad ola bilmez Her bir olkenin oz milli siyasi iqtisad sistemi olmalidir Sonuncunun meqsedi Listin reyince milletin muasir seraitde butun dunyada ve xususi milli munasibetlerin movcudlugu zamani ozunun iqtisadi veziyyetini saxlamaq ve yaxsilasdirmaqdan ibaretdir List defelerle qeyd etmisdir ki siyasi milli iqtisadin vezifesi her seyden evvel milletin iqtisadi terbiyesinden ibaretdir List siyasi iqtisad terminini evez ederek milli iqtisad terminini tetbiq edir Milli iqtisad dedikde o inkisaf eden alman burjuaziyasi ucun iqtisadi siyaset uzre tovsiyeler sistemini basa dusur Umumiyyetle List ayri ayri olkelerin iqtisadi inkisafinda olan ve muxtelif formasiyalarin iqtisadi qanunlarinin mezmununu teskil eden umumini tipik ve tekrar olani redd ederek milli xususiyyetleri on plana cekirdi Milli sistemde List mehsuldar quvveler nezeriyyesine hemcinin onunla elaqedar emek bolgusu ve milletlerin teserrufat inkisafi merheleleri haqqinda telime muhum yer ayirirdi List hesab edirdi ki Almaniya ucun proteksionist siyaset esasinda senayenin suretli inkisafi daha muhumdur List bele hesab edirdi ki milletin rifahi var dovletin kemiyyeti ile deyil bu serveti yaradan mehsuldar quvvelerin inkisaf derecesi ile sertlendirilir Mehsuldar quvvelerin terkib hissesini o eqli kapital da yeni onun servetin baslica menbeyi hesab etdiyi elmde incesenetde olan nailiyyetlerde kesflerde ixtiralarda ve s gorurdu List baslica ve mueyyenedici mehsuldar quvveler dedikde fabrik zavod senayesini nezerde tutmusdur List bele hesab edirdi ki mehz o neinki butun basqa mehsuldar quvveleri ekincilik neqliyyat ticaret ve s dogurur hem de olkenin menevi ve medeni tereqqisinin hemcinin onun siyasi musteqilliyinin sadiq rehnidir Milletin iqtisadi inkisaf merheleleri haqqinda telim de Liste mexsusdur Milletin milli iqtisadi irelileyis herekatinda o bes esas merheleni 1 vehsilik hali 2 cobanliq 3 ekincilik 4 ekincilik manufaktura 5 ekincilik manufaktura ticaret merhelelerini ayirmisdir Milletlerin teserrufat inkisafi merheleleri haqqinda olan telimden List oz iqtisadi siyaset konsepsiyasini yaradirdi List teserrufatciligin ideali kimi besinci merhele ucun xarakterik olan sahelerin birliyini hesab edirdi Bu inkisaf seviyyesine o zaman yalniz Ingiltere catmisdi Genc olkelere Almaniya ve ABS kimi hele III ve IY merheleler arasinda olan ve tezece ireliye senaye inkisafina teref hereket eden olkelere geldikde ise dovletin desteyi onun daha qudpetli ve yetkin senaye dovletlerinin reqabetinden milli iqtisadiyyat daxilinde gomruk rusumlarinin komeyile mudafie komeyi olmadan bu ideala catmaq mumkun deyil List hesab edirdi ki geride qalan olkeleri onlari qabaqlayan milletlerin seviyyesine qaldirmaq ucun yegane vasite proteksionist himayecilik siyasetidir O proteksionizm sistemini milletlerin senaye terbiyesi vasitesi adlandirirdi Oz inkisaflarinin ilk merhelelerini yasayan ve senayenin inkisafi ucun maddi seraiti olmayan sirf aqrar olkelerde ise List proteksionizmi meqsedeuygun hesab etmirdi Liste gore Almaniya oz mehsuldar quvvelerini ve senaye gucunu inkisaf etdirmekle birinci dereceli senaye olkesi olub Ingiltereni oter Asiyada ve Afrikada onun mustemlekeleri ola biler Gelecekde bu ideyalar geosiyaseti esaslandirmaq ucun nasistler terefinden istifade olunmusdu Listin ideyalari muasir dovrde de oz ehemiyyetini saxlayaraq iqtisadi geriliyini aradan qaldirmaga siyasi birliyini mohkemletmeye can atan inkisaf etmekde olan olkeler ucun xususile aktualdir Hemcinin baxKeynsden evvel 100 boyuk iqtisadciIstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Friedrich List Frankfurter Personenlexikon 2014 Xarici kecidlerFridrih List Nacionalnaya sistema politicheskoj ekonomii