Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Finkenşteyn müqaviləsi — Qacarlar dövləti ilə Fransa arasında bağlanmış saziş.
XVIII əsrin sonları-XIX əsrin əvvəllərində İran-Fransa münasibətləri
Fransa İngiltərənin Hindistandakı mövqelərinə zərbə vurmaq üçün İranda möhkəmlənməyə çalışırdı. 1796-cı ilin iyulunda Fransanın nümayəndələri Olivye və Brüger Tehrana gəldi. Onlar 1708 və 1715-ci illər Fransa-Səfəvi müqavilələrinin yenidən təsdiqinə nail olmaq və İran-Rusiya münasibətlərinin kəskinləşdirilməsinə çalışırdılar. Lakin bütövlükdə bu missiyanın diplomatik kəşfiyyat xarakteri daşıdığı bildirilir. Fransanın İranda möhkəmlənməsinə yol vermək istəməyən İngiltərə diplomatik fəallığı artırdı və siyasi və ticarət müqavilələri imzalamağa nail oldu. Lakin İngiltərə 1804-cü ildə İranla-Rusiya arasında başlanan müharibənin gedişində üzərinə götürdüyü təəhhüdləri yerinə yetirməkdə ardıcıllıq göstərmədi. Belə bir vəziyyətdə Fransa ilə İran arasında münasibətlər yenidən canlandı. Fətəli şah (1797–1834) 1804-cü ildə I Napoleona məktubla müraciət etdi. Məktub növbəti ilin yanvarında Parisə çatdı. I Napoleon tərcüməçi Joberi, onun ardınca mayor Romyeri Tehrana göndərdi. Müəyyən çətinliklərdən sonra Tehrana ilk çatan (1805, oktyabr) Romyer oldu, lakin tezliklə burada öldü. Jober isə 1806-cı ilin iyununda Tehrana gəldi. Elçilər I Napoleondan iki məktub (1805, 16 fevral və 30 mart) gətirmişdilər. 1805–1807-ci illərdə bir-birinin ardınca Bontan, Juannena, de Lablanş, Ruman və Pontenkulanın missiyaları Tehrana gəldi. Eylan döyüşündən sonra I Napoleon 1807-ci ilin yanvarında şaha müraciət etdi, onu Gürcüstan üzərinə yürüşə inandırmağa çalışdı. Fətəli şah elçi Məhəmməd Rzanı I Napoleonun yanına göndərdi. 1807-ci il 4 mayda Finkenşteyndə Fransa-İran müqaviləsi imzalandı.
Müqavilənin şərtləri
Müqavilənin I maddəsi ilə Fransa imperatoru və İran şahı arasında sülh, dostluq və ittifaq təntənə ilə elan olunurdu. I və II maddələrlə I Napoleon İrana "onun indiki ərazisinin toxunulmazlığına" zəmanət verir və Gürcüstanın şaha "qanuni məxsusluğunu" tanıyırdı. IV maddə ilə Fransa Rusiyanı Gürcüstandan və digər Cənubi Qafqaz vilayətlərindən evakuasiyaya (təhliyyəyə) məcbur etməyi öhdəsinə götürürdü. VI–VII maddələrdə I Napoleon İran]]a zəruri miqdarda top və tüfənglər verməyi və şahın sərəncamına istehkamlar tikmək və İran ordusunu "Avropa hərb sənəti prinsiplərinə uyğun" olaraq, yenidən təşkil etmək üçün müxtəlif qoşun növləri zabitləri göndərməyi vəd edirdi. VIII maddə ilə İran şahı İngiltərə ilə bütün siyasi və ticarət münasibətlərini kəsməyi, ona müharibə elan etməyi, İran səfirini Bombeydən geri çağırmağı və hər hansı ingilis nümayəndəsini və ya agentini İrana buraxmamağı öhdəsinə götürürdü. X maddəyə əsasən şah öz qoşunlarını Hindistandakı ingilis mülklərinə hücum üçün Əfqanıstan vasitəsilə sərbəst keçidini təmin etməyi öhdəsinə götürürdü. XIII maddəyə görə şah Hindistana yönəldiyi halda İran ərazisindən fransız ordusunu buraxmağı öhdəsinə götürürdü. XV maddə ilə İran və Fransa arasında yeni ticarət müqaviləsi bağlamaq haqqında danışıqlar aparmaq nəzərdə tutulurdu. Müqavilə Qardanın Tehran missiyası zamanı Karek adasının fransızlara güzəşt edilməsi, onlara Qombur və Buşirdə faktoriyalar yaratmaq hüququ verən əlavə maddə ilə ratifikasiya olunmuşdu. Müqavilə antiingilis və antirus xarakteri daşıyırdı.
