Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Detektiv janrı və ya xəfiyyə ədəbiyyatı, detektiv ədəbiyyatı — bədii ədəbiyyat növü; faktların məntiqi təhlili ilə gizli cinayətlərin açılmasından, xəfiyyələrin (detektivlərin) macəralarından bəhs edən roman, povest, hekayə.
Detektiv ədəbiyyatda konflikt, əsasən, ədalətin qanunsuzluqla toqquşması üzərində qurulur.
Yaranma tarixi
Detektiv janrının yaranmasını bəziləri Qaston Lerunun "Sarı otağın sirri", bəziləri isə Amerika yazıçısı Edqar Allan Ponun "Morq küçəsində qətl" romanı ilə bağlayır. Ancaq dünya ədəbiyyatı tarixində ilk detektiv roman Çarlz Feliks ləqəbli müəllifin "Nottinq Hillin sirri" romanı hesab olunur. Bu roman ilk dəfə 1862–1863-cü illərdə hissələrlə "Once a Week" jurnalında çap olunub. Daha sonra 1863-cü ildə ayrıca kitab şəklində "Bradbury & Evans" nəşriyyatı kitabı yayımlayıb.
Deyilənə görə, Uilyam Qodvinin 1794-cü ildə yazdığı bir romanın qəhrəmanı da xəfiyyə olub. Amma tarix və araşdırmalar həqiqəti üzə çıxardı.1975-ci ildə Britaniya detektiv romanlar yazıçısı və şair Culian Simmons isbat etdi ki, ancaq "Nottinq Hillin sirri" romanı detektiv roman kriteriyalarına cavab verir.
Simmons sübut etdi ki, süjetin dağınıqlığından tutmuş, xəfiyyələrin topladığı sübutların müxtəlifliyinəcən və günahın sübutunun metodlarına qədər əsl detektiv "Nottinq Hllin sirri"dir. Simmonsun sözlərinə görə, kitabın müəllifi Çarlz Feliksin təsvir etdiyi üsullar - şahidlərin dindirilməsi, maddi sübutların toplanması və başqa detektivə xas xüsusiyyətlər ancaq 1920-ci illərdən sonra yazılan detektiv romanlarda istifadə olunmağa başlayıb. Yeri gəlmişkən, Çarlz Feliks adıçəkilən romanında öz həyat yoldaşını öldürməkdə təqsirli bilinən bir baronu təsvir edib. Müstəntiq Ralf Xenderson istintaq prosesində nəinki bu işin, hətta daha iki cinayətin üstünü aça bilir. Araşdırmaçılar Çarlz Feliks gizli imzası altında o dövrün məşhur vəkili Çarlz Uorren Adamsın (ing. Charles Warren Adams) gizləndiyini güman edirlər. Onun başqa romanları da ədəbiyyat araşdırmaçılarına məlumdur.
Ümumiyyətlə, dünya ədəbiyyatında detektiv, daha doğrusu, kriminal süjetlər gen-bol istifadə olunub. Dostoyevskinin məşhur "Cinayət və cəza" romanını klassik detektiv hesab edən tənqidçilər də var. Ancaq həm Dostoyevski də, həm də dünya ədəbiyyatının digər tanınmış yazıçılarında detektiv macəraçılıqdan o tərəfə keçə bilmir. Edqar Allan Ponun əsərləri isə detektiv janrının bütün xüsusiyyətlərinə cavab verir.
Detektiv janrı öz inkişaf yolunda çox ciddi inkişaf mərhələlərindən keçib. İlkin dövrlərdə "hermetik detektiv" (kiçik bir məkanda — otaqda, ofisdə, vaqonda, evdə baş verən hadisələrin təsviri) populyar olsa da, 1980-ci illərindən başlayaraq dünya detektiv ədəbiyyatı öz inkişafının növbəti mərhələsinə başladı. Dünyaca məşhur yazıçılar artıq detektivi başqa janrlarla sintez etməyə və bunun nəticəsində yeni ədəbi janrlar meydana gətirməyi bacardılar. Bu cəhdlər nəticəsində tarixi detektiv, intellektual-kulturoloji detektiv, siyasi detektiv, mistik detektiv, fantastik detektiv janrları yarandı. Umberto Ekonu, Orxan Pamuku, Haruki Murakamini bu sahənin öncülləri hesab etmək olar. Ancaq bu yazıçılar detektiv ədəbiyyatı nümayəndəsi hesab olunmurlar. Onların romanlarında detektiv xətt sadəcə romanın strukturunun və süjetinin rəngarəngliyinə xidmət edir, postmodern roman xüsusiyyətlərinə isə tam cavab verir.
Çingiz Abdullayevin banisi olduğu siyasi detektiv janrı isə detektiv ədəbiyyatında yeni mərhələ hesab olunur. Baxmayaraq ki, Frederik Forsayt, Eduard Topol kimi yazıçılar da bu janrda öz qələmlərini sınayıb.
