Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sorucular (lat. Trematoda) sinfinin nümayəndələri tamamilə parazitlərdən ibarət olub, onurğasız və onurğalı heyvanların daxili orqanlarında yaşayırlar. Ən geniş yayılmış nümayəndəsi - qaraciyər sorucusudur (lat. Fasciola hepatica).
| Digenetik sorucular | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Ranqsız: Klad: Tip: Yarımtip: Sinifüstü: Sinif: Yarımsinif: Digenea | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Xarici quruluşu
Bədənin forması çox hallarda yarpaqşəkillidir. Sormacların olması xarakterikdir. Sormac mürəkkəb əzələ liflərindən təşkil olunmuş və əzələ yastığı ilə əhatə olunan nəlbəkişəkilli çökəklikdən ibarətdir. Bu əzələlərin hərəkəti sayəsində sormacların boşluğu kiçilir və böyüyə bilir. Bir sormac bədənin önündə, bir sormac isə qarın tərəfdə yerləşir. Buna uyğun olaraq ağız və qarın sormacları adlanır. Sormaclar yapışma orqanlarıdır, onların köməyi ilə sorucular heyvanın-sahibin bədəninə yapışıb dayanırlar.
Trematodların örtüyü - tequment çökmüş ibarətdir. Örtüyün xarici hissəsi çoxlu mitoxondrilər və vakuollara malik nüvəsiz sitoplazmatik lövhədən ibarətdir. Bu qat sitoplazmatik bağlar vasitəsilə sitoplazmanın parenximaya çökmüş nüvəyə malik hissəsi ilə birləşir. Sitoplazmatik lövhədə çox vaxt kutikulyar tikanlar-parazitlərin əlavə yapışma orqanları vardır. Bu qatın altında bazal membran, onun altında həlqəvi, sonra isə uzununa əzələlər yerləşir. Sorucular nisbətən az hərəkətlidir.
Daxili quruluşu
- Həzm sistemi — bədənin ön tərəfində yerləşən ağız əzələvi ektodermal udlağa keçir, o isə ensiz qida borusuna davam edir. Entodermal orta bağırsaq ən çox iki şaxədən ibarət olur. Şaxələr qida borusundan ayrılır, bədənin yanları ilə arxaya doğru uzanır və arxada kor qurtarır.
- Sinir sistemi — cüt beyin sinir düyünündən, ondan bədənin ön ucuna və ağız sormacına gedın sinirlər və arxaya doğru uzanan üç cüt uzununa sinir sütunlarından ibarətdir. Uzununa yerləşən bütün sütunlar həlqəvi atmalarla birləşib ortoqon tipli sinir sistemi əmələ gətirir.
- Hiss orqanları — çox zəif inkişaf etmişdir. Suda sərbəst üzən sürfələrində bir və ya iki cüt kiçik gözlər olur.
- İfrazat sistemi — protonefridial tipdə olub, adətən bir cüt əsas toplayıcı kanaldan və titrək "alova" malik ulduzvari hüceyrə ilə qurtaran çoxlu şaxələrdən təşkil olunmuşdur. Əsas kanallar bədənin arxa ucunda ümumi rezervuara-sidik qovuğuna, o isə ifrazat dəliyi ilə xaricə açılır.
- Cinsi sistem — erkək cinsi sistemi əksər sorucularda qarın sormacının arxasında yerləşən iki dəyirmi toxumluqdan ibarətdir. Toxumluqdan önə doğru iki toxum yolu gedir və qarın sormacının qabaq hissəsində birləşib qıvrım toxumatıcı kanalı əmələ gətirir. Bu kanal əzələvi cütləşmə orqanına daxil olur.
