Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Stereotip sözü yunan dilində stereos - möhkəm, tyros - iz deməkdir. Psixologiya elminin, xüsusilə onun sosial və etnopsixologiya sahələrində istifadə edilən əsas anlayışlardan biri də stereotip, sosial stereotip və etnik stereotip anlayışlarıdır. Sosial stereptiplər hər hansı bir hadisə, qrup, tarixi şəxsiyyət, peşə, xalq haqqında yalnız müvafiq sosial məkanda yaşayan insanlar üçün səciyyəvi olan təsəvvürlərdən ibarət psixi hadisədir. İnsanlar sosial stereotiplərə sosializasiya prosesində yiyələnirlər. "Sosial stereotip" termini ilk dəfə amerikan sosioloqu U.Lipman tərəfindən 1922-ci ildə "İctimai fikir" əsərində işlədilmişdir. U.Lipmana görə, stereotiplər mədəniyyətlə determinasiya olunan, nizamlanan "dünya təsviridir", onun köməyi ilə mürəkkəb sosial obyektlərin qavranılması üçün göstərdiyimiz səylərə qənaət edir və dəyərləri, mövqeyimizi, hüququmuzu müdafiə edirik. Başqa sözlə ifadə etsək, stereotiplər sosial informasiya axınında insanı istiqamətləndirir və ona özünü qiymətləndirməsini qorumağa kömək edir. Stereotiplər sadə, ümumiləşmiş, bəzən də təhrif olunmuş şəkildə olduğu üçün o qədər də etibarlı deyidir. Stereotiplər ,əsasən, sosial obyektlərə (peşə, xalq, qrup, müəyyən sinif, əhali, təbəqə və s.) müəyyən münasibət yaradır, eləcə də fərdin sosializasiyasına kömək edir. Stereotiplər insanın şəxsi təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi əsasında formalaşdırılır. Adətən tamaşa etdiyimiz filmlər, oxuduğumuz müxtəlif ədəbiyyat nümunələri eşitdiyimiz əhvalatlar və söhbətlər, eləcə də şahidi olduğumuz hadisələr müəyyən sosial obyekt haqqında müvafiq stereotipin yaranmasında, eləcə də olan stereotipin daha da mphkəmlənməsinə səbəb olur. Sosial stereotiplər bir tərəfdən insanların, xalqların bir-birini yaxşı başa düşməsinə, digər tərəfdən də düzgün dərk etməsinə mane olur. Deməli, sas məsələ sosial stereotipin adekvatlıq dərəcəsindən çox asılı olur. Bəzən xalqlar, millətlər arasında olan konfliktlər, maraqların toqquşması və yaxud qarşıdurmanın olmasında marağı olan daxili və xarici qüvvələr qəsdən neqativ stereotiplərin yayılmasına səy göstərirlər.
Ötən əsrin 30-cu illərində amerikan psixoloqları D.Kats və K.Breyli Priston Universitetində tədqiqatlar aparmışlar. Onların tədqiqatında məqsəd Priston UNiversitetində təhsil alan müxtəlif xalqların nümayəndələrində (ağ dərili amerikanlı, afroamerikanlı, ingilis, irland, alman, italyan, yəhudi, çinli, yapon, türk) irqi və etnik stereotipləri öyrənmək olmuşdur. Məsələn, yoxlanılanların 84%-i hesab edirmiş ki, afroamerikanlılar mövhümatçıdırlar, 78%-i hesab edirmiş ki, almanlar elmə meyilli olurlar. Bundan əlavə, qəbul edilmiş digər stereotiplər :
- Ruslar yaxşı içki içən olurlar
- Yəhudilər çox xəsis və varlı olurlar
- İngilislər soyuqqanlı və varlı olurlar
- Afrikalılar temperamentli olurlar
- Fransızlar modabaz olurlar
- Qafqazlılar qaynaq təbiətli olurlar
- Azərbaycanlılar qonaqpərvər olurlar
- Almanlar dəqiq və simic olurlar
Etnik stereotiplər iki yerə bölünür : avtostereotiplər və heterostereotiplər. Avtostereotiplər deyəndə, etnosun, xalqın nümayəndələrinin öz etnosu, xalqı haqqında olan fikri, mülahizəsi nəzərdə tutlur. Məzmununa görə avtostereotiplər müsbət xarakter daşıyır və pozitiv qiymətlər kompleksini özündə əks etdirir. Heterostereotiplər isə qonşu və ya başqa etnos, xalqalr haqqında olan ümumiləşmiş fikir, təsəvvür və qiymətlər sistemindən ibarət olan kompleksdir. Avtostereotiplərdən fərqli olaraq, heterostereotiplər həm müsbət, həm də mənfi məzmuna malik olur.
