Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Donuz soliteri (lat. Taenia solium) — heyvanlar aləminin yastı qurdlar tipinin lentşəkilli qurdlar sinfinin siklofillidlər dəstəsinin soliterlər fəsiləsinin soliter cinsinə aid heyvan növü. Donuz soliterinin keçid sahibi kimi donuzlar, itlər, dovşanlar, dəvələr olsalar da sonuncu sahibi ancaq insanlardır. İnsanlarda tenioz və sisteserkoz yaradır.
| Donuz soliteri | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Ranqsız: Klad: Tip: Sinif: Yarımsinif: Dəstə: Fəsilə: Cins: Növ: Donuz soliteri | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Ümumi xarakteristikası
Donuz soliteri istər ümumi quruluşuna və istərsə də inkişafına görə qismən öküz soliterinə oxşayır. Bədənin uzunluğu 2–3 m (bəzən 8 m), başın diametri 1 mm, uzunluğu isə 2–3 mm-dir. Başda 4 simmetrik yerləşmiş sormac və xortumun üzərin-də 2 cərgədə düzülmüş (25-30 ədəd) qarmaqlar vardır. Ön cərgədə yerləşmiş qarmaqların uzunluğu 160-180 mkm, arxa cərgənin qarmaqları isə 110-140 mkm-dir.
Parazitin strobilası 900-ə qədər buğumdan ibarətdir. Yetişmiş buğumlar öküz soliterindən fərqli olaraq, kvadrat formasında, balalıq isə 8-12 yan şaxələrə malik olur. Cinsiyyət dəliyi buğumlarının bəzisində sağda və digərində isə solda yerləşərək növbəli xarakter daşıyır. Öküz soliterindəkindən fərqli olaraq buğumlar hərəkət etmir. Donuz soliterində həzm, tənəffüs və qan-damar sistemi yoxdur. İfrazat sistemi protonefri-dial tipli olub, bədənin yan tərəfində hər buğumda uzununa yerləşmiş 2 kanaldan ibarətdir. Cinsiyyət üzvləri öküz soliterinə nisbətən yaxşı inkişaf etmişdir. Yumurtalıq 3 paydan təşkil olunmuşdur.
Toxumluq öküz soliterində olduğu kimidir. Yumurta xaricdən qalın qatla örtülərək xarici mühitin qeyri-əlverişli şəraitinə dözümlü olur. Yumurtanın xarici mühitə çıxarılması strobiladan yetişmiş buğumlarının ayrılıb nəcis vasitəsilə xaricə düşməsi ilə baş verir.
İnkişaf dövriyyəsi
Donuz soliterinin əsas sahibi insan, aralıq sahibi isə donuz-dur. İnsanın nazik bağırsağında parazitlik edən cinsi yetkin formanın strobilasının bir neçə yetişmiş buğumu, ya da buğumdan bağırsağa düşmüş yumurtası nəcis vasitəsilə xarici mühitə düşür, hər bir buğumda belə yumurtalarının sayı 170000-ə qədər ola bilər. Yumurta xaricdə müəyyən müddət inkişaf edir, sonra isə aralıq sahib olan donuza yoluxur. Donuzun həzm aparatına düşmüş yumurtadan sürfə (onkosfer) xaric olur. Onkosfer qarmaqları vasitəsilə bağırsağın və ya mədənin selikli qişasından keçərək limfa və qan-damar sisteminə daxil olur. Qan vasitəsilə onkosfer müxtəlif orqanlara, o cümlədən qaraciyərə, əzələyə, ağciyərlərə və beyinə keçir. Burada onkosfer sistoserk adlanan finnaya çevrilir. Sistoserkin əmələ gəlməsi və tam formalaşması 60-70 günə başa çatır. Sıx əzələ lifləri arasında yerləşmiş sürfələr nisbətən kiçilmiş vəziyyətdə 5–8 mm, yumşaq parenximatoz orqanlarda isə 1,5 sm olur.
Qovuq maye ilə dolu olur. Məhz bu vəziyyətdə parazitin inkişaf mərhələsi finna adlanır. Qovuğun divarı müəyyən nahi-yədə çökür. Çökmüş yerin iç səthində 4 sormacın rüşeym baş-lanğıcı və onları ara-sında nisbət dərinlikdə qarmağa malik tac yerləşir. Finna bu vəziyyətdə donuzun bədənində bir neçə il öz həyat qabiliyyətini saxlaya bilir. Finnanın sonrakı inkişafı üçün o, əsas sahibin bağırsaq sisteminə daxil olmalıdır. İnsan finnalı çiy və ya yaxşı bişməmiş ət yedikdə bağırsağa düşmüş ətdəki donuz soliterinin finnası həzm fermentinin təsirindən (xüsusilə qələvi mühitin təsirindən) əriyir və qovuqşəkilli finnadan baş hissə çıxıb bağırsağın selikli qişasına yapışır. Başın arxasında 1-2 boyun buğumu və qovuq olur. Bu qovuq bir müddətdən sonra bədəndən ayrılaraq parçalanır. Boyun buğumlarının hesabına tədricən strobila formalaşaraq cinsi yetkinliyə çatır.
Donuz soliterinin inkişafı üçün iki sahibin olması xarakterdir. Donuz soliteri üçün bəzən insan özü aralıq sahib ola bilər. Belə ki, yaxşı təmizlənməmiş qida məmulatları, yeyildikdə parazitin yumurtası insan tərəfindən udularsa, yoluxma aralıq sahibin yoluxması kimidir.