İstinadlar
- Azərbaycan ədəbiyyarı[ölü keçid]
Xarici keçidlər
 | Ədəbiyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Bu adin diger istifade formalari ucun bax Detektiv deqiqlesdirme Detektiv janri ve ya xefiyye edebiyyati detektiv edebiyyati bedii edebiyyat novu faktlarin mentiqi tehlili ile gizli cinayetlerin acilmasindan xefiyyelerin detektivlerin maceralarindan behs eden roman povest hekaye Detektiv edebiyyatda konflikt esasen edaletin qanunsuzluqla toqqusmasi uzerinde qurulur Yaranma tarixiDetektiv janrinin yaranmasini bezileri Qaston Lerunun Sari otagin sirri bezileri ise Amerika yazicisi Edqar Allan Ponun Morq kucesinde qetl romani ile baglayir Ancaq dunya edebiyyati tarixinde ilk detektiv roman Carlz Feliks leqebli muellifin Nottinq Hillin sirri romani hesab olunur Bu roman ilk defe 1862 1863 cu illerde hisselerle Once a Week jurnalinda cap olunub Daha sonra 1863 cu ilde ayrica kitab seklinde Bradbury amp Evans nesriyyati kitabi yayimlayib Deyilene gore Uilyam Qodvinin 1794 cu ilde yazdigi bir romanin qehremani da xefiyye olub Amma tarix ve arasdirmalar heqiqeti uze cixardi 1975 ci ilde Britaniya detektiv romanlar yazicisi ve sair Culian Simmons isbat etdi ki ancaq Nottinq Hillin sirri romani detektiv roman kriteriyalarina cavab verir Simmons subut etdi ki sujetin daginiqligindan tutmus xefiyyelerin topladigi subutlarin muxtelifliyinecen ve gunahin subutunun metodlarina qeder esl detektiv Nottinq Hllin sirri dir Simmonsun sozlerine gore kitabin muellifi Carlz Feliksin tesvir etdiyi usullar sahidlerin dindirilmesi maddi subutlarin toplanmasi ve basqa detektive xas xususiyyetler ancaq 1920 ci illerden sonra yazilan detektiv romanlarda istifade olunmaga baslayib Yeri gelmisken Carlz Feliks adicekilen romaninda oz heyat yoldasini oldurmekde teqsirli bilinen bir baronu tesvir edib Mustentiq Ralf Xenderson istintaq prosesinde neinki bu isin hetta daha iki cinayetin ustunu aca bilir Arasdirmacilar Carlz Feliks gizli imzasi altinda o dovrun meshur vekili Carlz Uorren Adamsin ing Charles Warren Adams gizlendiyini guman edirler Onun basqa romanlari da edebiyyat arasdirmacilarina melumdur Umumiyyetle dunya edebiyyatinda detektiv daha dogrusu kriminal sujetler gen bol istifade olunub Dostoyevskinin meshur Cinayet ve ceza romanini klassik detektiv hesab eden tenqidciler de var Ancaq hem Dostoyevski de hem de dunya edebiyyatinin diger taninmis yazicilarinda detektiv maceraciliqdan o terefe kece bilmir Edqar Allan Ponun eserleri ise detektiv janrinin butun xususiyyetlerine cavab verir Detektiv janri oz inkisaf yolunda cox ciddi inkisaf merhelelerinden kecib Ilkin dovrlerde hermetik detektiv kicik bir mekanda otaqda ofisde vaqonda evde bas veren hadiselerin tesviri populyar olsa da 1980 ci illerinden baslayaraq dunya detektiv edebiyyati oz inkisafinin novbeti merhelesine basladi Dunyaca meshur yazicilar artiq detektivi basqa janrlarla sintez etmeye ve bunun neticesinde yeni edebi janrlar meydana getirmeyi bacardilar Bu cehdler neticesinde tarixi detektiv intellektual kulturoloji detektiv siyasi detektiv mistik detektiv fantastik detektiv janrlari yarandi Umberto Ekonu Orxan Pamuku Haruki Murakamini bu sahenin onculleri hesab etmek olar Ancaq bu yazicilar detektiv edebiyyati numayendesi hesab olunmurlar Onlarin romanlarinda detektiv xett sadece romanin strukturunun ve sujetinin rengarengliyine xidmet edir postmodern roman xususiyyetlerine ise tam cavab verir Cingiz Abdullayevin banisi oldugu siyasi detektiv janri ise detektiv edebiyyatinda yeni merhele hesab olunur Baxmayaraq ki Frederik Forsayt Eduard Topol kimi yazicilar da bu janrda oz qelemlerini sinayib IstinadlarAzerbaycan edebiyyari olu kecid Xarici kecidler Edebiyyat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin