Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dəmir-karbon hal diaqramı — dəmir tərkibli ərintilərdə faza çevrilmələri ilə müəyən olunan halın qrafiki təsviridir (şəkil). Texniki baxımdan dəmir-karbon kimyəvi birləşməsinin stabil halı olan sementit böyük əhəmiyyət kəsb edir. Diaqramda göstərilmiş A nöqtəsi saf dəmirin böhran nöqtəsidir. Ərinti halında olan dəmir soyuduqda bu nöqtə kristallaşma, qızdırdıqda isə ərimə temperaturunu göstərir (1539 °C). D sementitin aqreqat halını göstərən nöqtədir. ABCD xəttindən yuxarıda maye bir fazalı maye halındadır. Bu xəttə likvidius xətti deyilir. Maye soyuduqda bu xətt üzrə karbonun miqdarndan asılı olaraq kristallar yaranmağa başlayır. AB xətti üzrə Fe bərk məhlulun kristalları alınır. BC xətti boyunca maye ərintidən austenit, CD üzrə isə birinci sementit ayrılır. C nöqtəsində maye eyni zamanda birinci sementit və austenit kristallarının qarışığından ibarət olan ledeburitə ayrılır. Diaqramda bir neçə xarakterik əyrilər (AH, HJB, JE, HN, NJ, GS, PSK, ECF) təsvir olunmuşdur. Bu xətlər temperaturdan asılı olaraq faza çevrilmələrinin səciyyələndirirlər.
Diaqramda faza çevrilmələri
Diaqramın ordinat oxu temperaturu göstərir, absis oxu üzrə isə dəmirin və karbonun konsentrasiyası göstərilmişdir. Burada dəmirin 1536 °C-də fəza mərkəzləşmiş δ dəmir şəklində bərkiməsi verilmişdir. 1392 °C-də dəmir səthi mərkəzləşmiş γ-dəmirə, yəni austenitə çevrilir. 911°-də soyuma nəticəsində o α-dəmirə, yəni çevrilir. Dəmirin karbonla legirlənməsi nəticəsində ərimə temperaturu aşağı düşür. 4,3% karbon tərkibli ərintidə evtonik temperatur 1147 °C-ə çatır. Austenit sahəsi karbonun əlavə olunması ilə genişləndirilə bilir. 0,16%C tərkibli ərinti üçün 1493 °C-dən yuxarı sahə peritektikumdur. Karbonun austenitdə maksimal həll olunması 2,06% və 1147 °C təşkil edir. Yavaş soyutma zamanı GOS xəttindən aşağıda ferrit/austenit tərkibli iki fazalı sahə mövcud olur. 723 °C-də ferritdə maksimal 0,02% karbon həll oluna bilir. S nöqtəsində 0,8% konsentrasiyalı karbona malik austenitin yavaş soyuması ilə perlit alınır. Perlitin tərkibi incə struktura malik olub, ferrit layları və →karbiddən ibarətdir. Tərkibində 0,8% karbon olan fazadan soyuma zamanı austenitdən öncə sementit və 723 °C-də yenidən perlit alınır. Səthi mərkəzləşdirilmiş qəfəsə malik α-dəmiri və fəza mərkəzləşdirilmiş δ- və γ-dəmirləri 768°-dən yuxarıda paramaqnit xassəlidirlər. α-dəmiri Kurye temperaturundan (768 °C) aşağıda ferromaqnit olurlar. Bu səthi mərkəzləşmiş qəfəsli austenitin fəza mərkəzləşmiş perrit çevrilməsi ilə izah olunur. Tərkibində 0,2%-ə qədər karbon olan texniki dəmirə azkarbonlu →polad deyilir. Tərkibində 0,2÷2,1%-ə qədər karbon olan dəmirə polad deyilir. Karbonun miqdarı artdıqca (2,1÷6,67%) alınan dəmir birləşməsi çuqun adlanır. Dəmir-karbon birləşməsi ən geniş yaylılmış konstruksiya materiallarının mənbəyi hesab olunur. Dəmir hal diaqramı poladların termiki emalında onun strukturunun yaranmasını izah etmək üçün böyük əhəmiyyə malikdir. Digər tərəfdən metal ərintinin tökmə rejimlərinin optimal seçilməsi də bu biliklər əsasında aparılır. Diaqramda metastabil müvazinət halı göstərilsə də, praktikada termiki emal zamanı faza çevrilmələri legirlərin tərkibindən asılı olaraq və çevrilmənin kinematikası ilə dəyişdirilə bilir.
