Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Elektron qurğular— yüksək texniki-iqtisadı göstəricilərinə nail olmaq üçün onlarda tətbiq olunan sxem həllərinin və element bazasının düzgün seçilməsi məsələlərinə xüsusi diqqət vermək lazımdır.
Elektronikanının inkişafı bir istiqamət kimi tibbi elektronikanın yaranmasına da səbəb oldu. Bu sahələrdən biri optiki spektroskopiya üsulları biokimyada, kimyada, tibb elmində və s. istifadə edilməyə başladı. Spektroqrafın köməyi ilə diabetdə, miokard infarktında, böyrəklər xəstələndikdə diaqnozun qoyulması əhəmiyyətli dərəcədə yüngülləşdi. Digər mövzu isə lyumenessent analizlə əlaqədardır. Onun çevikliyi, sadəliyi və həssaslığı hesabına tibb dioqnostikaının bir sıra məsələlirini həll etmək olur.
Lyumenessensiya sahəsində aparılan işlər rentgen şəkillərinin elektron-optiki gücləndiricilərinin yaradılmasında mühüm rol oynadılar. Rentgen şüalanmasını lyumenessent detektorları yarımkeçirici işıq mənbələri ilə birlikdə radioizotop diaqnostikasında – kompüter tomoqraflarında orqanizmdə ptoloji əmələgəlmələrin aşkar edilməsində uğurla tətbiq edilir.
O ki, qaldı ultrasəs üsullarının diaqnostikası və terapiyasına onların istifadə diapazonu olduqca genişdir. Mamaçılıq və ginekologiya, neyrocərrahlıq və urologiya, ürək-damar sitemlərinin patalogiyası, mədə-bağırsaq traktı və s. üçün keyfiyyətcə yeni ultrasəs apparatları yaradılmışdır.
Optiki üsullar – rentgenoqramların, elektrokardio- və ensefaloqramm və digər gərəkli diaqnostika informasiyasının analizində misilsiz kömək göstərirlər. Alınmış göstəricilərin emalına sərf olunan vaxt kəskin aşağı düşür, onları öyrənilmə etibarlılığı artır ki, bu da tibbi informasiyanı ümumilikdə avtomatlaşdırmağa imkan verir.
Həkimlər lif optikasına böyük üstünlük verirlər. Onun köməyilə insan orqanizminə daxil olmamaqla birbaşa xəstəlik mənbəyini müşahidə etmək olar. Tutaq ki, mədəyə və ya ciyərə salınan lif-optiki işıqyayanlar nəin ki, əzaların ekranda görünməsinə imkan yaradır, o həm də bədxassəli şişlərin və ya digər xəstəliyin aşkar edilməsinə imkan verir.
Beyin boşluqlarının tədqiqi zamanı birbaşa tədqiqatlr aparmaq və işıq lifləri vasitəsilə şüa göndərərək sağlam toxumalara toxunmadan zədələnmiş hissələri müalicə etmə üçün əməliyyat cihazları və apparatları olduqca effektlidir. Bu siyahını davam etdirmək olar. Hesab eirik ki, təqdim edilmiş məlumatlar kifayət səviyyədə əyani olaraq əsas fundamental elmlərdən biri olan fizika tibbdə diaqnostika və müalicə sahəsində nə qədər effektli və məhsuldar fəaliyyət göstərir.
Avtomobil
İlk maşınlarda bütün elektrik avadanlıqları yalnız yandırma sistemindən ibarət idi. Sonralar təkmilləşmə nəticəsində avtomobollərdə starter, faralar və s. kimi digər elektrik avadanlıqları meydana çıxdı. Avtomobillərdə elektronika 30-cu illərdə maşınlarda lampa ilə işləyən radioqəbuledicilərdən istifadə ilə əlaqədar meydana çıxdı.
1948-ci ildə tranzistorun, 1958-ci ildə isə inteqral mikrosxemlərin ixtirası olsa da, başqa sənaye sahələrinə nisbətən avtomobil sənayesində onların tətbiqi 1960-cı ilə kimi gecikdi.
Avtomobil texnikasında ilk tətbiq edilən yarımkeçirici cihazlar kimi silisium diodlarından dəyişən cərəyan gərginlik generatorlarının düzləndiricisi (60-cı illər) kimi istifadə edilmişdir. Sonralar tranzistor əvvəlcə tranzistor açarlarında, müəyyən zaman keçdikdən sonra isə digər elektron qurğularında geniş tətbiqini tapdı. 1967-ci ildən başlayaraq inteqral sxemlər (İS) avtomobillərdə gərginlik tənzimləyiciləri sonra isə onlar əsasında yandırma sistemi kimi və s. istifadə edilməyə başladı.
