Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dərviş (qaz. Диуана, Дәруіш), (fars. درویش) — səyahət edən, fiziki dünyadan imtina edən, mənəvi dünyada yaşayan, sufiliyi təbliğ edən dindar insan.
Dərvişlər hər zaman özlərini Allah-taala, peyğəmbər və əhli-beytin mədhiyyəçiləri sayıblar. "Dərviş öz evini çiynində gəzdirər" deyimi onların laməkan olmasına işarədir. Araşdırmalar göstərir ki, dərvişlik orta əsrlərdə yayılmağa başlayıb. Diyarbadiyar gəzən dərvişlər əsasən Allahın şəninə, peyğəmbərimiz və onun əhli-beytinin şərəfinə qəzəllər oxuyub, müqəddəsləri təbliğ edən mərsiyələr deyərmişlər.
İslam ölkələrinin çoxunda dərvişlik ayrıca təriqət hesab olunur. "Dərviş" fars sözü olub mənası qapı-qapı gəzən, sədəqə toplayan adam deməkdir. Amma əslində onlar sədəqə toplayan dilənçilər deyillər, dərvişlər tamam fərqli həyat və düşüncə tərzinə malik olublar. "Dərviş" sözü zaman-zaman geniş coğrafi məkanda uzun müddət istifadə edilməsi səbəbiylə dəyişik və daha geniş mənalar qazanıb. Məsələn, dərvişliyin bir mənası yoxsulluq və könül zənginliyi olubsa, ikinci mənası faniliyi ifadə edib.
Dərvişlər evlənməz, ailə həyatı qurmazdılar. Özlərini islamın, Allahın təbliğinə həsr edib şəhərbəşəhər, kəndbəkənd gəzər, Tanrıya, peyğəmbərə və imamlara həsr olunan ilahi mahnılar oxuyardılar. Belə mahnılar el arasında məhz dərvişlər vasitəsilə yayılıb və yaşadılıb. Həmin mahnıların bir çoxu bu gündə ifa olunmaqdadır.
Dərvişlər özləri də müxtəlif qruplara bölünür. Müxtəlif dərviş qardaşlıqlarında ayinlər, dini hərəkətlər, qəzəl, qəsidə, mərsiyələrin oxunma tərzi fərqli idi.
Məsələn, rifailər oxumağa, mövləvilər dövrə vurmağa, isəvilər tullanma hərəkətlərinə, şuabilər isə rəqsə üstünlük verirdilər. Orta əsrlərdə mənəvi və ruhani həyata yönələn müsəlmanlar arasında iki qüvvətli təmayül meydana çıxıb. Bu dərviş tiplərindən birinin mərkəzi İraq, digərinin mərkəzi İranın Xorasan şəhəri olub. Cəmiyyətdə fərqli bir zümrə kimi görünən bu dərviş qardaşlıqları dindarlığın mənəvi əsaslarına həssaslıqla yanaşdıqlarını iddia etməklə özlərinəməxsus ədəb-ərkan qaydaları nümayiş etdiriblər. Onlar özlərini camaatdan fərqli göstərən davranışlara malik idilər. Həm İraq sufilərinin, həm də Xorasan məlamilərinin dərvişliyi hər dövrdə varlığını davam etdirib və tədricən xaricə-Orta Asiya, Əfqanıstan, Pakistan, Qərbi Hindistan, Anadolu bölgələrinə yayılıb.
Müxtəlif adlar altında toplanan dərviş zümrələri bəzi fərqliliklər göstərsələr də, onların təməl qanunları eyni olub. Təməl qanunlarına görə, onlar nəfsin arzularına hakim olmağı, ölçülü və intizamlı yaşamağı, ruhi yetkinlik və mənəvi olğunluğa çatmağı bacarmalı idilər. Dərvişlərin çətinliklərə söykənməsi, muradına çatması üçün səbrli və dözümlü olması şərt idi.
Dərvişlərin bir xüsusiyyəti də səyyah olmalarıdır. Məscidlər, imarətxanalar, xaraba və viranələr, hətta mağaralar səyyah dərvişlərin yerləşdikləri və gecələdikləri yerlər olub. Bəzi dərvişlər isə tapındıqları yeri tərk etməyiblər. Dərviş səfərinin məqsədi əziyyət çəkmək, nəfsi çətinliklərə alışdırıb öyrətmək, məlumatlı və yaxşı hal sahibi olan kəslərlə görüşüb onlardan faydalanmaq, Allahın böyüklüyünü göstərən dəyişik şeylər görüb ibrət götürməkdir. Bəzi alimlər dərvişliyi maddi aləmdən ruhi aləmə doğru atılan mənəvi bir addım kimi də qiymətləndirirlər.