Dişi cinsi sistemdə yumurtalıq bir ədəd olur. Qısa yumurtalıq yolu yumurtalıqdan başlayıb kiçik kisəciyə-ootipə açılır. Bədənin yanlarında qida materiallarına malik salxımşəkilli sarılıqlar yerləşir. Sarılıqların iki axarı bədənin eninə-ootipə doğru gedib bir-birinə yaxınlaşır və ootipə tökülür. Ootipdən uzun qıvrım kanal-balalıq çıxır. Oootip həmçinin kiçik qovuqla-toxumqəbuledici və qısa Laurer kanalı ilə əlaqələnir.
Çoxalması və həyat dövriyyəsi
Trematodların həyat dövriyyəsi mürəkkəbdir. Sahib dəyişmək və nəsil növbələşməsi ilə gedir. Hermafrotiddir. Cinsi yetkin sorucu adlanır. Onların qoyduğu yumurta ekskrementlə birlikdə xaric olunur. Suda yumurtalardan kirpikli epiteli ilə örtülmüş mirasidi çıxır. Mirasidi xortumunun köməyi ilə ilbizin bədənini dəlir və onun daxili orqanlarına keçir. Daha sonra mirasidi kirpiklərini atır və sporosistaya çevrilir. Sporosistanın bədənində yerləşən partenogenetik yumurtalar bölünməyə başlayır və başlanğıc verir. Sporosista sonradan partlayır və redilər ondan çıxır. Redinin daxilində ayrı-ayrı rüşeym hüceyrələrindən yeni nəsil- inkişaf edir. Serkarilər redinin bədənində olan dəlikdən xaric olur və quyruğunun hərəkəti ilə cəld üzür. Mirasididən fərqli olaraq serkarilər qidalanmır. Serkari stiletinin köməyi ilə sahibinin toxumasını dağıdır və daxili orqanda sistalaşırlar. Bu mərhələ adlanır.
Trematodların patogen əhəmiyyəti
Digeneaların çoxu insan və ev heyvanları paraziti kimi patogen əhəmiyyətə malikdir. Daha çox təsərrüfat əhəmiyyətinə qaraciyər ikisormaclısı və ya qaraciyər sorucusu malikdir. F.hepatica qoyunlarda epizootiyaya səbəb olur. Parazitin patogen təsiri nəticəsində-öd axarları tutulur və qaraciyər iltihabından heyvanlar ölür.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- Dogel, Onurğasızlar zoologiyası, Bakı-2007, səh.144
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sorucular lat Trematoda sinfinin numayendeleri tamamile parazitlerden ibaret olub onurgasiz ve onurgali heyvanlarin daxili orqanlarinda yasayirlar En genis yayilmis numayendesi qaraciyer sorucusudur lat Fasciola hepatica Digenetik sorucularElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarRanqsiz Klad Tip Yasti qurdlarYarimtip Sinifustu Sinif TrematodlarYarimsinif DigeneaBeynelxalq elmi adiDigenea Julius Victor Carus 1863Sekil axtarisiITIS 55189NCBI 6179EOL 46487208Xarici qurulusuBedenin formasi cox hallarda yarpaqsekillidir Sormaclarin olmasi xarakterikdir Sormac murekkeb ezele liflerinden teskil olunmus ve ezele yastigi ile ehate olunan nelbekisekilli cokeklikden ibaretdir Bu ezelelerin hereketi sayesinde sormaclarin boslugu kicilir ve boyuye bilir Bir sormac bedenin onunde bir sormac ise qarin terefde yerlesir Buna uygun olaraq agiz ve qarin sormaclari adlanir Sormaclar yapisma orqanlaridir onlarin komeyi ile sorucular heyvanin sahibin bedenine yapisib dayanirlar Trematodlarin ortuyu tequment cokmus ibaretdir Ortuyun xarici hissesi coxlu mitoxondriler ve vakuollara malik nuvesiz sitoplazmatik lovheden ibaretdir Bu qat sitoplazmatik baglar vasitesile sitoplazmanin parenximaya cokmus nuveye malik hissesi ile birlesir Sitoplazmatik lovhede cox vaxt kutikulyar tikanlar parazitlerin