Elə həmin vaxtlar bazarda analoq sxemlərindən istifadə etməklə transmissiyanı idarə etmə, yanacvermə, tormozlama qurğuları, eləcədə avtomobillərin sürətinin tənzimləyən qurğular və s. yardılmağa başladı. Avtomobillərdə elektron idarəetmə blokları qurulsada, ancaq onların geniş tətbiqi qiymətlərin yüksək olması nəticəsində geniş təçəkkül tapmadı. Maşınlarda mikro-EHM istifadə iilk dəfə 1976-cı ildə yandırma bucağını idarə etmək üçün istifadə edildi. İdarəetmədə mikro-EHM-dən istifadə 70-80-cı illərin ortasından başlayaraq tullantı qazlarının tərkibinə və yanacaq məsəfinə qoyulan məhdudiyyətlərə görə tələbat kəskin artdı.
Tullantı qazların tərkibində zərərli qarışıqların miqdarını aşağı salmaqla yanaşı səmərələliyi təmin etmək üçün yandırmanı qabaqlama bucağını idarə edilməsi çox vacibdir. Belə ki, bu yanma qarışığında hava və yanacaq nisbətinin tənzimlənməsi, mühərrikin dirsək valının aşağı tezlikli fırlanma sürətinin boş gedişini avtomatik dəstək və s. üçün istifadə edilir. Bu mühərriki kompleks rəqəmsal idarə etmə sistemini mikro-EHM-dən istifadə etməklə tətbiq etdikdə mümkün oldu.
Mikro-EHM-in tərkib hissələri olan yarımkeçirici qurğuların sürətlə təkmilləşməsi nəticəsində, avtomobil sisteminin elektronikasının maya dəyəri aşağı düşməyəvə onların ölçüləri kiçilməyə və etibarlılığı yüksəlməyə başladı. Artıq bu gün avtomobillərin idarə etmə sistemində başlıca elementlərdən biridir.
O üç hissəyə bölünür: güc aqreqatlarını (mühərrik və transmissiya) idarə etmə sistemi, hərəkət sistemini idarəetmə, və salon avadanlıqlarını idarəetmə sistemi.
Hesablama Texnikasında Elektronika
Hesablama əməliyyatının mexanizmləşdirilməsi və maşınlaşdırılması çox qədim zamanlardan – XVII əsrin ortalarından başlasa da, elektron hesablama texnikası sahəsində ilk uğurlu nəticələr XX əsrin ortalarında meydana gəldi. Yaddaş qurğusu qismində elektron lampalarının tətbiq edilməsinin nəzərdə tutulduğu hesablama maşınının ideyası amerika alimi Con Mouqliyə mənsubdur. Hələ XX əsrin 30‐cu illərində o, triggerlər əsasında bir neçə mürəkkəb olmayan hesablayıcı yaratdı. Lakin hesablama maşınlarının yaradılmasında elektron lampalarını ilk dəfə başqa bir amerikan ixtiraçısı Con Atanusı tətbiq etmişdir. Onun maşını praktiki olaraq artıq 1942‐ci ildə hazır idi. İlk elektron hesablama maşınlarında əsas yaddaş elementi və toplama qurğusu olaraq triggerlər tətbiq edilirdi. Məlum olduğu kimi, trigger sxemləri iki dayanıqlı hala malikdir. Belə ki, bir dayanıqlı hala «0», digərinə isə «1» kodunu yazmaqla, trigger özəyindən kodları zamanca qorumaq üçün istifadə etmək olar. 1951‐ci ildə isə Coy Forrester elektron hesablama maşınlarının qurğusunda çox mü-hüm bir təkmilləşdirmə etdi. O, maqnit içliklər əsasında verilən impulsları istənilən qədər uzun müddət qoruyub saxlaya bilən yaddaşı patentlədi.
