Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fərqsizlik əyriləri - mikroiqtisadi nəzəriyyəyə görə, alıcı üçün fayda baxımından fərqsiz olan müxtəlif əmtəə paketlərinin qrafik təsviridir. Belə ki, alıcı üçün bir fərqsizlik əyrisi üzərində olan nöqtələrdəki hər hansı əmtəə paketi digərindən üstün deyildir. Başqa sözlə, əyri üzərində olan əmtəə paketləri fayda baxımından fərqlənmir. Nəticə etibarı ilə, fərqsizlik əyriləri eyni faydaya malik, iki əmtəədən ibarət olan paketləri özündə əks etdirən nöktələrin birləşməsindən əmələ gələn əyridir. Fəqsizlik əyriləri alıcıların mümkün istehlak variantlarını əks etdirilməsində istifadə edilir. Qrafik təsvir zamanı sonsuz sayda fərqsizlik əyriləri çəkmək mümkündür. Çünki hər bir halda daha çox fayda gətirən bir əmtəə paketi mövcuddur.
Tarixi
Fərqsizlik əyriləri ilə bağlı məsələləri ilk dəfə irlandiyalı alim Fransis İsidor Edjuort () tərəfindən 1881-ci ildə “Riyazi Fizika: Riyaziyyatın Davranış elminə tətbiqi haqqında Məqalə” (ing. Mathematical Psychics: an Essay on the Application of Mathematics to the Moral Sciences) tədqiq edilib. Bu əyriləri ilk dəfə 1906-cı ildə qrafik şəkildə italyan alim Vilfredo Pareto (ing. Vilfredo Pareto) tərəfindən “İqtisadi Siyasət Dərsliyi” (ing. Manual of Economic Policy) əks etdirilib. İngilis alim (ing. William Stanley Jevons) isə “Ordinalist faydalılıq nəzəriyyəsi”ndə fərqsizlik əyrilərini faydalılıqla əlaqələndirmişdir.
Fərqsizlik xəritəsi
Müxtəlif fərqsizlik əyrilərindən ibarət qrafiq fərqsizlik xəritəsi adlanır. Şəkil 1-də əks etdirilən qrafik topoqrafiq xəritəni xatırladır. Əgər bu xəritədə şimal-şərq istiqamətində hərəkət etsək, yüksək faydalılıq gətirən yeni bir səviyyəyə çatacıq. Amma bu “faydalılıq dağı”nın zirvəsi yoxdur. Çünki hər zaman daha çox faydalılıq gətirən nöktə vardır.
Fərqsizlik əyrilərinin xüsusiyyətləri
Fərqsizlik əyrilərinin aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır:
1)Koordinat sisteminin yalnız müsbət hissəsində (I rüb) yer alır. Çünki, əmtəələrin həcminin mənfi olması istisna edilir.
2)Daha yüksək fərqsizlik əyrisi daha çox faydalılıq gətirir. İstehlakçıların üstünlükvermə nəzəriyyəsinə əsasən, istehlakçılar “daha çox daha yaxşıdır” (ing. more is better) deyə fikirləşirlər.
3)Mənfi meylliliyə malikdir. Əgər bir əmtəənin miqdarı artırsa, paketin faydalılığının eyni qalması üçün digərinin həcmi azalmalıdır. Əks halda yeni paketin faydalılığı əvvəlkindən çox olar. Başqa sözlə, əyri üzərində X əmtəəsinin miqdarı artdıqca, Y əmtəəsinin miqdarı azalır. (Bax: Şəkil 2)
4)Fərqsizlik əyriləri heç vaxt kəsişmir. Bunu bir misalla izah edək. Bildiyimiz kimi fərqsizlik əyriləri üzərindəki nöktələr faydalılıq baxımından bərabərdir. Şəkil 3-də görünür ki, A və B eyni əyrinin üzərindədir. Yəni fadalılıq baxımdan eynidir. Eyni ilə B və C nöktələridə eyni əyri üzərindədir. Nəticə etibarı ilə A və C istehlakçıya eyni faydalılığı verir. Şəkil 3-ə diqqət etsək, görərik ki, C-də həm X həm də Y əmtəəsinin həcmi A-dan çoxdur.