elave yapisma orqanlari vardir Bu qatin altinda bazal membran onun altinda helqevi sonra ise uzununa ezeleler yerlesir Sorucular nisbeten az hereketlidir Daxili qurulusuHezm sistemi bedenin on terefinde yerlesen agiz ezelevi ektodermal udlaga kecir o ise ensiz qida borusuna davam edir Entodermal orta bagirsaq en cox iki saxeden ibaret olur Saxeler qida borusundan ayrilir bedenin yanlari ile arxaya dogru uzanir ve arxada kor qurtarir Sinir sistemi cut beyin sinir duyununden ondan bedenin on ucuna ve agiz sormacina gedin sinirler ve arxaya dogru uzanan uc cut uzununa sinir sutunlarindan ibaretdir Uzununa yerlesen butun sutunlar helqevi atmalarla birlesib ortoqon tipli sinir sistemi emele getirir Hiss orqanlari cox zeif inkisaf etmisdir Suda serbest uzen surfelerinde bir ve ya iki cut kicik gozler olur Ifrazat sistemi protonefridial tipde olub adeten bir cut esas toplayici kanaldan ve titrek alova malik ulduzvari huceyre ile qurtaran coxlu saxelerden teskil olunmusdur Esas kanallar bedenin arxa ucunda umumi rezervuara sidik qovuguna o ise ifrazat deliyi ile xarice acilir Cinsi sistem erkek cinsi sistemi ekser sorucularda qarin sormacinin arxasinda yerlesen iki deyirmi toxumluqdan ibaretdir Toxumluqdan one dogru iki toxum yolu gedir ve qarin sormacinin qabaq hissesinde birlesib qivrim toxumatici kanali emele getirir Bu kanal ezelevi cutlesme orqanina daxil olur Disi cinsi sistemde yumurtaliq bir eded olur Qisa yumurtaliq yolu yumurtaliqdan baslayib kicik kiseciye ootipe acilir Bedenin yanlarinda qida materiallarina malik salximsekilli sariliqlar yerlesir Sariliqlarin iki axari bedenin enine ootipe dogru gedib bir birine yaxinlasir ve ootipe tokulur Ootipden uzun qivrim kanal balaliq cixir Oootip hemcinin kicik qovuqla toxumqebuledici ve qisa Laurer kanali ile elaqelenir Coxalmasi ve heyat dovriyyesiTrematodlarin heyat dovriyyesi murekkebdir Sahib deyismek ve nesil novbelesmesi ile gedir Hermafrotiddir Cinsi yetkin sorucu adlanir Onlarin qoydugu yumurta ekskrementle birlikde xaric olunur Suda yumurtalardan kirpikli epiteli ile ortulmus mirasidi cixir Mirasidi xortumunun komeyi ile ilbizin bedenini delir ve onun daxili orqanlarina kecir Daha sonra mirasidi kirpiklerini atir ve sporosistaya cevrilir Sporosistanin bedeninde yerlesen partenogenetik yumurtalar bolunmeye baslayir ve baslangic verir Sporosista sonradan partlayir ve rediler ondan cixir Redinin daxilinde ayri ayri ruseym huceyrelerinden yeni nesil inkisaf edir Serkariler redinin bedeninde olan delikden xaric olur ve quyrugunun hereketi ile celd uzur Mirasididen ferqli olaraq serkariler qidalanmir Serkari stiletinin komeyi ile sahibinin toxumasini dagidir ve daxili orqanda sistalasirlar Bu merhele adlanir Trematodlarin patogen ehemiyyetiDigenealarin coxu insan ve ev heyvanlari paraziti kimi patogen ehemiyyete malikdir Daha cox teserrufat ehemiyyetine qaraciyer ikisormaclisi ve ya qaraciyer sorucusu malikdir F hepatica qoyunlarda epizootiyaya sebeb olur Parazitin patogen tesiri neticesinde od axarlari tutulur ve qaraciyer iltihabindan heyvanlar olur IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Dogel Onurgasizlar zoologiyasi Baki 2007 seh 144Hemcinin bax