Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dəniz kirpiləri (lat. Echinoidea) — heyvanlar aləminin dərisitikanlılar tipinə aid heyvan sinfi. Müasir növlərindən 940-a yaxını təsnif olunub.
| Dəniz kirpiləri | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Klad: Tip: Yarımtip: Sinif: Dəniz kirpiləri | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Haqqında
Dəniz kirpiləri ofiurlardan və dəniz ulduzlarından mərkəzi diskin və qol çıxıntılarının olmamasına görə fərqlənir. Dəniz kirpiləri bir qədər sıxılmış şarşəkilli bədən formasına malikdir. Bədənin üzəri çoxlu miqdarda iynələrlə örtülmüşdür. Dəniz kirpilərində ağız oral hissənin mərkəzində yerləşir. Ağızın ətrafında yumşaq dəri ilə örtülmüş peristom hissə yerləşir. Anal dəliyi aboral hissədə, demək olar ki, mərkəzdə yerləşir . Dəniz kirpiləri skeletinin quruluşuna görə səciyyələnir . Onların skeletinin quruluşunda şüalı simmetriya kəskin nəzərə çarpır. Dəniz kirpilərinin bədəni bütövlükdə kirəcli zirehə malikdir. Zireh bir-birilə hərəkətsiz birləşən müxtəlif ölçülü lövhələrdən təşkil olunmuşdur. Ancaq ağızın ətrafındakı peristom hissə və anal dəliyinin ətrafındakı sahə yumşaqdır. Dərisitikanlıların qədim qrupu olan Echinothriidae fəsiləsinin nümayəndələrində bu lövhələr hərəkətliliyini saxlamışdır. Bütün müasir dəniz kirpilərinin bədəni 10 cüt sırada qruplaşan 20 cərgə meridian lövhədən ibarətdir. Cərgələrin 5 cütündə yerləşən lövhələr kiçik dəliklərə malikdir ki, buradan ambulakral ayaqcıqlar xaricə çıxa bilir. Bu cərgələr ambulakral ayaqcıqlar xaricə çıxa bilir. Skeletin kirəcli lövhələri xaricdən törəmələrə malikdir ki, Dəniz kirpilərinin iynələri müdafiədə , əksər nümayəndələrində isə hərəkətdə rol oynayır. İynələr hamar, qabırğaşəkilli, tikanşəkilli, çıxıntılı və digər formalarda ola bilər. Bəzən onların ölçüsü dəniz kirpisinin diametrindən uzun olur. Dəniz kirpilərinin bu cür güclü müdafiə olunmalarına baxmayaraq , onlar bir çox heyvaların – yengəclərin, dəniz ulduzlarının, iri balıqların, quşların və məməlilərin qidasını təşkil edir. Dəniz kirpilərinin yumurtaları insanlar tərəfindən qida kimi istifadə olunur. Dəniz kirpilərinin həzm sistemi xüsusi quruluşa malikdir. Əksəriyyəti bitkilərlə, bəziləri müxtəlif heyvani qida ilə qidalanırlar. Dəniz kirpiləri güclü nəsilvermə qabiliyyətinə malikdir. Dişi fərd 20 milyona yaxın yumurta qoyur. Dəniz kirpilərinin qazıntı halında tapılan qalıqları möhkəm zirehin olmasına görə yaxşı saxlanılmışdır. Müasir dəniz kirpilərinin 800-dən çox növü məlumdur. Mortensenin təsnifatına əsasən, dəniz kirpiləri sinfi 2 yarımsinfə ayrılır.
- Düzgün quruluşlu dəniz kirpiləri
- Qeyri-düzgün quruluşlu dəniz kirpiləri
Əyri dəniz kirpiləri
Əyri dəniz kirpiləri (Irregularia) — ikitərəfli simmetriyalı dəniz kirpiləri. Bunlar üçün anal dəliyinin mərkəzi (zirvə) vəziyyətindən, zirehin alt hissəsinə doğru yerdəyişməsi səciyyəvidir. Bununla əlaqədar ağız dəliyi də bir qədər irəliyə çəkilir. İynələri nisbətən nazik olur. Yura — müasir.
