Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fəlsəfi antropologiya — geniş mənada — insanın təbiəti və mahiyyəti haqda fəlsəfi təlim, dar mənada — XX əsrin birinci yarısında Qərbi Avropa, xüsusilə alman fəlsəfəsində yaranmış istiqamət. Bu istiqamət Dilteyin həyat fəlsəsi, Qusserlin fenomenologiya ideyalarından irəli gələn, müxtəlif elmlərin — psixologiya, biologiya, etologiya, sosiologiya, həmçinin dinin və başqa sahələrin insan haqda məlumatlarının istifadəsinə əsaslanır.
Yaranması
XX əsrin birinci yarısında Qərb fəlsəfəsi diqqətini insana doğru çevirdi. İnsan problemi ilə bu və ya digər dərəcədə məşğul olan, həmin problemi əks etdirən çoxsaylı fəlsəfi konsepsiyalar ümumi fəlsəfəyə antropologiya adı altında birləşir. Bu terminin əsas mənası fəlsəfi fikrin insanın təbiətini və imkanlarını dərindən anlamaqla əlaqədardır. Hələ 1929– cu ildə Martin Haydegger "Kant və metafizika problemləri" adlı əsərində Kantın məşhur "Mən nəyi bilirəm?", "Mən nə etməliyəm?" və "Mən nəyə güvənə bilərəm?" fikirlərinin yeni yozumunu verməyə çalışmışdır. Öz məcmusuna görə, "insan nədir" ümumiləşdirici fikrinə aparıb çıxarırdı. Əslində, fəlsəfi antropologiya üçün başlıca vəzifə insan idrakının, fəaliyyətinin və etiqadının predmetinə yeni traktovka ilə yanaşmaqdır. Müasir şəraitdə vacib olan odur ki, biz necə dərk edirik, necə fəaliyyət göstərir və necə etiqad edirik?
Fəlsəfi antropologiya tərəfindən tədqiq olunan konsepsiyalar şərti olaraq iki qrupa bölünür — subyektiv–antropoloji və obyektiv–ontoloji.
Birinci qrupa, insanın və dünyanın varlığını insanın özündən, subyektiv "Mən"dən asılı edən təlimlər daxildir. Bu zaman insana avtonom bir canlı kimi, obyektiv şərait və normalardan asılı olmayan varlıq kimi baxılır. Bu konsepsiyaya görə, insan azadlığının həqiqi əsasları kimi əqli– idraki fəaliyyətin daxili səbəblərdən törəyən ruhani–mənəvi qüvvələr, təhtəlşüur–irrasional və iradi impulslar başlıca amillərdir.
İkinci qrupa, varlığın mənasını, obyektin özündən, dünyadan çıxararaq dərk edən təlimlər daxildir. Bu zaman insan kosmosun, dünya əqlinin, ilahinin, mütləq ruhun ciddi determinasiya edilmiş sistemində mövcud olan bir varlıq kimi özünü göstərir. Onun real təbiəti zəruri olaraq fatalist xarakter daşıyır. Sosial–tarixi qanunauyğunluqları yaradır. Bununla yanaşı mahiyyətcə öz–özlüyündən varlığın öyrənilməsi deyil, onun faktiki möcudluğunun qanunları deyil, varlığın özünün mənasının izahı və aydınlaşdırılması təklif olunur. Belə bir fikir irəli sürülür ki, sırf subyektivlik hər cür obyektivliyin fəaliyyət göstərən əsasıdır, insanın əsl varlığı rolunda isə onun yaradıcılıq fəaliyyəti çıxış edir. Bu fəaliyyətin çıxış məqamı insan fəallığının məzmununu müəyyən edən dünyasıdır. İnsan dünyaya özünün həqiqiliyini əldə etməyə kömək göstərən, qarşısına qoyduğu vəzifələrin həyata keçməsinə yardım edən bir vasitə kimi münasibət bəsləyir. Nəticədə insan mənəvi və s. dəyərlərin məcmusu kimi dünyanı yaradır. Çünki bunsuz onun həyatının mənası, demək olar ki, yoxdur.
Fəlsəfi antropoloqlar
Öz fikirləri, müddəaları və prinsiplərinə görə fəlsəfi antropologiya cərəyanının nümayəndələri fizikalistlərə, sosiobioloqlara və strukturalistlərə bölünür.
