Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Faydalılıq (ing. utility) — bu və ya digər məhsul və ya xidmətdən istifadə zamanı və ya hər hansı bir fəaliyyət növünün həyata keçirilməsi nəticəsinə fərdlərin (individual şəxslərin) əldə etdiyi məmnuniyyətin ölçü dərəcəsidir.
Mahiyyəti
Faydalılığın ödənilməsi səviyyəsi istehlak olunan maddi nemətlərin həcmi ilə birbaşa əlaqəlidir. Yəni, faydalılıq istehlak olunan əmtəə miqdarı ilə düz mütənasibdir, əmtəə və ya xidmətin miqdarı artıqca faydalılıq artar, azaldıqca azalar.
İstehlakçı tərəfindən istehlak olunan əmtəənin miqdarı ilə bundan əldə etdiyi faydalılıq arasındakı əlaqəni əks etdirən funkisiya Faydalılıq funksiyası adlanır:
Burada U - əldə edilmiş ümumi faydalılığı, xi - i əmtəəsinin istehlak edilmiş miqdarının faydalılıq funksiyasını əks etdirir.
“Faydalılıq” (utility) anlayışı iqtisadiyyat elminə ingilis filosofu Ceremi Bentam (1748–1832) tərəfindən daxil edilib. Bu gün bazar iqtisadiyyatı haqqında bütün elm demək olar ki, iki əsas nəzəriyyəyə söykənir: faydalılıq və dəyər. Faydalılıq kateqoriyası vasitəsi ilə tələb qanunun təsiri ilə izah olunur, yəni nəyə görə məhsulun qiymətinin qalxması nəticəsində tələb həcmi azalır və əksinə.
Qeyd etmək lazımdır ki, faydalılıq subyektiv anlayışdır. Bir insan üçün faydalı və xoş ola biləcək əşya digərinə faydasız ola və xoş gəlməyə bilər.
Növləri
Faydalılıq əsasən iki növə ayrılır: ümumi və marjinal.
Ümumi faydalılıq (total utility) – müəyyən zaman kəsiyində istehlakçının hər hansı bir əmtəənin istehlakından əldə etdiyi razılığın ümumi ölçüsüdür.
Son hədd və ya marjinal faydalılıq (marginal utility) — əlavə olaraq bir məhsul istehlak edildiyi zaman istehlakçının əldə etdiyi əlavə faydalılıqdır. Marjinal faydalılıqda faydalılıq azalan tempdə artır. Məsələn, 1 qələmin yazı yazmaq üçün faydalılığı 100U (U-utility)-dursa, 2 qələminki - 90U, 3 qələminki 60 U... nəhayət 100 qələminki 0,1U olacaqdır.
Marjinal faydalılığın tərifinin əsasında “ölən marjinal faydalılıq” qanununu formalaşdırmaq olar:
İstehlak olunan məhsulun miqdarını artırdıqda onun marjinal faydalılığı azalma tendensiyası nümayiş etdirir.
Bu qanunu adətən 1854-cü ildə ilk dəfə ölən marjinal faydalılıq ideyasını müəyyən etmiş alman iqtisadçı German Qossenin şərəfinə Qossenin birinci qanunu adlandırırlar.
Nəzəriyyələr
Faydalılıq haqqında 2 əsas nəzəiyyə mövcuddur:
- Miqdar və ya kardinalist nəzəriyyə
- Sıralama və ya ordinalist nəzəriyyə
Miqdar nəzəriyyəsi tərəfdarları faydalılığın kəmiyyətlə, rəqəmlərlə ölçülə bildiyini iddia edirlər. Burada ölçü vahidi kimi U (utility) götürülür. Bu nəzəriyyənin xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
- Faydanı ölçmək mümkündür;
- Hər bir kəs bir məhsuldan eyni miqdarda istehlak etdiyi zaman bərabər fayda əldə edir;
- Fayda - obyektiv anlayışdır və subyektlərə görə fərqlənmir;
- Məhsulların faydaları bir-birindən asılı deyil.