İNFORMASIYA EMALININ TEXNIKI VASITƏLƏRI
İnformasiyanı rəqəm formasında kodlaşdıran, emal edən, saxlayan, ötürən xüsusi texniki qurğular, kompüter, printer, skaner, modem və s. yaradılmışdır. Bu qurğular informatlaşdırmanın aparat vasitələridir. İnformasiyanı avtomatik emal edən universal vasitə kompüterdir. Kompüter müxtəlif təyinatlı, müxtəlif funksiyaların icrasına imkan verən proqramlar vasitəsi ilə idarə olunur. Proqram dedikdə, ən ümumi halda, icraçıya aydın olan formada yazılmış xüsusi əməllər ardıcıllığından ibarət olan fəaliyyət planı başa düşülür. Xüsusi halda, icraçı dedikdə, kompüter nəzərdə tutulur. Kompüter proqramları məcmusuna proqram təminatı və ya informatlaşdırmanın proqram vasitələri deyilir.
XX əsrdə bərk cisim elektronikası sahələrində aparılan tədqiqatlar, ilk hesablayıcı sənaye qurğularının yaradılması informasiya texnologiyalarının güclü inkişafı üçün münbit zəmin yaratdı. Hesablayıcı texnika müasir inkişaf səviyyəsinə birdən-birə çatmamışdır. O bir neçə mərhələdən keçmişdir. 1 поколение ЭВМ (1945–1954) – электронно- вычислительные машины на лампах электронного типа (подобные были в телевизорах первых моделей).
Bu zamanı texnikanın təşəkkül tapma dövrü adlandırmaq olar.
İlk nəsil maşınlar nəzəriyyənin bu və ya digər məsələlərini yoxlamaq üçün təcrübi qurğular adı altında yaradılmışlar. Hissələrinin çəkisi və ölçülərinə görə yerləşdirilməsi böyük ölçülü binalar tələb edən kompüter aqreqatları artıq əfsanəyə çevirilmişlər. İlk seriyada buraxılan birinci nəsil EHM UNIVAC adı altında çıxmışdır.
İkinci nəsil EHM-əhəmiyyətli fərqlənir. 1948-ci ildə fizik-nəzəriyyəçi Djon Bardin, Uilyam Şokli və Volter Bardin tərəfindən ilk fəaliyyətdə olan tranzistor yaradılmışdır.
Tranzistorun ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri 40 ədəd elektron tipli lampanın işini yerinə yetirir və hətta bu halda belə o böyük sürətlə işləyir, minimal istilik ayrılır və faktiki olaraq elektrik ehtiyatlarını və enerjidən çox az istifadə edir.
Elektrik lampalarının tranzistorlarının əvəz edilməsi prosessi ilə yanaşı informasiyasının saxlanması üsulları təkmilləşdirilirdi.
Üçüncü nəsil maşınlar.
İnteqral sxemlərin istehsal texnologiyalarıyerımkeçirici sxemlərin etibarlılığı və sürətin artması, eləcədə ölçülərin kiçilməsi, dəyərin və istelak gücünün aşağı düşməsi hesabına yaradıldı. Göstərilən hallar hesabına EHM (EHM nəsilləri) inkişaf tarixi böyül sıçrayış etdi. Bunlar nəinki, işin keyfiyyətinin yüksəlməsi və univerisal qurğuların qiymətinin aşağı düşməsinə, həmdə kiçik ölçülü, ucuz və etibarlı mini EHM yaranmasına imkan yaratdı.
Dördüncü nəsil maşınlar.
Elektron qurğuların uğurlu inkişafı böyük inteqral sxemlərin (BİS) yaradılmasına gətirib çıxardı. BİS-in bir kristalında iyirmi mindən yuxarı elektrik tipli elementlər vardır. BİS yaradılması yeni nəsl EHM yaradılmasına şərait yaratdı. Bunların element bazası böyük yaddaşa və əmri yerirmək üçün kiçik siklə malikdir: bir maşın əməliyatında yaddaş baytının istifadəsi kəskin aşağı düşməyə başladı.
BİS yaradılması EHM arxitekturasında mürəkkəb olmayan, yəni bir kristalda cihaların sərfəli qiymətlərlə istehsalı üçün praktiki olaraq elektron tipli bütün sadə qurğuların yerləşdirilməsinə real imkan yarada bildi.
