Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Dəmir (Səma daşı) Dəmir yer qabığında ən çox yayılmış elementlərdən biridir. Bu cəhətdən o bütün keçid elementləri arasında birinci yeri tutur.
- Dəmirin bioloji sistemlərdə iştirakı hələ çoxdan məlum olmuşdur. Həm də belə sistemlərdə ona Fe2+ və Fe3+ ionları şəklində təsadüf olunur. Hər iki oksidləşmə halında dəmir ionları üçün oktaedrik quruluşda kompleks əmələ gətirmək xarakterdir. Dəmir insan orqanizminə əsasən bitki mənşəli qidalar və əl ilə daxil olur.
İnsan bədənində dəmirin miqdarı 3–4 qramdır ki, bu da orqanizmdəki bütün digər keçid metalların ümüumi miqdarından çoxdur. Bədənin dəmir ehtiyatının 65–70% -i hemoqlabinin tərkibində 15%-I qaraciyərdə, dalağda, sümük iliyində və böyrəklərdə cəmlənmişdir. Qalanı isə zülal sintezində və plazmada oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarında iştirak edir. Bioloji sistemlərdə dəmir onunla birləşən liqandın təbiətindən asılı olaraq, müxtəlif ion halında, məsələn, mioqlobin və hemoqlabində Fe2+-ionu katalaza və oksidazalarda isə Fe3+-ionu şəklində olur.
Dəmirin insan orqanizmindəki bir vacib vəzifəsi çoxlarına məlumdur. Çox adam bilir ki, bu sehrbaz metal qanın tərkibinə daxildir və qana qırmızı rəng verən də odur. Qanda dəmirə həyat aləmində ən vacib bioloji məsələlərdən biri- molekulyar oksigenin bədəndə ağciyərlərdən hüceyrələrə daşınması və aktivləşdirilməsi həvalə olunmuşdur. Qanda dəmir iki valentli şəkildə olur, lakin o, ağciyərdə dəmirə oksigen molekulu birləşdikdə üç valentli hala da keçə bilir.
Dəmirə olan gündəlik tələbat sağlam kişilər üçün 10 mq, sağlam qadınlar üçün isə 15–20 mq-dır. Orqanizmdə dəmir çatışmazlığı anemiyalara səbəb ola bilir.
Tarixi məlumatlar və hətta indiyə kimi həyat səhnəsində qalan ayrı-ayrı nişanlar göstərir ki, canlı aləmin təkamülü gedişində təbiət molekulyar oksigenin orqanizmdə yüksək effektlə daşınması üçün onu koordinasion bağlamaq və sonar da tələbat yerində özündən ayırmaq məqsədilə müxtəlif metal ionları üzərində iş aparmış və bu məsədlə sınaq meydanında dəmirdən başqa mis , vanadium, sink və s. metalları da yoxlamışdır. Son nəticədə isə ən münasib olan dəmirin üzərində dayanmışdır. Hər şeydən əvvəl məlum olmuşdur ki , dəmirin oksigen daşıyıcı qabiliyyəti daha yüksəkdir. Məsələn, atmosferlə tarazlıqda olan 1 l suda 20˚C temperatur və 1 at, təzyiqdə cəmi 6,59 sm3 oksigen həll olduğu halda, eyni şəraitdə 1l insan qanında 200sm3 oksigen həll olur. Beləliklə də təmiz suya nisbətən tərkibində oksigen daşıyıcısı dəmir olan qan təxminən 30 dəfə çox oksigen daşıya bilir.
Bu qayda ilə mahir səmərələşdirici olan təbiət orqanizmdə olan ən əlverişli oksigen daşıyıcısının axtarılıb tapılması üzərində uzun müddət tədqiqat aparmış və nəhayət bu təkamül prosesinin son noqtəsini Fe2+ ionunun kompleksi təşkil etmişdir. Bəs bu həyati vacib məsələnin həllində təbiət öz lövbərini nə üçün məhz Fe2+ ionunun üzərinə salıb? Sözsüz ki, bunun ciddi səbəbləri olmamış deyil bu bəzən bizim düşündüyümüz kimi də sadə deyil. Bilmək olmur ki, bu dəmirin təbiətdə ehtiyatının çoxluğu iləmi, yoxsa orqanizmdə bir oksigen daşıyıcısı kimi üstünlüyü iləmi əlaqədardır, yaxud onun hələlik ağlagəlməyən və gözəgörünməyən digər səbəbləri vardır Bütün bunların hamısı açılmamış sirlər kimi qalmaqdadır.