Müqavilədən sonra
Napoleon Finkenşteyn müqaviləsinin imzalanmasından sonra İrana hərbi yardım göstərilməsi üçün tədbirlər görülməyə başladı. Fətəli şaha 1807-ci il 20 aprel məktubunda kavaleriya generalı Qardanın İrana göndərilməsi bildirilirdi. Aprelin 22-də İrana yola salınması nəzərdə tutulan hərbi qüvvənin dairəsi müəyyənləşdirilmişdi. Qardana missiyası ilə əlaqədar verilmiş 10 may təlimatında İranın İngiltərə və Rusiya ilə düşmənçilik münasibətlərinin qızışdırılması, İran ordusunun yenidən qurulması, 40–50000-lik qüvvə ilə Hindistana təcavüz planının hazırlanması və s. nəzərdə tutulurdu. Qardanın missiyası dekabrın 24-də Tehrana gəldi. Qardan İrana gəldikdən sonra qarşıya qoyulmuş diplomatik-hərbi tədbirləri həyata keçirməyə başladı. İran ordusu yenidən qurulmağa başladı və s. Məhz bu dövrdə Qardanla İranın birinci vəziri Mirzə Şəfi arasında Tehranda ticarət müqaviləsi imzalandı. 23 maddədən ibarət olan müqavilədə şah Sultan Hüseynin 1708 və 1715-ci illər müqavilələri üzrə Fransaya verilmiş kapitulyasiya hüququ təzələnir və inkişaf etdirilirdi. III maddədə göstərilirdi ki, "madam ki, Fransa imperatoru bütün xristian monarxların qalibi və başçısıdır" Fransa səfirləri, konsulları və tacirləri digər ölkələrin səfirləri, konsulları və tacirlərilə müqayisədə üstünlüyə malikdir. VIII və IX maddələrdə qeyd olunurdu ki, Fransa tacirləri İrandan istənilən malı maneəsiz aparmaq imkanı əldə edir. Onlar üç illiyə İrana mallar, həmçinin qızıl, gümüş və cəvahirat gətirmək və aparmaq üçün gömrük ödəməkdən azad olunurlar. Üç il keçdikdən sonra yalnız birdəfəlik gömrük alınır və malların dəyərinin 3%-dən çox olmur. XI maddə ilə Fransa İranın istənilən şəhər və limanlarında ən geniş səlahiyyətlər verilmiş konsulluqlara malik ola bilərdi. Yalnız onların Fransa təbəələri arasında konflikt əmələ gəldiyi halda onları mühakimə etmək hüququ var idi. İran hökumətinin fransız konsullarının iştirakı olmadan fransız və İran təbəələri arasındakı mülki və cinayət işlərini və mübahisələri ayırd etmək hüququ yox idi. XV maddədə yazılmışdır ki, katolik ruhaniləri İran hökumətindən yalnız maneəsiz olaraq dini mərasimləri icra etmək deyil, bütün xristian əhalisi içərisində azad təbliğat aparmağa da icazə alır. İran hökuməti katolik keşişlərinə münasibətində "sayğısızlıq" göstərmiş müsəlmanları, həmçinin xristian təbəələri (erməni və avropalıları) ciddi cəzalandırmağı öhdəsinə götürür. XVII maddədə deyilirdi ki, "madam ki, fransız sarayı nümayəndələri orada ticarət kontoru təsis etmək üçün İran sarayının bəxşiş üçün Xarq adasının onlara verilməsi arzusunu bildirdilər, qərara alındı ki, İran sarayı bu adanı iki ölkə arasında bağlanmış ittifaq haqqında müqavilənin (Finkenşteyn müqaviləsi – Ə. Ç.) şərtlərinə uyğun olaraq rusların Gürcüstandan və bütün İran