Parazitin törətdiyi xəstəlik zamanı həzm sisteminin funksiyası aşağı düşür, qanazlığı, ümumi zəiflik, parazitin olduğu yerin ətrafında iltihab prosesi və intoksikasiya baş verir. Yoluxmanın ən ağır vəziyyəti gözün və mərkəzi sinir sisteminin sistoserklə yoluxması zamanı yaranır.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Donuz soliteri lat Taenia solium heyvanlar aleminin yasti qurdlar tipinin lentsekilli qurdlar sinfinin siklofillidler destesinin soliterler fesilesinin soliter cinsine aid heyvan novu Donuz soliterinin kecid sahibi kimi donuzlar itler dovsanlar develer olsalar da sonuncu sahibi ancaq insanlardir Insanlarda tenioz ve sisteserkoz yaradir Donuz soliteriElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarRanqsiz Klad Tip Yasti qurdlarSinif Lentsekilli qurdlarYarimsinif Deste SiklofillidlerFesile SoliterlerCins SoliterNov Donuz soliteriBeynelxalq elmi adiTaenia solium L Sekil axtarisiNCBI 6204EOL 3247842Umumi xarakteristikasiDonuz soliteri ister umumi qurulusuna ve isterse de inkisafina gore qismen okuz soliterine oxsayir Bedenin uzunlugu 2 3 m bezen 8 m basin diametri 1 mm uzunlugu ise 2 3 mm dir Basda 4 simmetrik yerlesmis sormac ve xortumun uzerin de 2 cergede duzulmus 25 30 eded qarmaqlar vardir On cergede yerlesmis qarmaqlarin uzunlugu 160 180 mkm arxa cergenin qarmaqlari ise 110 140 mkm dir Parazitin strobilasi 900 e qeder bugumdan ibaretdir Yetismis bugumlar okuz soliterinden ferqli olaraq kvadrat formasinda balaliq ise 8 12 yan saxelere malik olur Cinsiyyet deliyi bugumlarinin bezisinde sagda ve digerinde ise solda yerleserek novbeli xarakter dasiyir Okuz soliterindekinden ferqli olaraq bugumlar hereket etmir Donuz soliterinde hezm teneffus ve qan damar sistemi yoxdur Ifrazat sistemi protonefri dial tipli olub bedenin yan terefinde her bugumda uzununa yerlesmis 2 kanaldan ibaretdir Cinsiyyet uzvleri okuz soliterine nisbeten yaxsi inkisaf etmisdir Yumurtaliq 3 paydan teskil olunmusdur Toxumluq okuz soliterinde oldugu kimidir Yumurta xaricden qalin qatla ortulerek xarici muhitin qeyri elverisli seraitine dozumlu olur Yumurtanin xarici muhite cixarilmasi strobiladan yetismis bugumlarinin ayrilib necis vasitesile xarice dusmesi ile bas verir Inkisaf dovriyyesiDonuz soliterinin esas sahibi insan araliq sahibi ise donuz dur Insanin nazik bagirsaginda parazitlik eden cinsi yetkin formanin strobilasinin bir nece yetismis bugumu ya da bugumdan bagirsaga dusmus yumurtasi necis vasitesile xarici muhite dusur her bir bugumda bele yumurtalarinin sayi 170000 e qeder ola biler Yumurta xaricde mueyyen muddet inkisaf edir sonra ise araliq sahib olan donuza yoluxur Donuzun hezm aparatina dusmus yumurtadan surfe onkosfer xaric olur Onkosfer qarmaqlari vasitesile bagirsagin ve ya medenin selikli qisasindan kecerek limfa ve qan damar sistemine daxil olur Qan vasitesile onkosfer muxtelif orqanlara o cumleden qaraciyere ezeleye agciyerlere ve beyine kecir Burada onkosfer sistoserk adlanan finnaya cevrilir Sistoserkin emele gelmesi ve tam formalasmasi 60 70 gune basa catir Six ezele lifleri arasinda yerlesmis surfeler nisbeten kicilmis veziyyetde 5 8 mm yumsaq parenximatoz orqanlarda ise 1 5 sm olur Qovuq maye ile dolu olur Mehz bu veziyyetde parazitin inkisaf merhelesi finna adlanir Qovugun divari mueyyen nahi yede cokur Cokmus yerin ic sethinde 4 sormacin ruseym bas langici ve onlari ara sinda nisbet derinlikde qarmaga malik tac yerlesir Finna bu veziyyetde donuzun bedeninde bir nece il oz heyat qabiliyyetini saxlaya bilir Finnanin sonraki inkisafi ucun o esas sahibin bagirsaq sistemine daxil olmalidir Insan finnali ciy ve ya yaxsi bismemis et yedikde bagirsaga dusmus etdeki donuz soliterinin finnasi hezm fermentinin tesirinden xususile qelevi muhitin tesirinden eriyir ve qovuqsekilli finnadan bas hisse cixib bagirsagin selikli qisasina yapisir Basin arxasinda 1 2 boyun bugumu ve qovuq olur Bu qovuq bir muddetden sonra bedenden ayrilaraq parcalanir Boyun bugumlarinin hesabina tedricen strobila formalasaraq cinsi yetkinliye catir Donuz soliterinin inkisafi ucun iki sahibin olmasi xarakterdir Donuz soliteri ucun bezen insan ozu araliq sahib ola biler Bele ki yaxsi temizlenmemis qida memulatlari yeyildikde parazitin yumurtasi insan terefinden udularsa yoluxma araliq sahibin yoluxmasi kimidir Parazitin toretdiyi xestelik zamani hezm sisteminin funksiyasi asagi dusur qanazligi umumi zeiflik parazitin oldugu yerin etrafinda iltihab prosesi ve intoksikasiya bas verir Yoluxmanin en agir veziyyeti gozun ve merkezi sinir sisteminin sistoserkle yoluxmasi zamani yaranir IstinadlarHemcinin bax