Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Erkək ayıdöşəyi (lat. Dryopteris filix-mas) — bitkilər aləminin qıjıkimilər şöbəsinin qıjılar sinfinin əsl qıjılar dəstəsinin ayıdöşəyikimilər fəsiləsinin ayıdöşəyi cinsinə aid bitki növü.
| Erkək ayıdöşəyi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Şöbə: Sinif: Yarımsinif: Dəstə: Yarımdəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Erkək ayıdöşəyi | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 20-100(140) sm olan çoxillik bitkidir. Qısa, yoğun kökümsovu köhnə saplaqların qalıqları ilə əhatə olunmuşdur. Uzunluğu 100 sm qədər olan uzunsov elliptik formalı yarpaqları ikiqat lələkvaridir, yarpaq ayası saplağından uzundur. Sporları oval tumurcuqvari, pipikcikli və ziyilciklidir.
Çoxillik sporlu bitkidir. Kök üstündə olan iri yarpaqlarının uzunluğu 1-2 m-ə çatır. Yerüstü gövdəsi yoxdur. Kökümsovu möhkəm, çəpinə qalxan və ya üfiqi, saplaqlı köhnə (keçən ilki) yarpaqlara malikdir. Kökləri incə, zərif, azbudaqlanan, sərt, qonurumtul seyrək kökümsovdan ibarətdir. Yarpaqlarının saplaqları sıx, qatı, kəsif olub, kürəni-qonur pulcuqlardan ibarətdir. Yarpaq lövhəcikləri tünd-yaşıl, ikilələkli-bölünmüş, ellipsşəkilli-uzunsov, itiuclu, birinci cərgədə qarşı-qarşıya olmayan, xətti-neştərşəkilli, ikinci cərgədə, kənarları dişcikli kəsilmiş kənarlara malikdir. Sporangiləri (sorus) ikinci cərgənin aşağı yarpaqları bərabərliyində çıxır. Zəif iyli, şirin-büzücü-dadlı, azacıq xoşagəlməz qıcıqlandırıcıdır.
Kökümovları sentyabr-oktyabr aylarında, vegetasiyası isə aprel-may aylarında yarpaq və kökləri iti bışaqla kəsilərək götürülür. Yeni pöhrələri 20 ildən sonra toplanıla bilər. Xammal toplandıqdan sonra qurudulur və ya 40оС temperaturda quruducu şkafda aparılmalıdır. Quru, sərin və havası tez-tez dəyişilən yerlərdə saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 2 ildir.
Tərkibi və təsiri
Kökümsovun tərkibində floroqlyusin törəmələri (filiksol turşusu, aspidinol, albaspidin, flavospidin turşusu), 7-8% aşı maddələri, nişasta, saxaroza və piyli yağlar vardır. Antihelmint, böyrək və sidikyolu xəstəliklərindəistifadə edilir. Tərkibindəki filiksan lentşəkilli qurdların qovulmasında iştirak edir. Kökümsovundan alınan ektraktdan antihelmint kimi müvəffəqiyyətlə tətbiq edilir. Bitkinin bəzən artıq qəbul edilməsi təngnəfəslik, qusma, ishal, baş ağrısı, ürək-damar narahatlığı və tənəffüs çətinliyi yaradır.
Mənşəyi və yayılması
Ərkək ayıdöşəyi boreal coğrafi tipinin qolarktik sinfinin qolarktik-meşə qrupuna aiddir. Avropa, Aralıq dənizi ətrafı ölkələr, Şimali Amerika, Rusiya, Ukrayna, Moldova və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda - Böyük və Kiçik Qafqazın meşə və yuxarı dağlıq hissəsi, Naxçıvan və Lənkəranın dağlıq sahələrində, habelə Lənkəran ovalığında arandan yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir.
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər
Mezofitdir, meşə və meşə-kol bitkilik tiplərində rast gəlir. Meşələrdə (əsasən fıstıq meşələrində), kolluqlarda, qaya çatlarında, nəmli, kölgəli yerlərdə bitir. Çox vaxt meşələrdə cəngəlliklər əmələ gətirir.
Kimyəvi tərkibi
Flavonoid, saponin, efir və piyli yağlar, eləcə də aşı və acı maddələrlə zəngindir.
Təsiri və tətbiqi
Farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi və xalq təbabətində, homeopatiyada, eksperimental tədqiqatlarda, eləcə də baytarlıqda geniş tətbiq edilir, Çin, Hind və Azərbaycanın orta əsirlər təbabətində istifadə olunmuşdur. Əsasən antihelmint (qurdqovucu), büzüşdürücü, ağrıkəsici, yarasağaldıcı, ümumi möhkəmləndirici, bakteriostatik, fungisid, protistosid təsirə malikdir. Əsəb, ağ ciyər, mədə və onikibarmaq bağırsağın xorası, sidik kisəsi, revmatizm və qadın xəstəliklərində, iflic, babasil, irinli yara və xoralarda istifadə olunur.
Əks təsirləri
Zəhərli bitki olduğuna görə ehtiyatla və həkim nəzarəti altında istifadə olunmalıdır.
İstifadə olunan hissələri
Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yarpaqları, kökümsovları və sporları istifadə edilir.
İstifadə formaları
Dəmləmə, cövhər və ekstraktlar.