Beşinci nəsil EHM. EHM inkişafında 1980-cı ilin sonları yeni mərhələnin başlanğıcı-beşinci nəsil EHM yaranması ilə xarakterizə olunur. Bu qurğuların yaradılmasını mikroprossesorlara keçidlə əlaqələndirirlər. Struktur quruluşu nöqteyi nəzərindən idarəetmənin maksimal səviyyədə mərkəzləşdirilməməsi, proqram və riyazi təminatdan danışarkən - proqram və oboloçka keçid nəzərdə tutulur. Beşinci nəsil EHM məhsuldarlığı saniyyədə 108–109 əməlliyyat aparmaqla müəyyənləşir.
Bizim günlərdə inkişaf. Altıncı və daha yeni nəsil EHM haqqında yalnız xəyallara dalmaq olar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Elektron qurgular yuksek texniki iqtisadi gostericilerine nail olmaq ucun onlarda tetbiq olunan sxem hellerinin ve element bazasinin duzgun secilmesi meselelerine xususi diqqet vermek lazimdir Big box meiset elektronikasi magazasinin Best Buy duz ekran TV bolmesinde alici izdihamiBir ticaret merkezinde Radio Shack meiset elektronikasi magazasi Elektronikaninin inkisafi bir istiqamet kimi tibbi elektronikanin yaranmasina da sebeb oldu Bu sahelerden biri optiki spektroskopiya usullari biokimyada kimyada tibb elminde ve s istifade edilmeye basladi Spektroqrafin komeyi ile diabetde miokard infarktinda boyrekler xestelendikde diaqnozun qoyulmasi ehemiyyetli derecede yungullesdi Diger movzu ise lyumenessent analizle elaqedardir Onun cevikliyi sadeliyi ve hessasligi hesabina tibb dioqnostikainin bir sira meselelirini hell etmek olur Lyumenessensiya sahesinde aparilan isler rentgen sekillerinin elektron optiki guclendiricilerinin yaradilmasinda muhum rol oynadilar Rentgen sualanmasini lyumenessent detektorlari yarimkecirici isiq menbeleri ile birlikde radioizotop diaqnostikasinda komputer tomoqraflarinda orqanizmde ptoloji emelegelmelerin askar edilmesinde ugurla tetbiq edilir O ki qaldi ultrases usullarinin diaqnostikasi ve terapiyasina onlarin istifade diapazonu olduqca genisdir Mamaciliq ve ginekologiya neyrocerrahliq ve urologiya urek damar sitemlerinin patalogiyasi mede bagirsaq trakti ve s ucun keyfiyyetce yeni ultrases apparatlari yaradilmisdir Optiki usullar rentgenoqramlarin elektrokardio ve ensefaloqramm ve diger gerekli diaqnostika informasiyasinin analizinde misilsiz komek gosterirler Alinmis gostericilerin emalina serf olunan vaxt keskin asagi dusur onlari oyrenilme etibarliligi artir ki bu da tibbi informasiyani umumilikde avtomatlasdirmaga imkan verir Hekimler lif optikasina boyuk ustunluk verirler Onun komeyile insan orqanizmine daxil olmamaqla birbasa xestelik menbeyini musahide etmek olar Tutaq ki medeye ve ya ciyere salinan lif optiki isiqyayanlar nein ki ezalarin ekranda gorunmesine imkan yaradir o hem de bedxasseli sislerin ve ya diger xesteliyin askar edilmesine imkan verir Beyin bosluqlarinin tedqiqi zamani birbasa tedqiqatlr aparmaq ve isiq lifleri vasitesile sua gondererek saglam toxumalara toxunmadan zedelenmis hisseleri mualice etme ucun emeliyyat cihazlari ve apparatlari olduqca effektlidir Bu siyahini davam etdirmek olar Hesab eirik ki teqdim edilmis melumatlar kifayet seviyyede eyani olaraq esas fundamental elmlerden biri olan fizika tibbde diaqnostika ve mualice sahesinde ne qeder effektli ve mehsuldar fealiyyet gosterir AvtomobilIlk masinlarda butun elektrik avadanliqlari yalniz yandirma sisteminden ibaret idi Sonralar tekmillesme neticesinde avtomobollerde starter faralar ve s kimi diger elektrik avadanliqlari meydana cixdi Avtomobillerde elektronika 30 cu illerde masinlarda lampa ile isleyen radioqebuledicilerden istifade ile elaqedar meydana cixdi 1948 ci