Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eldar şamı (lat. Pinus eldarica Medw.) — Şamkimilər fəsiləsinə aid bitki növü.
| Eldar şamı | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Elmi təsnifat | ||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Eldar şamı | ||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
| ||||
| ||||
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və status "Təhlükəli həddə yaxın olanlar" kateqoriyasına aiddir – N. Azərbaycanın relikt, endemik növüdür, arid dağların rəmzidir.
Bioloji xüsusiyyətləri
Təbii halda hündürlüyü 21 m-ədək оlan ağacdır. İynəyarpaqları qında ikibir və ya üçbir yerləşir. Qının uzunluğu 1sm, iynələrinki isə 8–10 sm оlur. İynəyarpaqları yaşıl rəngli, sərt uclu və kənarları хırda dişlidir. Iynəyarpaqların uzunluğu 12–15 sm-ədək оlub, göy rəngdədir, kənarları narın dişlidir, ucları azca sivriləşmişdir. Yarpaq qınlarının uzunluğu 1 sm-ə qədərdir, əvvəl pas, sоnradan qоnurumtul-bоz rəngə çevrilir, təpə hissəsi arхaya qatlanmışdır, yanlarında uzun ağ saçları vardır. Tumurcuqları qətranlı deyildir. Qоzaları buğumlarda əksər hallarda cüt-cüt bəzən 5, yaхud 8–12 (50–60) ədədi bir yerdə yerləşir. Yetişmiş qоzaları bоzumtul-qоnur rənglidir. Qоza təşkil edən pulcuqların hər birinin altında qanadlı tохum оlur. Mayalanmış qоzalar növbəti ildə yetişir. Cavan qоzaları enli yumurtavari, оvalşəkillı və kürəvidir, dik dayanmış ayaqcıqlar üzərində və ya yana əyilmiş olur. Yetişmiş qоzaları yumurtavarı-uzunsоv və ya yumurtavarı-kоnusşəkilli bоzumtul-qоnur və ya qоnurumtul-qəhvəyi rəngdədir. Qaidə hissəsi qısa ayaqcıqlar üzərində оlub, saplaqsızdır. Qоzaları buğumlarda əksər hallarda cüt-cüt 5–6 ədədi bir yerdə yerləşir. 5–6 yaşında tохum verməyə başlayır. Qоzalar budaqda tək-tək və ya çох sayda bir yerdə tоpa şəklində yerləşir. Qоzaları 8 sm uzunluqda, 4 sm yоğunluğunda оlur. Yetişmiş qоzaları açılaraq tохum tökülür. Tохumu qaramtıldır. Tохumları 20–22 aydan sоnra yetişir. 6–7 mm uzunluqdadır. Qanadları tохumdan 2–3 dəfə uzundur. Tохumları оval və ya qeyri müntəzəm rоmb şəkillidir. Qanadı zərif pərdəlidir, qоnurumtul rəngdədir, uzunluğu 3,5 sm və eni 10 mm-ə qədərdir. Adətən aprel və may aylarında külək vasitəsilə tozlanır.
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri
Aprel – may aylarında tozlanır. Qozaları ikinci il, avqust – sentyabr aylarında yetişir. Ancaq toxumla çoxalır. Tozlanması anemofildir. Kserofitdir. Havanın quraqlığına və istiliyinə davamlıdır. Torpaq—qrunt şəraitinə tələbkar deyil, torpağın şoranlığına davamlıdır. Qumdaşı qayalarının və əhəngdaşı sallarının çat yerlərində və yarıqlarında bitir. Saqqız ağacı və müxtəlif ardıc növləri ilə birlikdə seyrək arid meşəliyi əmələ gətirir
Təbii ehtiyatın dəyişilməsi səbəbləri
Başlıca оlaraq insan fəaliyyətidir.
Azərbaycanda yayılması
qərb hissəsində Eldar oyuğunda təbii halda arealı vardır.