əyalətlərindən çıxarılmasından sonra fransızlara verəcək ki, onlar orada möhkəmlənsinlər və o, bundan sonra və həmişəlik onların mülkiyyəti olsun…". XVIII maddə ilə Fransa ticarət və hərb gəmilərinə Fars körfəzi limanlarına sərbəst daxil olmaq hüququ verilirdi. XXIII maddə Fransa konsulları, tacirləri və təbəələrinə torpaq icarəyə götürüb evlər və digər binalar tikmək hüququ verirdi. Həm məhkəmə, həm də mülki İran vəzifəli şəxslərinin Fransa təbəələrinin evlərinə onların razılığı olmadan daxil olma hüququ yox idi. 1807-ci ilin iyulunda Fransa ilə Rusiya arasında Tilzit sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra Fransa ilə İran arasındakı münasibətlərdə soyuqlaşma başladı. Qardan sonuncu dəfə 1809-cu il fevralın 12-də şahın görüşündə oldu və 16-da Tehranı tərk etdi. Yenidən İngiltərə-İran yaxınlaşması başlandı.
Mənbə
- Ибрагимбейли Х. М. Россия и Азербайджан в первой трети XIX века. М. 1969
- История XIX века. Под ред Лависса и Рамбо. Перев. с франц. т.2, М., 1938
- Кузнецова Н.А. Иран в первой половине XIX века. М" 1983
- Новая история Ирана. Хрестоматия. М, 1988
- Туманович Н. Н. Европейские державы в Персидском заливе в 16–19 вв. М.1982.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Finkensteyn muqavilesi Qacarlar dovleti ile Fransa arasinda baglanmis sazis XVIII esrin sonlari XIX esrin evvellerinde Iran Fransa munasibetleriFransa Ingilterenin Hindistandaki movqelerine zerbe vurmaq ucun Iranda mohkemlenmeye calisirdi 1796 ci ilin iyulunda Fransanin numayendeleri Olivye ve Bruger Tehrana geldi Onlar 1708 ve 1715 ci iller Fransa Sefevi muqavilelerinin yeniden tesdiqine nail olmaq ve Iran Rusiya munasibetlerinin keskinlesdirilmesine calisirdilar Lakin butovlukde bu missiyanin diplomatik kesfiyyat xarakteri dasidigi bildirilir Fransanin Iranda mohkemlenmesine yol vermek istemeyen Ingiltere diplomatik fealligi artirdi ve siyasi ve ticaret muqavileleri imzalamaga nail oldu Lakin Ingiltere 1804 cu ilde Iranla Rusiya arasinda baslanan muharibenin gedisinde uzerine goturduyu teehhudleri yerine yetirmekde ardicilliq gostermedi Bele bir veziyyetde Fransa ile Iran arasinda munasibetler yeniden canlandi Feteli sah 1797 1834 1804 cu ilde I Napoleona mektubla muraciet etdi Mektub novbeti ilin yanvarinda Parise catdi I Napoleon tercumeci Joberi onun ardinca mayor Romyeri Tehrana gonderdi Mueyyen cetinliklerden sonra Tehrana ilk catan 1805 oktyabr Romyer oldu lakin tezlikle burada oldu Jober ise 1806 ci ilin iyununda Tehrana geldi Elciler I Napoleondan iki mektub 1805 16 fevral ve 30 mart getirmisdiler 1805 1807 ci illerde bir birinin ardinca Bontan Juannena de Lablans Ruman ve Pontenkulanin missiyalari Tehrana geldi Eylan doyusunden sonra I Napoleon 1807 ci ilin yanvarinda saha muraciet etdi onu Gurcustan uzerine yuruse