Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Damazlıq - Azərbaycanda insanlar arasında tarixən formalaşmış qarşılıqlı yardım formalarından biridir.
Haqqında
Azərbaycanın maldar əhalisi arasında geniş yayılmış mütərəqqi adətlərindən biri də "damazlıq" adlı el köməkliyi olmuşdur. "Damazlıq" adətinin nə vaxt və ilk dəfə hansı bölgədə meydana çıxması haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Bir şey aydındır ki, "damazlıq" el köməkliyi adəti icma daxilində sosial təbəqələşmənin yarandığı şəraitdə meydana çıxmış və Azərbaycanın bütün bölgələrində yayılmışdır. XIX əsrə aid olan etnoqrafik ədəbiyyatda məlumat verilir ki, kənd ağsaqqalının təşəbbüsü ilə müflisləşmiş, mal-qarası olmayan bir kəndlinin evində yemək tədarükü görüb, qohum-qonşuları və kəndin bütün ailə başçılarını oraya qonaq dəvət edərdilər. Qonaqlıqda yeməkdən sonra ev sahibinə daha yaxın olan ağsaqqallardan biri qonaqlığın "damazlıq" məqsədilə təşkil edildiyini açıqlayardı. Qonaqlıq iştirakçılarının hər biri elə oradaca mal-qarası olmayan kəndlinin ailəsinə kimin nə ilə yardım edəcəyini elan edərdilər. Nəticədə qonaqlığın hər bir iştirakçısı ev sahibinə bir qoyun, quzu, dana, yaxud buzov bağışlamağa söz verərdi. Məclis dağıldıqdan sonra qonaqlıq iştirakçıları evə qayıdıb "damazlıq" kimi vəd verdikləri heyvanları həmin kəndlinin qapısına yollardılar. Nəticədə mal-qarası olmayan kəndli müəyyən qədər mal-qaraya sahib olub yoxsulluğun daşını atardı.Göründüyü kimi, "damazlıq" köməklik adəti hər adam üçün deyil, mal-qarası, xüsusilə sağını olmayan ailələr üçün təşkil edilərdi. Kənddə hamı görürdü ki, kimin qapısına qoyun-quzu getmir, kimin qapısında sağmal inək, yaxud camışı yoxdur, kimin ailəsi ağartıya həsrətdir. Odur ki, kənd camaatı, birinci növbədə qohumlar və qonşular sözü bir yerə qoyub, həmın ailənin də mal-qaraya sahib olmasına köməklik məqsədilə ona təmənnasız olaraq qoyun, sağmal inək, yaxud camış bağışlayardılar. Adətə görə, "damazlıq" heyvanı kəsməzdilər, ona xüsusi qayğı göstərər, mal-qaranın artırılmasına çalışardılar. "Damazlıq" qarşılıqlı yardım adətindən Şirvan, Qarabağ, Gəncə və Qazax bölgələrində mal-qaranın cinsini yaxşılaşdırmaq məqsədilə də istifadə edirdilər. Yaxşı cinsdən mal-qarası olan xeyirxah şəxslər yaxın qohumuna, dostuna həmin cins heyvanın bir dişi balasını damazlıq kimi bağışlayar, onların da yaxşı cins mal-qaraya malik olmalarına kömək edərdilər. "Damazlıq" adətindən azərbaycanlıların ailə məişətində xüsusi yeri olan kirvəlik münasibətlərində də bəxşeyiş məqsədilə istifadə edirdilər. Kirvələrdən birinin sağmal heyvanı olmadıqda digəri ona sağmal inək və ya damazlıq düyə bağışlardı. Belə damazlıq heyvanları da kəsmək olmazdı, ona xüsusi qulluq edir və heç olmasa ilk bala verənə qədər saxlayırdılar. "Damazlıq" qarşılıqlı yardım forması ilə bağlı qeydə alınmış bir adətə görə, Qarabağda maldar soylar arasında müəyyən səbəblər üzündən yeganə dəvə, öküz, inək, yaxud qoyunlarından məhrum olan yoxsul tərəkəmə varlı maldarların evlərinin hərəsinə bir təzə baş yaylığı göndərərdi. Baş yaylığının kim tərəfindən göndərildiyini öyrənən hər bir dövlətli tərəkəmə vəziyyətin nə yerdə olduğunu başa düşər və öz çobanı, ya da naxırçısına ehtiyacı olan soydaşının evinə bir damazlıq heyvan göndərməyi tapşırardı.Beləliklə, yoxsul və ya müflisləşmiş tərəkəmə "damazlıq" köməklik adətindən istifadə etmək yolu ilə müəyyən qədər malqara toplayıb təsərrüfatını bərpa edir, ailəsinin iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırırdı.
