Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Jan-Jak Elize Reklü (1830–1905) — Fransız səyyahı, tədqiqatçısı
| Elize Reklü | |
|---|---|
| fr. Élisée Reclus | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Fəaliyyəti | coğrafiyaşünas, universitet müəllimi[d], yazıçı |
| Üzvlüyü |
|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Elize Reklü 1830-cü ildə Fransada kəndli ailəsində anadan olmuşdur. Anası kənd müəllimsə olduğundan ilkin təhsilini ev şəraitində almışdır. 12 yaşında ikən Elize Almaniyanın Neyvid şəhərinə oxumağa göndərilir. Gediş haqqı olmadığından alman dilində bir kəlmə belə bilməyən Elize Reklü Almaniyaya piyada yola düşməyə məcbur olur. Bu onun ilk, lakin plansız səyahəti olur. Neydendə yaşamaqla o, tez-tez şəhər ətrafına çıxar, Reyn çayının sahillərini gəzər, müxtəlif süxur və bitki nümunləri toplayardı. 848-ci ildə Fransada başlanan inqilab onun həyatında və dünya görüşündə böyük dəyişiklik yaratdı. 1849-cu ildə Reklü Almaniyada oxuyan böyük qardaşı ilə bərabər vətəni Fransaya səyahətə yola düşərkən insanların ağır həyat tərzini görməkdə onları istismarçılara qarşı mübarizədə fəal olmağa çağırır. Bu çağrışlar onun və qardaşının həbs olunmasına səbəb olur. Həsbdən azad olduqdan sonra Reklü Neyvid şəhərinə qayıdaraq fransız dilindən dərs deməyə başlayır. Bir il dərs dedikdən sonra o, Berlin universitetinə daxil olmaqla coğrafiya elmini öyrənməyə başlayır.
1851-ci ildə Reklü yenidən piyada Fransaya valideynlərinin yanına qayıdarkən Strasburqda özü kimi ağır həyat tərzi keçirən böyük qardaşı ilə görüşür və birlikdə Ortez şəhərinə yola düşürlər. Ölkəni zəbt etmiş III Napoleonun əksinə iş apardıqlarına görə yenidən həbs olunmalarına göstəriş verildiyindən xəbər tutuan qardaşlar İngiltərəyə qaçırlar. Varlı bir ingilisin yanınja işə düzəldikdən sonra coğrafiyanı öyrənməkdə davam edir və ilk dəfə olaraq haqqında kitab yazmağı qərara alır. Bunun üçün isə ölkələrdə olmaqla şəxsi müşahidələrə əsaslanan biliyə malik olmaq lazım idi. Ona görə jə Reklü işi atmaqta yelkənli gəmidə aşpaz düzəlməklə Amerikaya üzür. Bir müddət limanda yük daşımaqla məşğul olur, sonra isə sahibkar yanında müəllim fəaliyyətinə başlayır. Boş vaxtlarında ABŞ-yə, Missisipi çayı və Böyük göllərin sahillərinə səyahətə çıxır. Səyahətinin sonu oçerklərin yazılması ilə nətiəcələnir.