Istinad
- Rezo Əliyev. Maşınqayırma leksikonu. I hissə, Bakı: Appostrof nəşriyyatı, 2012, 430 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Demir karbon hal diaqrami demir terkibli erintilerde faza cevrilmeleri ile mueyen olunan halin qrafiki tesviridir sekil Texniki baximdan demir karbon kimyevi birlesmesinin stabil hali olan sementit boyuk ehemiyyet kesb edir Diaqramda gosterilmis A noqtesi saf demirin bohran noqtesidir Erinti halinda olan demir soyuduqda bu noqte kristallasma qizdirdiqda ise erime temperaturunu gosterir 1539 C D sementitin aqreqat halini gosteren noqtedir ABCD xettinden yuxarida maye bir fazali maye halindadir Bu xette likvidius xetti deyilir Maye soyuduqda bu xett uzre karbonun miqdarndan asili olaraq kristallar yaranmaga baslayir AB xetti uzre Fe berk mehlulun kristallari alinir BC xetti boyunca maye erintiden austenit CD uzre ise birinci sementit ayrilir C noqtesinde maye eyni zamanda birinci sementit ve austenit kristallarinin qarisigindan ibaret olan ledeburite ayrilir Diaqramda bir nece xarakterik eyriler AH HJB JE HN NJ GS PSK ECF tesvir olunmusdur Bu xetler temperaturdan asili olaraq faza cevrilmelerinin seciyyelendirirler Demir karbon hal diaqramiDiaqramda faza cevrilmeleriDiaqramin ordinat oxu temperaturu gosterir absis oxu uzre ise demirin ve karbonun konsentrasiyasi gosterilmisdir Burada demirin 1536 C de feza merkezlesmis d demir seklinde berkimesi verilmisdir 1392 C de demir sethi merkezlesmis g demire yeni austenite cevrilir 911 de soyuma neticesinde o a demire yeni cevrilir Demirin karbonla legirlenmesi neticesinde erime temperaturu asagi dusur 4 3 karbon terkibli erintide evtonik temperatur 1147 C e catir Austenit sahesi karbonun elave olunmasi ile genislendirile bilir 0 16 C terkibli erinti ucun 1493 C den yuxari sahe peritektikumdur Karbonun austenitde maksimal hell olunmasi 2 06 ve 1147 C teskil edir Yavas soyutma zamani GOS xettinden asagida ferrit austenit terkibli iki fazali sahe movcud olur 723 C de ferritde maksimal 0 02 karbon hell oluna bilir S noqtesinde 0 8 konsentrasiyali karbona malik austenitin yavas soyumasi ile perlit alinir Perlitin terkibi ince struktura malik olub ferrit laylari ve karbidden ibaretdir Terkibinde 0 8 karbon olan fazadan soyuma zamani austenitden once sementit ve 723 C de yeniden perlit alinir Sethi merkezlesdirilmis qefese malik a demiri ve feza merkezlesdirilmis d ve g demirleri 768 den yuxarida paramaqnit xasselidirler a demiri Kurye temperaturundan 768 C asagida ferromaqnit olurlar Bu sethi merkezlesmis qefesli austenitin feza merkezlesmis perrit cevrilmesi ile izah olunur Terkibinde 0 2 e qeder karbon olan texniki demire azkarbonlu polad deyilir Terkibinde 0 2 2 1 e qeder karbon olan demire polad deyilir Karbonun miqdari artdiqca 2 1 6 67 alinan demir birlesmesi cuqun adlanir Demir karbon birlesmesi en genis yaylilmis konstruksiya materiallarinin menbeyi hesab olunur Demir hal diaqrami poladlarin termiki emalinda onun strukturunun yaranmasini izah etmek ucun boyuk ehemiyye malikdir Diger terefden metal erintinin tokme rejimlerinin optimal secilmesi de bu bilikler esasinda aparilir Diaqramda metastabil muvazinet hali gosterilse de praktikada termiki emal zamani faza cevrilmeleri legirlerin terkibinden asili olaraq ve cevrilmenin kinematikasi ile deyisdirile bilir IstinadRezo Eliyev Masinqayirma leksikonu I hisse Baki Appostrof nesriyyati 2012 430 s