"Damazlıq" qarşılıqlı yardım forması ilə bağlı adətlərdən biri Azərbaycanın Zəngəzur bölgəsində "umya" adı ilə tanınmışdır. Bu adətə görə, müflisləşmiş şəxs həyətbəhəyət gəzərək hər qapıya kiçik bir əşya (məsələn, yaylıq, corab, kibrit qutusu) qoyub çıxardı. Bu o deməkdir ki, çətinə düşmüş şəxs el-obasından kömək istəyir, yəni öz həmkəndlilərindən, soydaşlarından yardım umur. Kəndin camaatı "umya" çağıran şəxsə hərə öz imkanı müqabilində bir qoyun, quzu, keçi və ya düyə verməklə kömək edirdi. "Umya" verilən heyvanlar, adətən dişi heyvan olurdu və xalq arasında damazlıq adlanırdı. "Umya" barədə el arasında deyilirdi: "Umya kasıbın dirəyidir". Bəzən varlı adamlar da "umya"dan öz var-dövlətlərini daha da artırmaq məqsədilə istifadə edirdilər. Deyildiyinə görə, indiki Kəlbəcər rayonunun Yanşaq kəndində Xırdaxanım adlı bir dövlətli qadın "umya" yolu ilə kəndlilərə 1 manatdan pul paylamaqla oğlanları Əbülfət bəy və Hidayət bəy üçün 200 baş dana və 100 baş qoyun toplamışdı. "Umya"dan varlanmaq məqsədilə istifadə edilən helə hallar barədə "xalq tikən evi top dağıtmaz" zərb-məsəli mövcuddur.
Mənbə
- V.A.Çıraqzadə. "Damazlıq" qarşılıqlı yardım forması haqqında. Azərbaycan EA "Məruzələri", XXIV c, № 8, 1968.
- T.Ə.Bünyadov. Azərbaycanda maldarlığın inkişaf tarixindən. Bakı, 1969
- Azərbaycan etnoqrafiyası. Üç cilddə. III cild. Bakı,2007.
- H.A.Həvilov. Azərbaycanın maldarlıq mədəniyyəti. Bakı, 1987.
- К.Т.Каракашлы. О пережитках древнего институга взаимопомощи в Азербайджане. Azərbaycan EA "Xəbərləri" (İctimai elmlər seriyası), 1958, № 2.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Damazliq Azerbaycanda insanlar arasinda tarixen formalasmis qarsiliqli yardim formalarindan biridir HaqqindaredakteAzerbaycanin maldar ehalisi arasinda genis yayilmis mutereqqi adetlerinden biri de damazliq adli el komekliyi olmusdur Damazliq adetinin ne vaxt ve ilk defe hansi bolgede meydana cixmasi haqqinda deqiq melumat yoxdur Bir sey aydindir ki damazliq el komekliyi adeti icma daxilinde sosial tebeqelesmenin yarandigi seraitde meydana cixmis ve Azerbaycanin butun bolgelerinde yayilmisdir XIX esre aid olan etnoqrafik edebiyyatda melumat verilir ki kend agsaqqalinin tesebbusu ile muflislesmis mal qarasi olmayan bir kendlinin evinde yemek tedaruku gorub qohum qonsulari ve kendin butun aile bascilarini oraya qonaq devet ederdiler Qonaqliqda yemekden sonra ev sahibine daha yaxin olan agsaqqallardan biri qonaqligin damazliq meqsedile teskil edildiyini aciqlayardi Qonaqliq istirakcilarinin her biri ele oradaca mal qarasi olmayan kendlinin ailesine kimin ne ile yardim edeceyini elan ederdiler Neticede qonaqligin her bir istirakcisi ev sahibine bir qoyun quzu dana yaxud buzov bagislamaga soz vererdi Meclis dagildiqdan sonra qonaqliq istirakcilari eve qayidib damazliq kimi ved verdikleri heyvanlari hemin kendlinin qapisina yollardilar Neticede mal qarasi olmayan kendli mueyyen qeder mal qaraya sahib olub yoxsullugun dasini atardi Gorunduyu kimi damazliq komeklik adeti her adam ucun deyil mal qarasi xususile sagini olmayan aileler ucun teskil edilerdi Kendde hami gorurdu ki kimin qapisina qoyun quzu getmir kimin qapisinda sagmal inek yaxud camisi yoxdur kimin ailesi agartiya hesretdir Odur ki kend camaati