Plantasiya sahibinin yanındakı həyat tərzi Reklünü qane etmir. O, zəncilərin istismar olunmasına dözə bilmədiyini qardaşına yazdığı məktubda belə ifadə edir: "Mən İngiltərəyə gedirəm. Axırıncı düyməmi yeyənə qədər öz zəhmətimlə yaşayacağam. Mən yeni ölkələr görmək istəyirəm, Kordilyer dağlarını görmək, coğrafiya kitabı yazmaq arzusundayam." ABŞ-dən Cənubi Amerikaya yola düşməklə Reklü iki il Kolumbiyada tədqiqat işləri aparmaqla, müxətlif vulkanik dağlarda, tropik meşələrdə və buzlaqlarda tədqiqatlarını davam etdirir, hinduların həyat tərzini öyrənir. 1857-ci ildə vətənə qayıtmaqla Parisdə məskunlaşır və turistlər üçün müxətlif ölkələr haqqında məlumat kitabçaları yazmağa başlayır. Bununla yanaşı o, coğrafiya cəmiyyətinin fəal üzvlərindən birinə çevrilir. Reklü Amerikada zəncilərin ağır həyat tərzini əks etdirən məqalələr yazmaqla müstəmləkəçiliyin əksinə çıxan səyyahlardan birinə çevrilir. 1868-ci ildə onun "Yer" əsərinin birinci cildi işıq üzü görür. 1870-ci ildə Fransa ilə Prussiya arasında başlanan müharibə onun yaradıcılığını yarımçıq qoydu. Milli qvardiya sıralarına daxil olan Reklü kommunarların bir hissəsi ilə bərabər əsr düşür. Türmədə o, "Yer" əsərinin yazılışı davam etdirir. Paris kommunası dağıldıqdan sonra Reklü Y eni Kaledoniyaya ömürlük sürgün edilir. İngiltərədə alimlər tərəfindən yaradılmış Reklünün müdafiə komitəsi cəhanın 10 il Fransadan sürgünlə əvəz olunmasına nail olur və İsveçrəyə göndərilir. O, İsveçrə Alplarını öyrənir, Yunanıstan, İtaliya, Avstriya, Macarıstan və Portuqaliyaya səyahətindən sonra Afrikaya, buradan isə 1889-cu ildə ikinci dəfə ABŞ-yə yola düşür. Daha sonra bir müddət Kanadaya səyahət edərək qısa müddətdə Avropaya qayıdır və buradan Cənubi Amerikaya yola düşür. Cənubi Amerikadan qayıdan səyyah Belçikanın paytaxtı Brüsseldə məskunlaşır.
Bundan sonra o 19 cildən ibarət "Ümumi coğrafiya. Yer və insanlar" əsərini yazır. Bu əsər ölkələrin təbiətinə, əhalisinə və təsərrüfatına həsr olunduğundan geniş şöhrət tapmışdır. Əsərin beş cildi Avropa, beşi Asiya, biri Avstraliya, dördü Afrikaya, dördü isə Amerikaya həsr olunmuşdur. Rusiya və Şərqi Asiyanın yazılmasını isə məşhur rus səyyahı P.A.Kropatkinə təklif etmişdir.
Brüsseldə yaşamaqla Reklü universitetdə coğrafiyadan mühazirələr oxuyurdu. Lakin dövlət tərəfindən ona bu sahədə fəaliyyəti qadağan edildi. Dövlətin bu hərəkətinə protest olaraq bir sıra alimlər də universiteti tərk etməklə öz və cəmiyyətin vəsaiti hesabına yeni universitet təşkil etdilər. Universitetdə irqindən, millətindən, dinindən asılı olmayaraq hər bir şəxsə oxumağa icazə verildiyindən müxtəlif ölkələrdən nümayəndələr vardır. Reklü universitetin tərkibində elmitədqiqat işləri aparmaq üçün coğrafiya institutu yaratdı. Görkəmli fransız səyyahı və coğrafiyaşünası 4 iyun 1905-ci il tarixində vəyat etdi. Coğrafiya elminin inkişafında mühüm rol oynayan Reklünün əsərlərində bu sahənin tərəqqisi iki istiqamətdə öz əksini tapır. Bunun birini ümumi yerşunaslıq (ümumi coğrafiya) adlandırmaq olar. Bu hissədə hadisələr, yerin əsas xüsusiyyətləri və onun müxətlif təbəqələri öyrənilir. Digər istiqamətin ölkəşünaslıq adlandırılması daha məqsədəuyğundur. Bu istiqamətdə görülən işlərdə müəyyən səhv fikirlər nəzərə çarpır. Təbii şəraitin insanların həyatında rolu öyrənilərkən Reklü hesab edir ki, təbii şərait insanların həyatında həlledici amildir. Buna baxmayaraş Reklü coğrafiya tarixinə ən görkəmli səyyah kimi və alim kimi daxil olmuşdur.
İstinadlar
Mənbə
- Реклю Э. Эволюция, революция и идеалы анархизма. — М.: ЛИБРОКОМ, 2009.
- Лебедев Н. Элизе Реклю. Очерк его жизни и деятельности
- Лебедева Н. А., Лебедев Н. К. Элизе Реклю[ölü keçid]. — М.: Географгиз, 1956. — 40 с. ().