5)Tranzitivlik. Əgər 
əyrisi üzərindəki nötələrin faydalılığı 
-dən, 
əyrisindəki nötələrin faydalılığı -dən çoxdursa, əyrisi -dən daha çox faydalılıq gətirən əmtəə paketlərindən ibarətdir. (Bax: Şəkil 4)
6)Fərqsizlik əyriləri içəri doğru çökükdür. Fərqsizlik əyrilərinin çöküklüyü marjinal əvəzetmə dərəcəsindən asılıdır. Marjinal əvəzetmə dərəcəsi (MRS) istehlakçıların bir əmtəəni digəri ilə əvəzetmək istəyidir. MRS adətən istehlakçıların sahib olduğu əmtəənin miqdarından asılıdır. Əgər əmtəənin miqdarı çoxdursa, istahlakçı onu rahat bir şəkildə əvəz etməyə hazırdır. Əksinə azdırsa, onu dəyişmək üçün tələb etiyi digər əmtəənin miqdarı artacaq. Bu səbəbdən fərqsizlik əyriləri içədi doğru çökükdür. Misalla baxaq. Şəkil 5-də A nöktəsində istehlakçının çoxlu çayı və az qoğalı var. Yəni, suzuz deyil, amma yeməyə ehtiyacı var. İstehlakçını 1 ədəd qoğaldan imtina etməsi üçün ona 6 stəkan çay təklif etmək lazımdır: marjinal əvəzetmə dərəcəsi 1 ədəd qoğal üçün 6 stəkan çaydır. Əksinə, B nöktəsində istehlakçı çoxlu sayda qoğala və az sayda çaya malikdir. Bu nöktədə o 1 stəkan çay üçün 1 ədəd qoğal verməyə razılaşır. MRS 1 ədəd qoğal üçün 1 ədəd çaydır. Beləliklə, fərqsizlik əyrisinin içə doğru çökük olması, istehlakçının əlindəki çoxlu sayda olan əmtəəni əvəzetmək istəyi ilə bağlıdır.
Fərqsizlik əyrilərinin növləri
Fərqsizlik əyriləri əmtəə paketinə daxil olan məhsulların bir-biri ilə olan əlaqəsindən asılı olaraq təsnifləşdirilir.
Mükəmməl əvəzedici əmtəələr
Fərz edin ki, sizə 5 və 10 manatlıq əskinazlardan ibarət pul paketi təqdim olunur. Belə olduqda siz paketdəni nominalların 5 və ya 10 manat olmasından daha çox pulun miqdarı ilə maraqlanacaqsınız. Hər hansı halda siz 10 manatı 2 ədəd 5 manatlıq əskinaza dəyişməyə hazırsınız. Belə olduqda fəqsizlik əyrisi Şəkil 6-da olduğu kimi düz xətt şəklində olur. Çünki, Marjinal əvəzetmə dərəcəsi həmişə eynidir (2x 5 manat = 10 manat, MRS=2). Belə əmtəələrə mükəmməl əvəzləyici əmtəələr deyilir.
Mükəmməl tamamlayıcı əmtəələr
Fərz edin ki, sizə əlcəklərdən ibarət əmtəə paketi təqdim edirlir. Əlcəklərdən birini sağ əlinizə, digərini isə sol əlinizə taxa bilərsiniz. Bu halda sizi əlcəklərin ümumi sayı yox, çütlərin sayı maraqlandıracaq. Əgər 2 ədəd sağ əlcək, 1 ədəd sol əlcək təqdim edilirsə, siz yalnız bir cüt əlcək geyə biləcəksiniz. Bu halda əlavə sağ əlcəyin sizin üçün əlavə bir faydası olmayacaq. Yəni, hətta 10 sağ əlcək və 1 sol əlcəyiniz olsa belə bunun verəcəyi faydalıq 1 cüt əlcəyin verəcəyi faydalıqdan çox olmayacaq, bu hal əksi üçün də (1 sağ əlcək, 10 sol əlcək) keçərlidir. Nəticə etibarı ilə bu əmtəə paketlərinin sizin üçün fayda baxımından fərqi yoxdur. Belə əmtəələrə mükəmməl tamamlayıcı əmtəələr deyilir. Bu növ əmtəə paketlərinin fərqsizlik əyrisi Şəkil 7-dəki kimi olacaq.
Yuxarıda göstərilənlər mümkün əmtəə paketlərində qütb xarakteri daşıyırlar. Yəni digər əmtəə paketləri üçün çəkilən fərqsizlik əyriləri aralıq mövqedə yerləşirlər. Məsələn, fərz edin ki, bir şirniyyat süfrəsinə çay və kofe qoyulması planlaşdırılır. Bunlar əvəzedici əmtəələr olsalar da, qonaqların zövqünün fərqli olması ehtimalına görə tamamlayıcı funksiyası da daşıyır. Yəni iki qütb arasında yerləşir (Bax: Şəkil 8).
İstinadlar
- Geanakoplos, John. Arrow-Debreu model of general equilibrium // The New Palgrave: A Dictionary of Economics. 1. 1987. 116–124 [p. 117].