Birincilərin baxışlarının əsasını dünyanın fizika mənzərəsi, fiziki inkişaf qanunlarının dərk edilməsinə oriyentasiya təşkil edir (U.Kuayn, C.C.Smart, C.Armstronq). Sosiobioloqlar insanın davranışı haqqında təsəvvürləri bioloji qanunlarla əlaqələndirirlər (K.Lorens, Vilson, R.Qrivers, R.Aleksander). Strukturalistlərin fikrincə, həqiqi mənada tarix yoxdur. İctimai həyat və insanın özü müvafiq bütövlüyün ancaq konkret ifadəsidi. Ona görə də insan azadlığı yoxdur. Bu azadlıq rol və funksiyalarla əvəz olunmuşdur (K. Levi–Stross, M.Fuk, J.Derrida). 1970–ci illərdə fəlsəfi antropologiya problematikasının dəyişilməsi müşahidə edilir. Bu da özlüyündə insanın fəlsəfi–antropoloji izahının konkret elmi bazasının genişləndirilməsi ilə əlaqədar idi.
İnsan təbiətinin təbii–elmi təhlilinin dairəsinə ruh və mədəniyyət haqqında elmlər də cəlb edilir. Daha doğrusu "yeni antropologiya" haqqında söhbət başlanır. Bu dalğanın nümayəndələri M.Şeler və Q.Plesner idi. M.Şeler "İnsanın kosmosda vəziyyəti" əsərində (1828) fəlsəfi antropologiyanın mahiyyəti haqqında əsas elm kimi təqdim edir. Bu elm insanın varlığını bütövlükdə, müxtəlif sahələri ilə birlikdə konkret elmi və praktiki cəhətdən öyrənilməsini birləşdirməlidir. Q.Plesnerin "Üzviliyin pillələri və insan" (1928) adlı böyük əsərində insanın mahiyyətinin bəzi aspektləri heyvanlar və bitkilər aləminə münasibət baxımından araşdırılmışdır.
Vəzifəsi
Fəlsəfi antropologiya üçün başlıca vəzifə insan idrakının, fəaliyyətinin və etiqadının predmetinə yeni traktovka ilə yanaşmaqdır. Müasir şəraitdə vacib olan odur ki, biz necə dərk edirik, necə fəaliyyət göstərir və necə etiqad edirik.
Tədqiqat obyekti
Fəlsəfi antropologiya emosiya, instinkt, ehtiras sahələrini tədqiq etməyə cəhd edir, insanın daxili aləmindəki bu cəhətləri mütləqləşdirir, zehni (intellektual) başlanğıcın rolunu kiçildir.
İstinadlar
- Məcidova, Nərgiz. "Müasir fəlsəfi-antropoloji konsepsiyaların komparativ təhlili" (PDF). Metafizika Jurnalı (rus). 5 (4). 2022-12-15: 22–37. (eISSN) 2617-751X. ISSN 2616-6879. OCLC 1117709579. 2023-01-28 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-15.
Mənbə
- Sociedad Hispánica de Antropología Filosófica SHAF
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Felsefi antropologiya genis menada insanin tebieti ve mahiyyeti haqda felsefi telim dar menada XX esrin birinci yarisinda Qerbi Avropa xususile alman felsefesinde yaranmis istiqamet Bu istiqamet Dilteyin heyat felsesi Qusserlin fenomenologiya ideyalarindan ireli gelen muxtelif elmlerin psixologiya biologiya etologiya sosiologiya hemcinin dinin ve basqa sahelerin insan haqda melumatlarinin istifadesine esaslanir YaranmasiXX esrin birinci yarisinda Qerb felsefesi diqqetini insana dogru cevirdi Insan problemi ile bu ve ya diger derecede mesgul olan hemin problemi eks etdiren coxsayli felsefi konsepsiyalar umumi felsefeye antropologiya adi altinda birlesir Bu terminin esas menasi felsefi fikrin insanin tebietini ve imkanlarini derinden anlamaqla elaqedardir Hele 1929 cu ilde Martin Haydegger Kant ve metafizika problemleri adli eserinde Kantin meshur Men neyi bilirem Men ne etmeliyem ve Men neye guvene bilerem fikirlerinin yeni yozumunu vermeye calismisdir Oz mecmusuna gore insan nedir umumilesdirici fikrine aparib cixarirdi Eslinde felsefi antropologiya ucun baslica vezife insan idrakinin fealiyyetinin ve etiqadinin predmetine yeni traktovka ile yanasmaqdir Muasir seraitde vacib olan odur ki biz nece derk edirik nece fealiyyet gosterir ve nece etiqad edirik Felsefi antropologiya terefinden tedqiq olunan konsepsiyalar serti olaraq iki qrupa bolunur subyektiv antropoloji ve obyektiv ontoloji Birinci qrupa insanin ve dunyanin varligini