ilde tranzistorun 1958 ci ilde ise inteqral mikrosxemlerin ixtirasi olsa da basqa senaye sahelerine nisbeten avtomobil senayesinde onlarin tetbiqi 1960 ci ile kimi gecikdi Avtomobil texnikasinda ilk tetbiq edilen yarimkecirici cihazlar kimi silisium diodlarindan deyisen cereyan gerginlik generatorlarinin duzlendiricisi 60 ci iller kimi istifade edilmisdir Sonralar tranzistor evvelce tranzistor acarlarinda mueyyen zaman kecdikden sonra ise diger elektron qurgularinda genis tetbiqini tapdi 1967 ci ilden baslayaraq inteqral sxemler IS avtomobillerde gerginlik tenzimleyicileri sonra ise onlar esasinda yandirma sistemi kimi ve s istifade edilmeye basladi Ele hemin vaxtlar bazarda analoq sxemlerinden istifade etmekle transmissiyani idare etme yanacverme tormozlama qurgulari elecede avtomobillerin suretinin tenzimleyen qurgular ve s yardilmaga basladi Avtomobillerde elektron idareetme bloklari qurulsada ancaq onlarin genis tetbiqi qiymetlerin yuksek olmasi neticesinde genis tecekkul tapmadi Masinlarda mikro EHM istifade iilk defe 1976 ci ilde yandirma bucagini idare etmek ucun istifade edildi Idareetmede mikro EHM den istifade 70 80 ci illerin ortasindan baslayaraq tullanti qazlarinin terkibine ve yanacaq mesefine qoyulan mehdudiyyetlere gore telebat keskin artdi Tullanti qazlarin terkibinde zererli qarisiqlarin miqdarini asagi salmaqla yanasi semereleliyi temin etmek ucun yandirmani qabaqlama bucagini idare edilmesi cox vacibdir Bele ki bu yanma qarisiginda hava ve yanacaq nisbetinin tenzimlenmesi muherrikin dirsek valinin asagi tezlikli firlanma suretinin bos gedisini avtomatik destek ve s ucun istifade edilir Bu muherriki kompleks reqemsal idare etme sistemini mikro EHM den istifade etmekle tetbiq etdikde mumkun oldu Mikro EHM in terkib hisseleri olan yarimkecirici qurgularin suretle tekmillesmesi neticesinde avtomobil sisteminin elektronikasinin maya deyeri asagi dusmeyeve onlarin olculeri kicilmeye ve etibarliligi yukselmeye basladi Artiq bu gun avtomobillerin idare etme sisteminde baslica elementlerden biridir O uc hisseye bolunur guc aqreqatlarini muherrik ve transmissiya idare etme sistemi hereket sistemini idareetme ve salon avadanliqlarini idareetme sistemi Hesablama Texnikasinda ElektronikaHesablama emeliyyatinin mexanizmlesdirilmesi ve masinlasdirilmasi cox qedim zamanlardan XVII esrin ortalarindan baslasa da elektron hesablama texnikasi sahesinde ilk ugurlu neticeler XX esrin ortalarinda meydana geldi Yaddas qurgusu qisminde elektron lampalarinin tetbiq edilmesinin nezerde tutuldugu hesablama masininin ideyasi amerika alimi Con Mouqliye mensubdur Hele XX esrin 30 cu illerinde o triggerler esasinda bir nece murekkeb olmayan hesablayici yaratdi Lakin hesablama masinlarinin yaradilmasinda elektron lampalarini ilk defe basqa bir amerikan ixtiracisi Con Atanusi tetbiq etmisdir Onun masini praktiki olaraq artiq 1942 ci ilde hazir idi Ilk elektron hesablama masinlarinda esas yaddas elementi ve toplama qurgusu olaraq triggerler tetbiq edilirdi Melum oldugu kimi trigger sxemleri iki dayaniqli hala malikdir Bele ki bir dayaniqli hala 0 digerine ise 1 kodunu yazmaqla trigger ozeyinden kodlari zamanca qorumaq ucun istifade etmek olar 1951 ci ilde ise Coy Forrester elektron hesablama masinlarinin qurgusunda cox mu hum bir tekmillesdirme etdi O maqnit iclikler esasinda verilen impulslari istenilen qeder uzun muddet qoruyub saxlaya bilen yaddasi patentledi INFORMASIYA EMALININ TEXNIKI VASITELERI Informasiyani reqem formasinda kodlasdiran emal eden saxlayan oturen xususi texniki qurgular