- Böhm, Volker; Haller, Hans. Demand theory // The . 1. 1987. 785–792 [p. 785].
- "Arxivlənmiş surət". 2018-12-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-05-05.
- https://archive.org/details/manualedieconomi00pareuoft
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-05-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-06-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-05-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-05.
- Qreqori Mənkyu.Ekonomiksin Əsasları. Bakı. 2010. Səh. 479
- Qreqori Mənkyu.Ekonomiksin Əsasları. Bakı. 2010. Səh. 480
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ferqsizlik eyrileri mikroiqtisadi nezeriyyeye gore alici ucun fayda baximindan ferqsiz olan muxtelif emtee paketlerinin qrafik tesviridir Bele ki alici ucun bir ferqsizlik eyrisi uzerinde olan noqtelerdeki her hansi emtee paketi digerinden ustun deyildir Basqa sozle eyri uzerinde olan emtee paketleri fayda baximindan ferqlenmir Netice etibari ile ferqsizlik eyrileri eyni faydaya malik iki emteeden ibaret olan paketleri ozunde eks etdiren noktelerin birlesmesinden emele gelen eyridir Feqsizlik eyrileri alicilarin mumkun istehlak variantlarini eks etdirilmesinde istifade edilir Qrafik tesvir zamani sonsuz sayda ferqsizlik eyrileri cekmek mumkundur Cunki her bir halda daha cox fayda getiren bir emtee paketi movcuddur TarixiFerqsizlik eyrileri ile bagli meseleleri ilk defe irlandiyali alim Fransis Isidor Edjuort terefinden 1881 ci ilde Riyazi Fizika Riyaziyyatin Davranis elmine tetbiqi haqqinda Meqale ing Mathematical Psychics an Essay on the Application of Mathematics to the Moral Sciences tedqiq edilib Bu eyrileri ilk defe 1906 ci ilde qrafik sekilde italyan alim Vilfredo Pareto ing Vilfredo Pareto terefinden Iqtisadi Siyaset Dersliyi ing Manual of Economic Policy eks etdirilib Ingilis alim ing William Stanley Jevons ise Ordinalist faydaliliq nezeriyyesi nde ferqsizlik eyrilerini faydaliliqla elaqelendirmisdir Ferqsizlik xeritesiMuxtelif ferqsizlik eyrilerinden ibaret qrafiq ferqsizlik xeritesi adlanir Sekil 1 de eks etdirilen qrafik topoqrafiq xeriteni xatirladir Eger bu xeritede simal serq istiqametinde hereket etsek yuksek faydaliliq getiren yeni bir seviyyeye cataciq Amma bu faydaliliq dagi nin zirvesi yoxdur Cunki her zaman daha cox faydaliliq getiren nokte vardir Ferqsizlik eyrilerinin xususiyyetleriFerqsizlik eyrilerinin asagidaki xususiyyetleri vardir 1 Koordinat sisteminin yalniz musbet hissesinde I rub yer alir Cunki emteelerin hecminin menfi olmasi istisna edilir 2 Daha yuksek ferqsizlik eyrisi daha cox faydaliliq getirir Istehlakcilarin ustunlukverme nezeriyyesine esasen istehlakcilar daha cox daha yaxsidir ing more is better deye fikirlesirler 3 Menfi meylliliye malikdir Eger bir emteenin miqdari artirsa paketin faydaliliginin eyni qalmasi ucun digerinin hecmi azalmalidir Eks halda yeni paketin faydaliligi evvelkinden cox olar Basqa sozle eyri uzerinde X emteesinin miqdari artdiqca Y emteesinin miqdari azalir Bax Sekil 2 4 Ferqsizlik eyrileri hec vaxt kesismir Bunu bir misalla izah edek Bildiyimiz kimi ferqsizlik eyrileri uzerindeki nokteler faydaliliq baximindan beraberdir Sekil 3 de gorunur ki A ve B eyni eyrinin uzerindedir Yeni fadaliliq baximdan eynidir Eyni ile B ve C nokteleride eyni eyri uzerindedir Netice etibari ile A ve C istehlakciya eyni faydaliligi verir Sekil 3 e diqqet etsek gorerik ki C de hem X hem de Y emteesinin hecmi A dan coxdur 5 Tranzitivlik Eger I2 displaystyle I 2 eyrisi uzerindeki notelerin faydaliligi I1 displaystyle I 1 den I3 displaystyle I 3 eyrisindeki notelerin faydaliligi I1 displaystyle I 1 den coxdursa I3 displaystyle I 