Təsnifatı
- Perischoechinoidea yarımsinfi
- Cidaroida dəstəsi
- Euechinoidea yarımsinfi
- Cassiduloida dəstəsi
- Spatangoida dəstəsi
- Diadematoida dəstəsi
- Echinothurioida dəstəsi
- Pedinoida dəstəsi
- Arbacioida dəstəsi
- Echinoida dəstəsi
- Phymosomatoida dəstəsi
- Salenioida dəstəsi
- Temnopleuroida dəstəsi
- Clypeasteroida dəstəsi
- Holectypoida dəstəsi
Şəkillər
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Deniz kirpileri lat Echinoidea heyvanlar aleminin derisitikanlilar tipine aid heyvan sinfi Muasir novlerinden 940 a yaxini tesnif olunub Deniz kirpileriElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarKlad AmbulacrariaTip DerisitikanlilarYarimtip Sinif Deniz kirpileriBeynelxalq elmi adiEchinoidea Leske 1778Sekil axtarisiITIS 157821NCBI 7625EOL 1971FW 32733HaqqindaDeniz kirpileri ofiurlardan ve deniz ulduzlarindan merkezi diskin ve qol cixintilarinin olmamasina gore ferqlenir Deniz kirpileri bir qeder sixilmis sarsekilli beden formasina malikdir Bedenin uzeri coxlu miqdarda iynelerle ortulmusdur Deniz kirpilerinde agiz oral hissenin merkezinde yerlesir Agizin etrafinda yumsaq deri ile ortulmus peristom hisse yerlesir Anal deliyi aboral hissede demek olar ki merkezde yerlesir Deniz kirpileri skeletinin qurulusuna gore seciyyelenir Onlarin skeletinin qurulusunda suali simmetriya keskin nezere carpir Deniz kirpilerinin bedeni butovlukde kirecli zirehe malikdir Zireh bir birile hereketsiz birlesen muxtelif olculu lovhelerden teskil olunmusdur Ancaq agizin etrafindaki peristom hisse ve anal deliyinin etrafindaki sahe yumsaqdir Derisitikanlilarin qedim qrupu olan Echinothriidae fesilesinin numayendelerinde bu lovheler hereketliliyini saxlamisdir Butun muasir deniz kirpilerinin bedeni 10 cut sirada qruplasan 20 cerge meridian lovheden ibaretdir Cergelerin 5 cutunde yerlesen lovheler kicik deliklere malikdir ki buradan ambulakral ayaqciqlar xarice cixa bilir Bu cergeler ambulakral ayaqciqlar xarice cixa bilir Skeletin kirecli lovheleri xaricden toremelere malikdir ki Deniz kirpilerinin iyneleri mudafiede ekser numayendelerinde ise hereketde rol oynayir Iyneler hamar qabirgasekilli tikansekilli cixintili ve diger formalarda ola biler Bezen onlarin olcusu deniz kirpisinin diametrinden uzun olur Deniz kirpilerinin bu cur guclu mudafie olunmalarina baxmayaraq onlar bir cox heyvalarin yengeclerin deniz ulduzlarinin iri baliqlarin quslarin ve memelilerin qidasini teskil edir Deniz kirpilerinin yumurtalari insanlar terefinden qida kimi istifade olunur Deniz kirpilerinin hezm sistemi xususi qurulusa malikdir Ekseriyyeti bitkilerle bezileri muxtelif heyvani qida ile qidalanirlar Deniz kirpileri guclu nesilverme qabiliyyetine malikdir Disi ferd 20 milyona yaxin yumurta qoyur Deniz kirpilerinin qazinti halinda tapilan qaliqlari mohkem zirehin olmasina gore yaxsi saxlanilmisdir Muasir deniz kirpilerinin 800 den cox novu melumdur Mortensenin tesnifatina esasen deniz kirpileri sinfi 2 yarimsinfe ayrilir Duzgun quruluslu deniz kirpileri Qeyri duzgun quruluslu deniz kirpileriEyri deniz kirpileriEyri deniz kirpileri Irregularia ikiterefli simmetriyali deniz kirpileri Bunlar ucun anal deliyinin merkezi zirve veziyyetinden zirehin alt hissesine dogru yerdeyismesi seciyyevidir Bununla elaqedar agiz deliyi de bir qeder ireliye cekilir Iyneleri nisbeten nazik olur Yura muasir TesnifatiPerischoechinoidea yarimsinfi Cidaroida destesi Euechinoidea yarimsinfi Cassiduloida destesi Spatangoida destesi Diadematoida destesi Echinothurioida destesi Pedinoida destesi Arbacioida destesi Echinoida destesi Phymosomatoida destesi Salenioida destesi Temnopleuroida destesi Clypeasteroida destesi Holectypoida destesiSekillerIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Hemcinin bax