insanin ozunden subyektiv Men den asili eden telimler daxildir Bu zaman insana avtonom bir canli kimi obyektiv serait ve normalardan asili olmayan varliq kimi baxilir Bu konsepsiyaya gore insan azadliginin heqiqi esaslari kimi eqli idraki fealiyyetin daxili sebeblerden toreyen ruhani menevi quvveler tehtelsuur irrasional ve iradi impulslar baslica amillerdir Ikinci qrupa varligin menasini obyektin ozunden dunyadan cixararaq derk eden telimler daxildir Bu zaman insan kosmosun dunya eqlinin ilahinin mutleq ruhun ciddi determinasiya edilmis sisteminde movcud olan bir varliq kimi ozunu gosterir Onun real tebieti zeruri olaraq fatalist xarakter dasiyir Sosial tarixi qanunauygunluqlari yaradir Bununla yanasi mahiyyetce oz ozluyunden varligin oyrenilmesi deyil onun faktiki mocudlugunun qanunlari deyil varligin ozunun menasinin izahi ve aydinlasdirilmasi teklif olunur Bele bir fikir ireli surulur ki sirf subyektivlik her cur obyektivliyin fealiyyet gosteren esasidir insanin esl varligi rolunda ise onun yaradiciliq fealiyyeti cixis edir Bu fealiyyetin cixis meqami insan fealliginin mezmununu mueyyen eden dunyasidir Insan dunyaya ozunun heqiqiliyini elde etmeye komek gosteren qarsisina qoydugu vezifelerin heyata kecmesine yardim eden bir vasite kimi munasibet besleyir Neticede insan menevi ve s deyerlerin mecmusu kimi dunyani yaradir Cunki bunsuz onun heyatinin menasi demek olar ki yoxdur Felsefi antropoloqlarOz fikirleri muddealari ve prinsiplerine gore felsefi antropologiya cereyaninin numayendeleri fizikalistlere sosiobioloqlara ve strukturalistlere bolunur Birincilerin baxislarinin esasini dunyanin fizika menzeresi fiziki inkisaf qanunlarinin derk edilmesine oriyentasiya teskil edir U Kuayn C C Smart C Armstronq Sosiobioloq lar insanin davranisi haqqinda tesevvurleri bioloji qanunlarla elaqelendirirler K Lorens Vilson R Qrivers R Aleksander Struk turalistlerin fikrince heqiqi menada tarix yoxdur Ictimai heyat ve insanin ozu muvafiq butovluyun ancaq konkret ifadesidi Ona gore de insan azadligi yoxdur Bu azadliq rol ve funksiyalarla evez olunmusdur K Levi Stross M Fuk J Derrida 1970 ci illerde felsefi antropologiya problematikasinin deyisilmesi musahide edilir Bu da ozluyunde insanin felsefi antropoloji izahinin konkret elmi bazasinin genislendirilmesi ile elaqedar idi Insan tebietinin tebii elmi tehlilinin dairesine ruh ve medeniyyet haqqinda elmler de celb edilir Daha dogrusu yeni antropologiya haqqinda sohbet baslanir Bu dalganin numayendeleri M Seler ve Q Plesner idi M Seler Insanin kosmosda veziyyeti eserinde 1828 felsefi antropologiyanin mahiyyeti haqqinda esas elm kimi teqdim edir Bu elm insanin varligini butovlukde muxtelif saheleri ile birlikde konkret elmi ve praktiki cehetden oyrenilmesini birlesdirmelidir Q Plesnerin Uzviliyin pilleleri ve insan 1928 adli boyuk eserinde insanin mahiyyetinin bezi aspektleri heyvanlar ve bitkiler alemine munasibet baximindan arasdirilmisdir VezifesiFelsefi antropologiya ucun baslica vezife insan idrakinin fealiyyetinin ve etiqadinin predmetine yeni traktovka ile yanasmaqdir Muasir seraitde vacib olan odur ki biz nece derk edirik nece fealiyyet gosterir ve nece etiqad edirik Tedqiqat obyektiFelsefi antropologiya emosiya instinkt ehtiras sahelerini tedqiq etmeye cehd edir insanin daxili alemindeki bu cehetleri mutleqlesdirir zehni intellektual baslangicin rolunu kicildir IstinadlarMecidova Nergiz Muasir felsefi antropoloji konsepsiyalarin komparativ tehlili PDF Metafizika Jurnali rus 5 4 2022 12 15 22 37 eISSN 2617 751X ISSN 2616 6879 OCLC 1117709579 2023 01 28 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 12 15 MenbeSociedad Hispanica de Antropologia Filosofica SHAF