Digər faydalı xüsusiyyətləri və istifadəsi
Dekorativ bitkidir.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Erkek ayidoseyi lat Dryopteris filix mas bitkiler aleminin qijikimiler sobesinin qijilar sinfinin esl qijilar destesinin ayidoseyikimiler fesilesinin ayidoseyi cinsine aid bitki novu Erkek ayidoseyiElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Sobe PolypodiophytaSinif QijilarYarimsinif Esl qijilarDeste Esl qijilarYarimdeste Fesile AyidoseyikimilerYarimfesile Cins AyidoseyiNov Erkek ayidoseyiBeynelxalq elmi adiDryopteris filix mas Schott 1834Sekil axtarisiITIS 17535NCBI 3289EOL 597373Botaniki tesviriHundurluyu 20 100 140 sm olan coxillik bitkidir Qisa yogun kokumsovu kohne saplaqlarin qaliqlari ile ehate olunmusdur Uzunlugu 100 sm qeder olan uzunsov elliptik formali yarpaqlari ikiqat lelekvaridir yarpaq ayasi saplagindan uzundur Sporlari oval tumurcuqvari pipikcikli ve ziyilciklidir Coxillik sporlu bitkidir Kok ustunde olan iri yarpaqlarinin uzunlugu 1 2 m e catir Yerustu govdesi yoxdur Kokumsovu mohkem cepine qalxan ve ya ufiqi saplaqli kohne kecen ilki yarpaqlara malikdir Kokleri ince zerif azbudaqlanan sert qonurumtul seyrek kokumsovdan ibaretdir Yarpaqlarinin saplaqlari six qati kesif olub kureni qonur pulcuqlardan ibaretdir Yarpaq lovhecikleri tund yasil ikilelekli bolunmus ellipssekilli uzunsov itiuclu birinci cergede qarsi qarsiya olmayan xetti nestersekilli ikinci cergede kenarlari discikli kesilmis kenarlara malikdir Sporangileri sorus ikinci cergenin asagi yarpaqlari beraberliyinde cixir Zeif iyli sirin buzucu dadli azaciq xosagelmez qiciqlandiricidir Kokumovlari sentyabr oktyabr aylarinda vegetasiyasi ise aprel may aylarinda yarpaq ve kokleri iti bisaqla kesilerek goturulur Yeni pohreleri 20 ilden sonra toplanila biler Xammal toplandiqdan sonra qurudulur ve ya 40oS temperaturda quruducu skafda aparilmalidir Quru serin ve havasi tez tez deyisilen yerlerde saxlanilmalidir Saxlanilma muddeti 2 ildir Terkibi ve tesiriKokumsovun terkibinde floroqlyusin toremeleri filiksol tursusu aspidinol albaspidin flavospidin tursusu 7 8 asi maddeleri nisasta saxaroza ve piyli yaglar vardir Antihelmint boyrek ve sidikyolu xesteliklerindeistifade edilir Terkibindeki filiksan lentsekilli qurdlarin qovulmasinda istirak edir Kokumsovundan alinan ektraktdan antihelmint kimi muveffeqiyyetle tetbiq edilir Bitkinin bezen artiq qebul edilmesi tengnefeslik qusma ishal bas agrisi urek damar narahatligi ve teneffus cetinliyi yaradir Menseyi ve yayilmasiErkek ayidoseyi boreal cografi tipinin qolarktik sinfinin qolarktik mese qrupuna aiddir Avropa Araliq denizi etrafi olkeler Simali Amerika Rusiya Ukrayna Moldova ve Qafqazda yayilmisdir Azerbaycanda Boyuk ve Kicik Qafqazin mese ve yuxari dagliq hissesi Naxcivan ve Lenkeranin dagliq sahelerinde habele Lenkeran ovaliginda arandan yuxari dag qursagina kimi deniz seviyyesinden 2300 m qeder bitir Ekoloji qrup ve bitdiyi yerlerMezofitdir mese ve mese kol bitkilik tiplerinde rast gelir Meselerde esasen fistiq meselerinde kolluqlarda qaya catlarinda nemli kolgeli yerlerde bitir Cox vaxt meselerde cengellikler emele getirir Kimyevi terkibiFlavonoid saponin efir ve piyli yaglar elece de asi ve aci maddelerle zengindir Tesiri ve tetbiqiFarmakopeyaya daxil olan ofisinal derman bitkisidir Elmi ve xalq tebabetinde homeopatiyada eksperimental tedqiqatlarda elece de baytarliqda genis tetbiq edilir Cin Hind ve Azerbaycanin orta esirler tebabetinde istifade olunmusdur Esasen antihelmint qurdqovucu buzusdurucu agrikesici yarasagaldici umumi mohkemlendirici bakteriostatik fungisid protistosid tesire malikdir Eseb ag ciyer mede ve onikibarmaq bagirsagin xorasi sidik kisesi revmatizm ve qadin xesteliklerinde iflic babasil irinli yara ve xoralarda istifade olunur Eks tesirleriZeherli bitki olduguna gore ehtiyatla ve hekim nezareti altinda istifade olunmalidir Istifade olunan hisseleriMualice meqsedi ile bitkinin yarpaqlari kokumsovlari ve sporlari istifade edilir Istifade formalariDemleme covher ve ekstraktlar Diger faydali xususiyyetleri ve istifadesiDekorativ bitkidir IstinadlarHemcinin bax