komputer printer skaner modem ve s yaradilmisdir Bu qurgular informatlasdirmanin aparat vasiteleridir Informasiyani avtomatik emal eden universal vasite komputerdir Komputer muxtelif teyinatli muxtelif funksiyalarin icrasina imkan veren proqramlar vasitesi ile idare olunur Proqram dedikde en umumi halda icraciya aydin olan formada yazilmis xususi emeller ardicilligindan ibaret olan fealiyyet plani basa dusulur Xususi halda icraci dedikde komputer nezerde tutulur Komputer proqramlari mecmusuna proqram teminati ve ya informatlasdirmanin proqram vasiteleri deyilir XX esrde berk cisim elektronikasi sahelerinde aparilan tedqiqatlar ilk hesablayici senaye qurgularinin yaradilmasi informasiya texnologiyalarinin guclu inkisafi ucun munbit zemin yaratdi Hesablayici texnika muasir inkisaf seviyyesine birden bire catmamisdir O bir nece merheleden kecmisdir 1 pokolenie EVM 1945 1954 elektronno vychislitelnye mashiny na lampah elektronnogo tipa podobnye byli v televizorah pervyh modelej Bu zamani texnikanin tesekkul tapma dovru adlandirmaq olar Ilk nesil masinlar nezeriyyenin bu ve ya diger meselelerini yoxlamaq ucun tecrubi qurgular adi altinda yaradilmislar Hisselerinin cekisi ve olculerine gore yerlesdirilmesi boyuk olculu binalar teleb eden komputer aqreqatlari artiq efsaneye cevirilmisler Ilk seriyada buraxilan birinci nesil EHM UNIVAC adi altinda cixmisdir Ikinci nesil EHM ehemiyyetli ferqlenir 1948 ci ilde fizik nezeriyyeci Djon Bardin Uilyam Sokli ve Volter Bardin terefinden ilk fealiyyetde olan tranzistor yaradilmisdir Tranzistorun en muhum xususiyyetlerinden biri 40 eded elektron tipli lampanin isini yerine yetirir ve hetta bu halda bele o boyuk suretle isleyir minimal istilik ayrilir ve faktiki olaraq elektrik ehtiyatlarini ve enerjiden cox az istifade edir Elektrik lampalarinin tranzistorlarinin evez edilmesi prosessi ile yanasi informasiyasinin saxlanmasi usullari tekmillesdirilirdi Ucuncu nesil masinlar Inteqral sxemlerin istehsal texnologiyalariyerimkecirici sxemlerin etibarliligi ve suretin artmasi elecede olculerin kicilmesi deyerin ve istelak gucunun asagi dusmesi hesabina yaradildi Gosterilen hallar hesabina EHM EHM nesilleri inkisaf tarixi boyul sicrayis etdi Bunlar neinki isin keyfiyyetinin yukselmesi ve univerisal qurgularin qiymetinin asagi dusmesine hemde kicik olculu ucuz ve etibarli mini EHM yaranmasina imkan yaratdi Dorduncu nesil masinlar Elektron qurgularin ugurlu inkisafi boyuk inteqral sxemlerin BIS yaradilmasina getirib cixardi BIS in bir kristalinda iyirmi minden yuxari elektrik tipli elementler vardir BIS yaradilmasi yeni nesl EHM yaradilmasina serait yaratdi Bunlarin element bazasi boyuk yaddasa ve emri yerirmek ucun kicik sikle malikdir bir masin emeliyatinda yaddas baytinin istifadesi keskin asagi dusmeye basladi BIS yaradilmasi EHM arxitekturasinda murekkeb olmayan yeni bir kristalda cihalarin serfeli qiymetlerle istehsali ucun praktiki olaraq elektron tipli butun sade qurgularin yerlesdirilmesine real imkan yarada bildi Besinci nesil EHM EHM inkisafinda 1980 ci ilin sonlari yeni merhelenin baslangici besinci nesil EHM yaranmasi ile xarakterize olunur Bu qurgularin yaradilmasini mikroprossesorlara kecidle elaqelendirirler Struktur qurulusu noqteyi nezerinden idareetmenin maksimal seviyyede merkezlesdirilmemesi proqram ve riyazi teminatdan danisarken proqram ve obolocka kecid nezerde tutulur Besinci nesil EHM mehsuldarligi saniyyede 108 109 emelliyyat aparmaqla mueyyenlesir Bizim gunlerde inkisaf Altinci ve daha yeni nesil EHM haqqinda yalniz xeyallara dalmaq olar