inandirmaga calisdi Feteli sah elci Mehemmed Rzani I Napoleonun yanina gonderdi 1807 ci il 4 mayda Finkensteynde Fransa Iran muqavilesi imzalandi Muqavilenin sertleriMuqavilenin I maddesi ile Fransa imperatoru ve Iran sahi arasinda sulh dostluq ve ittifaq tentene ile elan olunurdu I ve II maddelerle I Napoleon Irana onun indiki erazisinin toxunulmazligina zemanet verir ve Gurcustanin saha qanuni mexsuslugunu taniyirdi IV madde ile Fransa Rusiyani Gurcustandan ve diger Cenubi Qafqaz vilayetlerinden evakuasiyaya tehliyyeye mecbur etmeyi ohdesine gotururdu VI VII maddelerde I Napoleon Iran a zeruri miqdarda top ve tufengler vermeyi ve sahin serencamina istehkamlar tikmek ve Iran ordusunu Avropa herb seneti prinsiplerine uygun olaraq yeniden teskil etmek ucun muxtelif qosun novleri zabitleri gondermeyi ved edirdi VIII madde ile Iran sahi Ingiltere ile butun siyasi ve ticaret munasibetlerini kesmeyi ona muharibe elan etmeyi Iran sefirini Bombeyden geri cagirmagi ve her hansi ingilis numayendesini ve ya agentini Irana buraxmamagi ohdesine gotururdu X maddeye esasen sah oz qosunlarini Hindistandaki ingilis mulklerine hucum ucun Efqanistan vasitesile serbest kecidini temin etmeyi ohdesine gotururdu XIII maddeye gore sah Hindistana yoneldiyi halda Iran erazisinden fransiz ordusunu buraxmagi ohdesine gotururdu XV madde ile Iran ve Fransa arasinda yeni ticaret muqavilesi baglamaq haqqinda danisiqlar aparmaq nezerde tutulurdu Muqavile Qardanin Tehran missiyasi zamani Karek adasinin fransizlara guzest edilmesi onlara Qombur ve Busirde faktoriyalar yaratmaq huququ veren elave madde ile ratifikasiya olunmusdu Muqavile antiingilis ve antirus xarakteri dasiyirdi Muqavileden sonraNapoleon Finkensteyn muqavilesinin imzalanmasindan sonra Irana herbi yardim gosterilmesi ucun tedbirler gorulmeye basladi Feteli saha 1807 ci il 20 aprel mektubunda kavaleriya generali Qardanin Irana gonderilmesi bildirilirdi Aprelin 22 de Irana yola salinmasi nezerde tutulan herbi quvvenin dairesi mueyyenlesdirilmisdi Qardana missiyasi ile elaqedar verilmis 10 may telimatinda Iranin Ingiltere ve Rusiya ile dusmencilik munasibetlerinin qizisdirilmasi Iran ordusunun yeniden qurulmasi 40 50000 lik quvve ile Hindistana tecavuz planinin hazirlanmasi ve s nezerde tutulurdu Qardanin missiyasi dekabrin 24 de Tehrana geldi Qardan Irana geldikden sonra qarsiya qoyulmus diplomatik herbi tedbirleri heyata kecirmeye basladi Iran ordusu yeniden qurulmaga basladi ve s Mehz bu dovrde Qardanla Iranin birinci veziri Mirze Sefi arasinda Tehranda ticaret muqavilesi imzalandi 23 maddeden ibaret olan muqavilede sah Sultan Huseynin 1708 ve 1715 ci iller muqavileleri uzre Fransaya verilmis kapitulyasiya huququ tezelenir ve inkisaf etdirilirdi III maddede gosterilirdi ki madam ki Fransa