Mənbə
- K. B. Hoffman Kimya hamı üçün. Bakı, Maarif, 1967
- B. B. Nekrasov. Ümumi Kimya. Bakı, Maarif, 1965
- Всеобщая история химии, 393 с
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Demir Sema dasi Demir yer qabiginda en cox yayilmis elementlerden biridir Bu cehetden o butun kecid elementleri arasinda birinci yeri tutur Demirin bioloji sistemlerde istiraki hele coxdan melum olmusdur Hem de bele sistemlerde ona Fe2 ve Fe3 ionlari seklinde tesaduf olunur Her iki oksidlesme halinda demir ionlari ucun oktaedrik qurulusda kompleks emele getirmek xarakterdir Demir insan orqanizmine esasen bitki menseli qidalar ve el ile daxil olur Insan bedeninde demirin miqdari 3 4 qramdir ki bu da orqanizmdeki butun diger kecid metallarin umuumi miqdarindan coxdur Bedenin demir ehtiyatinin 65 70 i hemoqlabinin terkibinde 15 I qaraciyerde dalagda sumuk iliyinde ve boyreklerde cemlenmisdir Qalani ise zulal sintezinde ve plazmada oksidlesme reduksiya reaksiyalarinda istirak edir Bioloji sistemlerde demir onunla birlesen liqandin tebietinden asili olaraq muxtelif ion halinda meselen mioqlobin ve hemoqlabinde Fe2 ionu katalaza ve oksidazalarda ise Fe3 ionu seklinde olur Demirin insan orqanizmindeki bir vacib vezifesi coxlarina melumdur Cox adam bilir ki bu sehrbaz metal qanin terkibine daxildir ve qana qirmizi reng veren de odur Qanda demire heyat aleminde en vacib bioloji meselelerden biri molekulyar oksigenin bedende agciyerlerden huceyrelere dasinmasi ve aktivlesdirilmesi hevale olunmusdur Qanda demir iki valentli sekilde olur lakin o agciyerde demire oksigen molekulu birlesdikde uc valentli hala da kece bilir Demire olan gundelik telebat saglam kisiler ucun 10 mq saglam qadinlar ucun ise 15 20 mq dir Orqanizmde demir catismazligi anemiyalara sebeb ola bilir Tarixi melumatlar ve hetta indiye kimi heyat sehnesinde qalan ayri ayri nisanlar gosterir ki canli alemin tekamulu gedisinde tebiet molekulyar oksigenin orqanizmde yuksek effektle dasinmasi ucun onu koordinasion baglamaq ve sonar da telebat yerinde ozunden ayirmaq meqsedile muxtelif metal ionlari uzerinde is aparmis ve bu mesedle sinaq meydaninda demirden basqa mis vanadium sink ve s metallari da yoxlamisdir Son neticede ise en munasib olan demirin uzerinde dayanmisdir Her seyden evvel melum olmusdur ki demirin oksigen dasiyici qabiliyyeti daha yuksekdir Meselen atmosferle tarazliqda olan 1 l suda 20 C temperatur ve 1 at tezyiqde cemi 6 59 sm3 oksigen hell oldugu halda eyni seraitde 1l insan qaninda 200sm3 oksigen hell olur Belelikle de temiz suya nisbeten terkibinde oksigen dasiyicisi demir olan qan texminen 30 defe cox oksigen dasiya bilir Bu qayda ile mahir semerelesdirici olan tebiet orqanizmde olan en elverisli oksigen dasiyicisinin axtarilib tapilmasi uzerinde uzun muddet tedqiqat aparmis ve nehayet bu tekamul prosesinin son noqtesini Fe2 ionunun kompleksi teskil etmisdir Bes bu heyati vacib meselenin hellinde tebiet oz lovberini ne ucun mehz Fe2 ionunun uzerine salib Sozsuz ki bunun ciddi sebebleri olmamis deyil bu bezen bizim dusunduyumuz kimi de sade deyil Bilmek olmur ki bu demirin tebietde ehtiyatinin coxlugu ilemi yoxsa orqanizmde bir oksigen dasiyicisi kimi ustunluyu ilemi elaqedardir yaxud onun helelik aglagelmeyen ve gozegorunmeyen diger sebebleri vardir Butun bunlarin hamisi acilmamis sirler kimi qalmaqdadir MenbeK B Hoffman Kimya hami ucun Baki Maarif 1967 B B Nekrasov Umumi Kimya Baki Maarif 1965 Vseobshaya istoriya himii 393 s