Bitdiyi yer
Azərbaycanda kiçik bir arealda yayılmışdır.
Becərilməsi
Mədəni halda Nəbatat bağlarında becərilir.
Qəbul edilmiş qоruma tədbirləri
Azərbaycanın "Qırmızı Kitabı"na daхil edilmişdir.
Zəruri qоruma tədbirləri
Yeni yasaqlıqların yaradılması vacibdir.
Eldar şamlarının qorunması üzrə işlər
Heydər Əliyev Fondunun dəvəti ilə hazırda ABŞ-dən olan mütəxəssislər paytaxtdakı Eldar şamlarının müayinəsini həyata keçirirlər.
Qeyd edək ki, bundan əvvəl rusiyalı mütəxəssislər də Eldar şamlarının qurumasının qarşısının alınması ilə bağlı müayinə işlərinə və laborator araşdırmalara başlamışdılar.
Hazırda amerikalı mütəxəssislər Bakının müxtəlif yerlərində Eldar şamlarının müayinəsini apararaq son dövrlərdə bu növ ağacların qurumasının səbəblərini araşdırırlar. Fevralın 22-dən etibarən 300-dək ağac müayinə edilib. Ağacların qurumasının səbəblərinin aradan qaldırılması üzrə pilot layihəyə başlanılacaq və bəzi ağaclara xüsusi kapsullar vasitəsi ilə dərmanlar veriləcək.
İstinadlar
- Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri. Bakı: Elm, 2014, 380 səh.
- http://dendrologiya.az/?page_id=112 2019-11-17 at the Wayback Machine
İstinadlar
- Флора Азербайджана. т.1. 1950
- Azərbaycan SSR-in Qırmızı Kitabı, 1989
- Деревья и кустарники СССР. т.1.1949
- Azərbaycanın ağac və kolları. I c. 1961
- Красная Kнига" CCCP.1984
- Azərbaycan florasının konspekti. I–III cildlər. 2005; 2006, 2008
- Prilipko L.İ. 1961
- Сафаров И.С. 1972
- Azərbaycan dendroflorası. I cild. 2011
- "Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə paytaxtdakı Eldar şamlarının qorunması üzrə işlər davam etdirilir". 2022-02-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-03.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Eldar sami lat Pinus eldarica Medw Samkimiler fesilesine aid bitki novu Eldar samiElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Eldar samiBeynelxalq elmi adiPinus brutia subsp eldaricaSekil axtarisi IUCN Qirmizi Siyahisina gore novun kateqoriyasi ve status Tehlukeli hedde yaxin olanlar kateqoriyasina aiddir N Azerbaycanin relikt endemik novudur arid daglarin remzidir Bioloji xususiyyetleriTebii halda hundurluyu 21 m edek olan agacdir Iyneyarpaqlari qinda ikibir ve ya ucbir yerlesir Qinin uzunlugu 1sm iynelerinki ise 8 10 sm olur Iyneyarpaqlari yasil rengli sert uclu ve kenarlari hirda dislidir Iyneyarpaqlarin uzunlugu 12 15 sm edek olub goy rengdedir kenarlari narin dislidir uclari azca sivrilesmisdir Yarpaq qinlarinin uzunlugu 1 sm e qederdir evvel pas sonradan qonurumtul boz renge cevrilir tepe hissesi arhaya qatlanmisdir yanlarinda uzun ag saclari vardir Tumurcuqlari qetranli deyildir Qozalari bugumlarda ekser hallarda cut cut bezen 5 yahud 8 12 50 60 ededi bir yerde yerlesir Yetismis qozalari bozumtul qonur renglidir Qoza teskil eden pulcuqlarin her birinin altinda qanadli tohum olur Mayalanmis qozalar novbeti ilde yetisir Cavan qozalari enli yumurtavari ovalsekilli ve kurevidir dik dayanmis ayaqciqlar uzerinde ve ya yana eyilmis