- Фёдоров А. Революция как часть эволюционного процесса 2012-02-09 at the Wayback Machine
Béatrice Giblin, Élisée Reclus, géographe (thèse), 1971 (Беатрис Жиблен, "Элизе Реклю, географ", докторская диссертация)
Xarici keçidlər
- Профессор Элизе Реклю. О Вегетарианстве
- Отрывки из книги "Народы и страны западной Европы. Бельгия" сохранена старая русская орфография Народные празднества в Бельгии 2010-04-23 at the Wayback Machine
- Элизе Реклю, Жан Жак, Человек и Земля (в 6 томах) на сайте "Руниверс"
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Jan Jak Elize Reklu 1830 1905 Fransiz seyyahi tedqiqatcisiElize Reklufr Elisee ReclusDogum tarixi 1830Vefat tarixi 1905Fealiyyeti cografiyasunas universitet muellimi d yaziciUzvluyu Macaristan Elmler Akademiyasi Birinci Internasional d 1864 Fransa Cografiya Cemiyyeti 1858 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiElize Reklu 1830 cu ilde Fransada kendli ailesinde anadan olmusdur Anasi kend muellimse oldugundan ilkin tehsilini ev seraitinde almisdir 12 yasinda iken Elize Almaniyanin Neyvid seherine oxumaga gonderilir Gedis haqqi olmadigindan alman dilinde bir kelme bele bilmeyen Elize Reklu Almaniyaya piyada yola dusmeye mecbur olur Bu onun ilk lakin plansiz seyaheti olur Neydende yasamaqla o tez tez seher etrafina cixar Reyn cayinin sahillerini gezer muxtelif suxur ve bitki numunleri toplayardi 848 ci ilde Fransada baslanan inqilab onun heyatinda ve dunya gorusunde boyuk deyisiklik yaratdi 1849 cu ilde Reklu Almaniyada oxuyan boyuk qardasi ile beraber veteni Fransaya seyahete yola duserken insanlarin agir heyat terzini gormekde onlari istismarcilara qarsi mubarizede feal olmaga cagirir Bu cagrislar onun ve qardasinin hebs olunmasina sebeb olur Hesbden azad olduqdan sonra Reklu Neyvid seherine qayidaraq fransiz dilinden ders demeye baslayir Bir il ders dedikden sonra o Berlin universitetine daxil olmaqla cografiya elmini oyrenmeye baslayir 1851 ci ilde Reklu yeniden piyada Fransaya valideynlerinin yanina qayidarken Strasburqda ozu kimi agir heyat terzi keciren boyuk qardasi ile gorusur ve birlikde Ortez seherine yola dusurler Olkeni zebt etmis III Napoleonun eksine is apardiqlarina gore yeniden hebs olunmalarina gosteris verildiyinden xeber tutuan qardaslar Ingiltereye qacirlar Varli bir ingilisin yaninja ise duzeldikden sonra cografiyani oyrenmekde davam edir ve ilk defe olaraq haqqinda kitab yazmagi qerara alir Bunun ucun ise olkelerde olmaqla sexsi musahidelere esaslanan biliye malik olmaq lazim idi Ona gore je Reklu isi atmaqta yelkenli gemide aspaz duzelmekle Amerikaya uzur Bir muddet limanda yuk dasimaqla mesgul olur sonra ise sahibkar yaninda muellim fealiyyetine baslayir Bos vaxtlarinda ABS ye Missisipi cayi ve Boyuk gollerin sahillerine seyahete cixir Seyahetinin sonu ocerklerin yazilmasi ile netiecelenir Plantasiya sahibinin yanindaki heyat terzi Reklunu qane etmir O zencilerin istismar olunmasina doze bilmediyini qardasina yazdigi mektubda bele ifade edir Men Ingiltereye gedirem Axirinci duymemi yeyene qeder oz zehmetimle yasayacagam Men yeni olkeler gormek isteyirem Kordilyer daglarini gormek cografiya kitabi yazmaq arzusundayam ABS den Cenubi Amerikaya yola dusmekle Reklu iki il Kolumbiyada tedqiqat isleri aparmaqla muxetlif vulkanik daglarda tropik meselerde ve buzlaqlarda tedqiqatlarini davam etdirir hindularin heyat terzini oyrenir 1857 ci ilde vetene qayitmaqla Parisde meskunlasir ve turistler ucun muxetlif