imperatoru butun xristian monarxlarin qalibi ve bascisidir Fransa sefirleri konsullari ve tacirleri diger olkelerin sefirleri konsullari ve tacirlerile muqayisede ustunluye malikdir VIII ve IX maddelerde qeyd olunurdu ki Fransa tacirleri Irandan istenilen mali maneesiz aparmaq imkani elde edir Onlar uc illiye Irana mallar hemcinin qizil gumus ve cevahirat getirmek ve aparmaq ucun gomruk odemekden azad olunurlar Uc il kecdikden sonra yalniz birdefelik gomruk alinir ve mallarin deyerinin 3 den cox olmur XI madde ile Fransa Iranin istenilen seher ve limanlarinda en genis selahiyyetler verilmis konsulluqlara malik ola bilerdi Yalniz onlarin Fransa tebeeleri arasinda konflikt emele geldiyi halda onlari muhakime etmek huququ var idi Iran hokumetinin fransiz konsullarinin istiraki olmadan fransiz ve Iran tebeeleri arasindaki mulki ve cinayet islerini ve mubahiseleri ayird etmek huququ yox idi XV maddede yazilmisdir ki katolik ruhanileri Iran hokumetinden yalniz maneesiz olaraq dini merasimleri icra etmek deyil butun xristian ehalisi icerisinde azad tebligat aparmaga da icaze alir Iran hokumeti katolik kesislerine munasibetinde saygisizliq gostermis muselmanlari hemcinin xristian tebeeleri ermeni ve avropalilari ciddi cezalandirmagi ohdesine goturur XVII maddede deyilirdi ki madam ki fransiz sarayi numayendeleri orada ticaret kontoru tesis etmek ucun Iran sarayinin bexsis ucun Xarq adasinin onlara verilmesi arzusunu bildirdiler qerara alindi ki Iran sarayi bu adani iki olke arasinda baglanmis ittifaq haqqinda muqavilenin Finkensteyn muqavilesi E C sertlerine uygun olaraq ruslarin Gurcustandan ve butun Iran eyaletlerinden cixarilmasindan sonra fransizlara verecek ki onlar orada mohkemlensinler ve o bundan sonra ve hemiselik onlarin mulkiyyeti olsun XVIII madde ile Fransa ticaret ve herb gemilerine Fars korfezi limanlarina serbest daxil olmaq huququ verilirdi XXIII madde Fransa konsullari tacirleri ve tebeelerine torpaq icareye goturub evler ve diger binalar tikmek huququ verirdi Hem mehkeme hem de mulki Iran vezifeli sexslerinin Fransa tebeelerinin evlerine onlarin raziligi olmadan daxil olma huququ yox idi 1807 ci ilin iyulunda Fransa ile Rusiya arasinda Tilzit sulh muqavilesi imzalandiqdan sonra Fransa ile Iran arasindaki munasibetlerde soyuqlasma basladi Qardan sonuncu defe 1809 cu il fevralin 12 de sahin gorusunde oldu ve 16 da Tehrani terk etdi Yeniden Ingiltere Iran yaxinlasmasi baslandi MenbeIbragimbejli H M Rossiya i Azerbajdzhan v pervoj treti XIX veka M 1969 Istoriya XIX veka Pod red Lavissa i Rambo Perev s franc t 2 M 1938 Kuznecova N A Iran v pervoj polovine XIX veka M 1983 Novaya istoriya Irana Hrestomatiya M 1988 Tumanovich N N Evropejskie derzhavy v Persidskom zalive v 16 19 vv M 1982 Hemcinin baxEsger xan Ebdulmeliki Avsar