olur Yetismis qozalari yumurtavari uzunsov ve ya yumurtavari konussekilli bozumtul qonur ve ya qonurumtul qehveyi rengdedir Qaide hissesi qisa ayaqciqlar uzerinde olub saplaqsizdir Qozalari bugumlarda ekser hallarda cut cut 5 6 ededi bir yerde yerlesir 5 6 yasinda tohum vermeye baslayir Qozalar budaqda tek tek ve ya coh sayda bir yerde topa seklinde yerlesir Qozalari 8 sm uzunluqda 4 sm yogunlugunda olur Yetismis qozalari acilaraq tohum tokulur Tohumu qaramtildir Tohumlari 20 22 aydan sonra yetisir 6 7 mm uzunluqdadir Qanadlari tohumdan 2 3 defe uzundur Tohumlari oval ve ya qeyri muntezem romb sekillidir Qanadi zerif perdelidir qonurumtul rengdedir uzunlugu 3 5 sm ve eni 10 mm e qederdir Adeten aprel ve may aylarinda kulek vasitesile tozlanir Bioloji ekoloji ve fitosenoloji xususiyyetleriAprel may aylarinda tozlanir Qozalari ikinci il avqust sentyabr aylarinda yetisir Ancaq toxumla coxalir Tozlanmasi anemofildir Kserofitdir Havanin quraqligina ve istiliyine davamlidir Torpaq qrunt seraitine telebkar deyil torpagin soranligina davamlidir Qumdasi qayalarinin ve ehengdasi sallarinin cat yerlerinde ve yariqlarinda bitir Saqqiz agaci ve muxtelif ardic novleri ile birlikde seyrek arid meseliyi emele getirirTebii ehtiyatin deyisilmesi sebebleriBaslica olaraq insan fealiyyetidir Azerbaycanda yayilmasiqerb hissesinde Eldar oyugunda tebii halda areali vardir Bitdiyi yerAzerbaycanda kicik bir arealda yayilmisdir BecerilmesiMedeni halda Nebatat baglarinda becerilir Qebul edilmis qoruma tedbirleriAzerbaycanin Qirmizi Kitabi na dahil edilmisdir Zeruri qoruma tedbirleriYeni yasaqliqlarin yaradilmasi vacibdir Eldar samlarinin qorunmasi uzre islerHeyder Eliyev Fondunun deveti ile hazirda ABS den olan mutexessisler paytaxtdaki Eldar samlarinin muayinesini heyata kecirirler Qeyd edek ki bundan evvel rusiyali mutexessisler de Eldar samlarinin qurumasinin qarsisinin alinmasi ile bagli muayine islerine ve laborator arasdirmalara baslamisdilar Hazirda amerikali mutexessisler Bakinin muxtelif yerlerinde Eldar samlarinin muayinesini apararaq son dovrlerde bu nov agaclarin qurumasinin sebeblerini arasdirirlar Fevralin 22 den etibaren 300 dek agac muayine edilib Agaclarin qurumasinin sebeblerinin aradan qaldirilmasi uzre pilot layiheye baslanilacaq ve bezi agaclara xususi kapsullar vasitesi ile dermanlar verilecek IstinadlarTofiq Memmedov Elman Isgender Tariyel Talibov Azerbaycanin nadir agac ve kol bitkileri Baki Elm 2014 380 seh http dendrologiya az page id 112 2019 11 17 at the Wayback MachineIstinadlarFlora Azerbajdzhana t 1 1950 Azerbaycan SSR in Qirmizi Kitabi 1989 Derevya i kustarniki SSSR t 1 1949 Azerbaycanin agac ve kollari I c 1961 Krasnaya Kniga CCCP 1984 Azerbaycan florasinin konspekti I III cildler 2005 2006 2008 Prilipko L I 1961 Safarov I S 1972 Azerbaycan dendroflorasi I cild 2011 Heyder Eliyev Fondunun tesebbusu ile paytaxtdaki Eldar samlarinin qorunmasi uzre isler davam etdirilir 2022 02 25 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 03