Sıralama nəzəriyyəsi miqdar nəzəriyyəsindən fərqli olaraq, faydalılığın kəmiyyətlə yox, sıralanma yolu olu müəyyənləşdirilməsi tərəfdarıdırlar:
- Faydanı ölçmək mümkün deyil, yalnız sıralana bilər;
- Hər bir kəs bir məhsuldan eyni miqdarda istehlak etdiyi zaman əldə etdiyi fayda fərqlidir;
- Fayda - subyektiv anlayışdır və subyektlərə görə fərqlənmir;
- Məhsulların faydaları bir-birinə təsir göstərir.
Ədəbiyyat
- Haxverdiyev Ə., Həsənov V. İqtisad. NR Academy. səh 47.
- Полезность / Д. В. Мельник // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- Нейман Дж., Моргенштерн О. Теория игр и экономическое поведение = Theory of Games and Economic Behavior. — М.: Наука, 1970.
- Фишберн П.ruen Теория полезности для принятия решений = Utility Theory for Decision Making. — М.: Наука, 1978. — 352 с. — (Экономико-математическая библиотека).
- "The Bargaining Problem". . 18 (2). 1950: 155–162. JSTOR 1907266.
- Anand, Paul. Foundations of Rational Choice Under Risk. Oxford: Oxford University Press. 1993. ISBN .
- Notes on the Theory of Choice. Boulder, CO: Westview Press. 1988. ISBN .
- Plous, S. The Psychology of Judgement and Decision Making. New York: McGraw-Hill. 1993. ISBN .
- Georgescu-Roegen, Nicholas. "The Pure Theory of Consumer's Behavior". Quarterly Journal of Economics. 50 (4). 1936: 545–593. JSTOR 1891094.
- . Theory of Decision under Uncertainty. Cambridge: Cambridge University Press. 2009. ISBN .
Xarici keçidlər
- Ümumi və marjinal faydalılıq (Total and marginal utility) - Banker.az
- Definition of Utility by Investopedia
- Anatomy of Cobb-Douglas Type Utility Functions in 3D
- Anatomy of CES Type Utility Functions in 3D
- Simpler Definition with example from Investopedia
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Faydaliliq ing utility bu ve ya diger mehsul ve ya xidmetden istifade zamani ve ya her hansi bir fealiyyet novunun heyata kecirilmesi neticesine ferdlerin individual sexslerin elde etdiyi memnuniyyetin olcu derecesidir MahiyyetiFaydaliligin odenilmesi seviyyesi istehlak olunan maddi nemetlerin hecmi ile birbasa elaqelidir Yeni faydaliliq istehlak olunan emtee miqdari ile duz mutenasibdir emtee ve ya xidmetin miqdari artiqca faydaliliq artar azaldiqca azalar Istehlakci terefinden istehlak olunan emteenin miqdari ile bundan elde etdiyi faydaliliq arasindaki elaqeni eks etdiren funkisiya Faydaliliq funksiyasi adlanir u u xi displaystyle u u xi Burada U elde edilmis umumi faydaliligi xi i emteesinin istehlak edilmis miqdarinin faydaliliq funksiyasini eks etdirir Faydaliliq utility anlayisi iqtisadiyyat elmine ingilis filosofu Ceremi Bentam 1748 1832 terefinden daxil edilib Bu gun bazar iqtisadiyyati haqqinda butun elm demek olar ki iki esas nezeriyyeye soykenir faydaliliq ve deyer Faydaliliq kateqoriyasi vasitesi ile teleb qanunun tesiri ile izah olunur yeni neye gore mehsulun qiymetinin qalxmasi neticesinde teleb hecmi azalir ve eksine Qeyd etmek lazimdir ki faydaliliq subyektiv anlayisdir Bir insan ucun faydali ve xos ola bilecek esya digerine faydasiz ola ve xos gelmeye biler NovleriFaydaliliq esasen iki nove ayrilir