3 eyrisi I1 displaystyle I 1 den daha cox faydaliliq getiren emtee paketlerinden ibaretdir Bax Sekil 4 6 Ferqsizlik eyrileri iceri dogru cokukdur Ferqsizlik eyrilerinin cokukluyu marjinal evezetme derecesinden asilidir Marjinal evezetme derecesi MRS istehlakcilarin bir emteeni digeri ile evezetmek isteyidir MRS adeten istehlakcilarin sahib oldugu emteenin miqdarindan asilidir Eger emteenin miqdari coxdursa istahlakci onu rahat bir sekilde evez etmeye hazirdir Eksine azdirsa onu deyismek ucun teleb etiyi diger emteenin miqdari artacaq Bu sebebden ferqsizlik eyrileri icedi dogru cokukdur Misalla baxaq Sekil 5 de A noktesinde istehlakcinin coxlu cayi ve az qogali var Yeni suzuz deyil amma yemeye ehtiyaci var Istehlakcini 1 eded qogaldan imtina etmesi ucun ona 6 stekan cay teklif etmek lazimdir marjinal evezetme derecesi 1 eded qogal ucun 6 stekan caydir Eksine B noktesinde istehlakci coxlu sayda qogala ve az sayda caya malikdir Bu noktede o 1 stekan cay ucun 1 eded qogal vermeye razilasir MRS 1 eded qogal ucun 1 eded caydir Belelikle ferqsizlik eyrisinin ice dogru cokuk olmasi istehlakcinin elindeki coxlu sayda olan emteeni evezetmek isteyi ile baglidir Ferqsizlik eyrilerinin novleriFerqsizlik eyrileri emtee paketine daxil olan mehsullarin bir biri ile olan elaqesinden asili olaraq tesniflesdirilir Mukemmel evezedici emteeler Ferz edin ki size 5 ve 10 manatliq eskinazlardan ibaret pul paketi teqdim olunur Bele olduqda siz paketdeni nominallarin 5 ve ya 10 manat olmasindan daha cox pulun miqdari ile maraqlanacaqsiniz Her hansi halda siz 10 manati 2 eded 5 manatliq eskinaza deyismeye hazirsiniz Bele olduqda feqsizlik eyrisi Sekil 6 da oldugu kimi duz xett seklinde olur Cunki Marjinal evezetme derecesi hemise eynidir 2x 5 manat 10 manat MRS 2 Bele emteelere mukemmel evezleyici emteeler deyilir Mukemmel tamamlayici emteeler Ferz edin ki size elceklerden ibaret emtee paketi teqdim edirlir Elceklerden birini sag elinize digerini ise sol elinize taxa bilersiniz Bu halda sizi elceklerin umumi sayi yox cutlerin sayi maraqlandiracaq Eger 2 eded sag elcek 1 eded sol elcek teqdim edilirse siz yalniz bir cut elcek geye bileceksiniz Bu halda elave sag elceyin sizin ucun elave bir faydasi olmayacaq Yeni hetta 10 sag elcek ve 1 sol elceyiniz olsa bele bunun vereceyi faydaliq 1 cut elceyin vereceyi faydaliqdan cox olmayacaq bu hal eksi ucun de 1 sag elcek 10 sol elcek kecerlidir Netice etibari ile bu emtee paketlerinin sizin ucun fayda baximindan ferqi yoxdur Bele emteelere mukemmel tamamlayici emteeler deyilir Bu nov emtee paketlerinin ferqsizlik eyrisi Sekil 7 deki kimi olacaq Yuxarida gosterilenler mumkun emtee paketlerinde qutb xarakteri dasiyirlar Yeni diger emtee paketleri ucun cekilen ferqsizlik eyrileri araliq movqede yerlesirler Meselen ferz edin ki bir sirniyyat sufresine cay ve kofe qoyulmasi planlasdirilir Bunlar evezedici emteeler olsalar da qonaqlarin zovqunun ferqli olmasi ehtimalina gore tamamlayici funksiyasi da dasiyir Yeni iki qutb arasinda yerlesir Bax Sekil 8 IstinadlarGeanakoplos John Arrow Debreu model of general equilibrium The New Palgrave A Dictionary of Economics 1 1987 116 124 p 117 Bohm Volker Haller Hans Demand theory The 1 1987 785 792 p 785 Arxivlenmis suret 2018 12 09 tarixinde Istifade tarixi 2015 05 05 https archive org details manualedieconomi00pareuoft Arxivlenmis suret 2022 04 17 tarixinde Istifade tarixi 2015 05 05 Arxivlenmis suret 2022 06 21 tarixinde Istifade tarixi 2015 05 05 Arxivlenmis suret 2023 07 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 05 Qreqori Menkyu Ekonomiksin Esaslari Baki 2010 Seh 479 Qreqori Menkyu Ekonomiksin Esaslari Baki 2010 Seh 480