olkeler haqqinda melumat kitabcalari yazmaga baslayir Bununla yanasi o cografiya cemiyyetinin feal uzvlerinden birine cevrilir Reklu Amerikada zencilerin agir heyat terzini eks etdiren meqaleler yazmaqla mustemlekeciliyin eksine cixan seyyahlardan birine cevrilir 1868 ci ilde onun Yer eserinin birinci cildi isiq uzu gorur 1870 ci ilde Fransa ile Prussiya arasinda baslanan muharibe onun yaradiciligini yarimciq qoydu Milli qvardiya siralarina daxil olan Reklu kommunarlarin bir hissesi ile beraber esr dusur Turmede o Yer eserinin yazilisi davam etdirir Paris kommunasi dagildiqdan sonra Reklu Y eni Kaledoniyaya omurluk surgun edilir Ingilterede alimler terefinden yaradilmis Reklunun mudafie komitesi cehanin 10 il Fransadan surgunle evez olunmasina nail olur ve Isvecreye gonderilir O Isvecre Alplarini oyrenir Yunanistan Italiya Avstriya Macaristan ve Portuqaliyaya seyahetinden sonra Afrikaya buradan ise 1889 cu ilde ikinci defe ABS ye yola dusur Daha sonra bir muddet Kanadaya seyahet ederek qisa muddetde Avropaya qayidir ve buradan Cenubi Amerikaya yola dusur Cenubi Amerikadan qayidan seyyah Belcikanin paytaxti Brusselde meskunlasir Bundan sonra o 19 cilden ibaret Umumi cografiya Yer ve insanlar eserini yazir Bu eser olkelerin tebietine ehalisine ve teserrufatina hesr olundugundan genis sohret tapmisdir Eserin bes cildi Avropa besi Asiya biri Avstraliya dordu Afrikaya dordu ise Amerikaya hesr olunmusdur Rusiya ve Serqi Asiyanin yazilmasini ise meshur rus seyyahi P A Kropatkine teklif etmisdir Brusselde yasamaqla Reklu universitetde cografiyadan muhazireler oxuyurdu Lakin dovlet terefinden ona bu sahede fealiyyeti qadagan edildi Dovletin bu hereketine protest olaraq bir sira alimler de universiteti terk etmekle oz ve cemiyyetin vesaiti hesabina yeni universitet teskil etdiler Universitetde irqinden milletinden dininden asili olmayaraq her bir sexse oxumaga icaze verildiyinden muxtelif olkelerden numayendeler vardir Reklu universitetin terkibinde elmitedqiqat isleri aparmaq ucun cografiya institutu yaratdi Gorkemli fransiz seyyahi ve cografiyasunasi 4 iyun 1905 ci il tarixinde veyat etdi Cografiya elminin inkisafinda muhum rol oynayan Reklunun eserlerinde bu sahenin tereqqisi iki istiqametde oz eksini tapir Bunun birini umumi yersunasliq umumi cografiya adlandirmaq olar Bu hissede hadiseler yerin esas xususiyyetleri ve onun muxetlif tebeqeleri oyrenilir Diger istiqametin olkesunasliq adlandirilmasi daha meqsedeuygundur Bu istiqametde gorulen islerde mueyyen sehv fikirler nezere carpir Tebii seraitin insanlarin heyatinda rolu oyrenilerken Reklu hesab edir ki tebii serait insanlarin heyatinda helledici amildir Buna baxmayaras Reklu cografiya tarixine en gorkemli seyyah kimi ve alim kimi daxil olmusdur IstinadlarMenbeReklyu E Evolyuciya revolyuciya i idealy anarhizma M LIBROKOM 2009 Lebedev N Elize Reklyu Ocherk ego zhizni i deyatelnosti Lebedeva N A Lebedev N K Elize Reklyu olu kecid M Geografgiz 1956 40 s Fyodorov A Revolyuciya kak chast evolyucionnogo processa 2012 02 09 at the Wayback Machine Beatrice Giblin Elisee Reclus geographe these 1971 Beatris Zhiblen Elize Reklyu geograf doktorskaya dissertaciya Xarici kecidlerProfessor Elize Reklyu O Vegetarianstve Otryvki iz knigi Narody i strany zapadnoj Evropy Belgiya sohranena staraya russkaya orfografiya Narodnye prazdnestva v Belgii 2010 04 23 at the Wayback Machine Elize Reklyu Zhan Zhak Chelovek i Zemlya v 6 tomah na sajte Runivers