birinci novbede qohumlar ve qonsular sozu bir yere qoyub hemin ailenin de mal qaraya sahib olmasina komeklik meqsedile ona temennasiz olaraq qoyun sagmal inek yaxud camis bagislayardilar Adete gore damazliq heyvani kesmezdiler ona xususi qaygi gosterer mal qaranin artirilmasina calisardilar Damazliq qarsiliqli yardim adetinden Sirvan Qarabag Gence ve Qazax bolgelerinde mal qaranin cinsini yaxsilasdirmaq meqsedile de istifade edirdiler Yaxsi cinsden mal qarasi olan xeyirxah sexsler yaxin qohumuna dostuna hemin cins heyvanin bir disi balasini damazliq kimi bagislayar onlarin da yaxsi cins mal qaraya malik olmalarina komek ederdiler Damazliq adetinden azerbaycanlilarin aile meisetinde xususi yeri olan kirvelik munasibetlerinde de bexseyis meqsedile istifade edirdiler Kirvelerden birinin sagmal heyvani olmadiqda digeri ona sagmal inek ve ya damazliq duye bagislardi Bele damazliq heyvanlari da kesmek olmazdi ona xususi qulluq edir ve hec olmasa ilk bala verene qeder saxlayirdilar Damazliq qarsiliqli yardim formasi ile bagli qeyde alinmis bir adete gore Qarabagda maldar soylar arasinda mueyyen sebebler uzunden yegane deve okuz inek yaxud qoyunlarindan mehrum olan yoxsul terekeme varli maldarlarin evlerinin heresine bir teze bas yayligi gondererdi Bas yayliginin kim terefinden gonderildiyini oyrenen her bir dovletli terekeme veziyyetin ne yerde oldugunu basa duser ve oz cobani ya da naxircisina ehtiyaci olan soydasinin evine bir damazliq heyvan gondermeyi tapsirardi Belelikle yoxsul ve ya muflislesmis terekeme damazliq komeklik adetinden istifade etmek yolu ile mueyyen qeder malqara toplayib teserrufatini berpa edir ailesinin iqtisadi veziyyetini yaxsilasdirirdi Damazliq qarsiliqli yardim formasi ile bagli adetlerden biri Azerbaycanin Zengezur bolgesinde umya adi ile taninmisdir Bu adete gore muflislesmis sexs heyetbeheyet gezerek her qapiya kicik bir esya meselen yayliq corab kibrit qutusu qoyub cixardi Bu o demekdir ki cetine dusmus sexs el obasindan komek isteyir yeni oz hemkendlilerinden soydaslarindan yardim umur Kendin camaati umya cagiran sexse here oz imkani muqabilinde bir qoyun quzu keci ve ya duye vermekle komek edirdi Umya verilen heyvanlar adeten disi heyvan olurdu ve xalq arasinda damazliq adlanirdi Umya barede el arasinda deyilirdi Umya kasibin direyidir Bezen varli adamlar da umya dan oz var dovletlerini daha da artirmaq meqsedile istifade edirdiler Deyildiyine gore indiki Kelbecer rayonunun Yansaq kendinde Xirdaxanim adli bir dovletli qadin umya yolu ile kendlilere 1 manatdan pul paylamaqla oglanlari Ebulfet bey ve Hidayet bey ucun 200 bas dana ve 100 bas qoyun toplamisdi Umya dan varlanmaq meqsedile istifade edilen hele hallar barede xalq tiken evi top dagitmaz zerb meseli movcuddur MenberedakteV A Ciraqzade Damazliq qarsiliqli yardim formasi haqqinda Azerbaycan EA Meruzeleri XXIV c 8 1968 T E Bunyadov Azerbaycanda maldarligin inkisaf tarixinden Baki 1969 Azerbaycan etnoqrafiyasi Uc cildde III cild Baki 2007 H A Hevilov Azerbaycanin maldarliq medeniyyeti Baki 1987 K T Karakashly O perezhitkah drevnego instituga vzaimopomoshi v Azerbajdzhane Azerbaycan EA Xeberleri Ictimai elmler seriyasi 1958 2 Menbe https az wikipedia org w index php title Damazliq adet amp oldid 7817584