umumi ve marjinal Umumi faydaliliq total utility mueyyen zaman kesiyinde istehlakcinin her hansi bir emteenin istehlakindan elde etdiyi raziligin umumi olcusudur Son hedd ve ya marjinal faydaliliq marginal utility elave olaraq bir mehsul istehlak edildiyi zaman istehlakcinin elde etdiyi elave faydaliliqdir Marjinal faydaliliqda faydaliliq azalan tempde artir Meselen 1 qelemin yazi yazmaq ucun faydaliligi 100U U utility dursa 2 qeleminki 90U 3 qeleminki 60 U nehayet 100 qeleminki 0 1U olacaqdir Marjinal faydaliligin terifinin esasinda olen marjinal faydaliliq qanununu formalasdirmaq olar Istehlak olunan mehsulun miqdarini artirdiqda onun marjinal faydaliligi azalma tendensiyasi numayis etdirir Bu qanunu adeten 1854 cu ilde ilk defe olen marjinal faydaliliq ideyasini mueyyen etmis alman iqtisadci German Qossenin serefine Qossenin birinci qanunu adlandirirlar NezeriyyelerFaydaliliq haqqinda 2 esas nezeiyye movcuddur Miqdar ve ya kardinalist nezeriyye Siralama ve ya ordinalist nezeriyye Miqdar nezeriyyesi terefdarlari faydaliligin kemiyyetle reqemlerle olcule bildiyini iddia edirler Burada olcu vahidi kimi U utility goturulur Bu nezeriyyenin xususiyyetleri asagidakilardir Faydani olcmek mumkundur Her bir kes bir mehsuldan eyni miqdarda istehlak etdiyi zaman beraber fayda elde edir Fayda obyektiv anlayisdir ve subyektlere gore ferqlenmir Mehsullarin faydalari bir birinden asili deyil Siralama nezeriyyesi miqdar nezeriyyesinden ferqli olaraq faydaliligin kemiyyetle yox siralanma yolu olu mueyyenlesdirilmesi terefdaridirlar Faydani olcmek mumkun deyil yalniz siralana biler Her bir kes bir mehsuldan eyni miqdarda istehlak etdiyi zaman elde etdiyi fayda ferqlidir Fayda subyektiv anlayisdir ve subyektlere gore ferqlenmir Mehsullarin faydalari bir birine tesir gosterir EdebiyyatHaxverdiyev E Hesenov V Iqtisad NR Academy seh 47 Poleznost D V Melnik Bolshaya rossijskaya enciklopediya v 35 t gl red Yu S Osipov M Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 2017 Nejman Dzh Morgenshtern O Teoriya igr i ekonomicheskoe povedenie Theory of Games and Economic Behavior M Nauka 1970 Fishbern P ruen Teoriya poleznosti dlya prinyatiya reshenij Utility Theory for Decision Making M Nauka 1978 352 s Ekonomiko matematicheskaya biblioteka The Bargaining Problem 18 2 1950 155 162 JSTOR 1907266 Anand Paul Foundations of Rational Choice Under Risk Oxford Oxford University Press 1993 ISBN 0 19 823303 5 Notes on the Theory of Choice Boulder CO Westview Press 1988 ISBN 0 8133 7553 3 Plous S The Psychology of Judgement and Decision Making New York McGraw Hill 1993 ISBN 0 07 050477 6 Georgescu Roegen Nicholas The Pure Theory of Consumer s Behavior Quarterly Journal of Economics 50 4 1936 545 593 JSTOR 1891094 Theory of Decision under Uncertainty Cambridge Cambridge University Press 2009 ISBN 978 0 521 74123 1 Xarici kecidlerUmumi ve marjinal faydaliliq Total and marginal utility Banker az Definition of Utility by Investopedia Anatomy of Cobb Douglas Type Utility Functions in 3D Anatomy of CES Type Utility Functions in 3D Simpler Definition with example from Investopedia