Mənbə
- Ə. Bayramov. Etnik Psixologiya. B-2001
- Т. Стефаненко. Этнопсихология. М-2006
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Stereotip sozu yunan dilinde stereos mohkem tyros iz demekdir Psixologiya elminin xususile onun sosial ve etnopsixologiya sahelerinde istifade edilen esas anlayislardan biri de stereotip sosial stereotip ve etnik stereotip anlayislaridir Sosial stereptipler her hansi bir hadise qrup tarixi sexsiyyet pese xalq haqqinda yalniz muvafiq sosial mekanda yasayan insanlar ucun seciyyevi olan tesevvurlerden ibaret psixi hadisedir Insanlar sosial stereotiplere sosializasiya prosesinde yiyelenirler Sosial stereotip termini ilk defe amerikan sosioloqu U Lipman terefinden 1922 ci ilde Ictimai fikir eserinde isledilmisdir U Lipmana gore stereotipler medeniyyetle determinasiya olunan nizamlanan dunya tesviridir onun komeyi ile murekkeb sosial obyektlerin qavranilmasi ucun gosterdiyimiz seylere qenaet edir ve deyerleri movqeyimizi huququmuzu mudafie edirik Basqa sozle ifade etsek stereotipler sosial informasiya axininda insani istiqametlendirir ve ona ozunu qiymetlendirmesini qorumaga komek edir Stereotipler sade umumilesmis bezen de tehrif olunmus sekilde oldugu ucun o qeder de etibarli deyidir Stereotipler esasen sosial obyektlere pese xalq qrup mueyyen sinif ehali tebeqe ve s mueyyen munasibet yaradir elece de ferdin sosializasiyasina komek edir Stereotipler insanin sexsi tecrubesinin umumilesdirilmesi esasinda formalasdirilir Adeten tamasa etdiyimiz filmler oxudugumuz muxtelif edebiyyat numuneleri esitdiyimiz ehvalatlar ve sohbetler elece de sahidi oldugumuz hadiseler mueyyen sosial obyekt haqqinda muvafiq stereotipin yaranmasinda elece de olan stereotipin daha da mphkemlenmesine sebeb olur Sosial stereotipler bir terefden insanlarin xalqlarin bir birini yaxsi basa dusmesine diger terefden de duzgun derk etmesine mane olur Demeli sas mesele sosial stereotipin adekvatliq derecesinden cox asili olur Bezen xalqlar milletler arasinda olan konfliktler maraqlarin toqqusmasi ve yaxud qarsidurmanin olmasinda maragi olan daxili ve xarici quvveler qesden neqativ stereotiplerin yayilmasina sey gosterirler Oten esrin 30 cu illerinde amerikan psixoloqlari D Kats ve K Breyli Priston Universitetinde tedqiqatlar aparmislar Onlarin tedqiqatinda meqsed Priston UNiversitetinde tehsil alan muxtelif xalqlarin numayendelerinde ag derili amerikanli afroamerikanli ingilis irland alman italyan yehudi cinli yapon turk irqi ve etnik stereotipleri oyrenmek olmusdur Meselen yoxlanilanlarin 84 i hesab edirmis ki afroamerikanlilar movhumatcidirlar 78 i hesab edirmis ki almanlar elme meyilli olurlar Bundan elave qebul edilmis diger stereotipler Ruslar yaxsi icki icen olurlar Yehudiler cox xesis ve varli olurlar Ingilisler soyuqqanli ve varli olurlar Afrikalilar temperamentli olurlar Fransizlar modabaz olurlar Qafqazlilar qaynaq tebietli olurlar Azerbaycanlilar qonaqperver olurlar Almanlar deqiq ve simic olurlar Etnik stereotipler iki yere bolunur avtostereotipler ve heterostereotipler Avtostereotipler deyende etnosun xalqin numayendelerinin oz etnosu xalqi haqqinda olan fikri mulahizesi nezerde tutlur Mezmununa gore avtostereotipler musbet xarakter dasiyir ve pozitiv qiymetler kompleksini ozunde eks etdirir Heterostereotipler ise qonsu ve ya basqa etnos xalqalr haqqinda olan umumilesmis fikir tesevvur ve qiymetler sisteminden ibaret olan kompleksdir Avtostereotiplerden ferqli olaraq heterostereotipler hem musbet hem de menfi mezmuna malik olur MenbeE Bayramov Etnik Psixologiya B 2001 T Stefanenko Etnopsihologiya M 2006