Sufi rəqslərini oynayan dərvişlər adətən saat əqrəbinin əksinə fırlanmaqla başlayıb, bir növ göy cisimlərinin hərəkətini təqlid edirlər. Bəzi alimlər bildirlər ki, hal-hazırda Kəbə daşının ətrafında zəvvarların dolanması mərasiminin əsasında dərviş rəqslərinin fəlsəfi əsası durur.
Dərvşlər həmişə xarici görkəmlərinə görə seçiliblər. Qılıq və paltarlarına əhəmiyyət verməyən bu adamların üst-başları toz-torpaq içində, paltarları çirkli, saç və saqqalları uzundur. Onlara görə iç üzlərinin yaxşı olması üçün xarici üzlərinin çirkin görünməsi lazımdır.
IX əsrdən etibarən xarici təsirlərlə və İslamın özü ilə uyğunlaşmayan bəzi inanc, düşüncə və davranışlara sahib dərviş birlikləri yaranıb. Məsələn, sünnilər tərəfindən qəbul edilən həqiqi və rədd edilən suru dərviş tipi buna misal ola bilər. Sünniliyin qəbul etdiyi həqiqi dərviş yoxsuldur. Onlar bir paltar və bir loxma çörəklə kifayətlənər, miskinlikləriylə öyünərdilər. Bu tip dərvişlərə görə, könül zəngin, əl isə açıq olmalı, hər kəsə kömək eilməli, haqsızlıqlara dözüm göstərilməli, bütün insanlar sevilməlidir. Onlar yaradandan ötri yaradılanı xoş görür, günahkar insanlardan üz çevirməzdilər.
Klassik şair Sədi Şirazi bu tip dərvişlər barədə belə deyib: "Dərviş könül əhlidir, Allah adamıdır. Tapdalandıqca, daha yaxşı məhsul verən torpağa bənzər. Dərvişin əli, könülü və bədəni boşdur, əlində mal, könlündə mal əldə etmə arzusu olmaz, bədəniylə günaha girməz".
Böyk türk şairi Yunus İmrə isə "Sən dərviş ola bilməzsən" adlı şeirində dərvişliyin çox çətin bir yol olduğunu vəsf edib. "Bu çətinlik haqqıyla bilinsəydi, kimsə dərvişliyi istəyən olmazdı"-deyə o, yazıb.
Zaman dəyişdikcə yeni-yeni dərviş təpləri yaranıb. Uzun müddət dastan, lətifə, nağıl və deyimə mövzu olan dərvişlər, əsrlər boyunca ictimai və dini həyatın əhəmiyyətli bir parçası olaraq varlıqlarını davam etdiriblər.
Bu gün də İslam ölkələrində dəyişik dərviş tiplərinə rast gəlinməkdədir. Hazırda Mərkəzi Asiya və Yaxın Şərqin bəzi ölkələrində sufi dərvişlərin müvəqqəti yaşamaları üçün xanəgahlar da var.
Azərbaycan İslam dininə ibadət edildiyi bir ölkə olduğundan burada da dərviş zümrələri mövcud olub, indi də var. Orta əsr Azərbaycan miniatürlərində dərviş rəqslərini təsvir edən səhifələr var. Vaxtilə İran, Türkiyə, Orta Asiyadan dərvişlər həmişə böyük ürfan alimi, Şəms Təbrizinin müəllimi Şeyx Yəhya Bakuvinin Şirvanşahlar saray kompleksindəki türbəsini ziyarətə gəlirmişlər. Bəzi araşdırmaçılar tanınmış rəssam Səttar Bəhlulzadəni Azərbaycanda yaşıyab-yaratmış ən məşhur dərviş hesab edirlər. Rəvayətə görə, vaxtilə Şeyx Yəhya Bakuvinin Şirvanşahlar saray kompleksindəki türbəsini ziyarətə gələn dərvişlərdən biri burada kiçik yaşlı Səttar Bəhlulzadə ilə rastlaşır və onunla bir müddət söhbət edir. Deyilənə görə, Səttara dərvişliyi təlqin edən həmin şəxs ona dərviş fəlsəfəsini aşılaya bilib.
Dərvişlər bir qrup təriqətlərə bölünürlər. Məsələn Nemətullahi, Hurufi, Əhli-həqq dərvişləri vardı.
Dərviş əhvalatları
Dərviş və zərif
Bir zərif bir dərvişin evinə qonaq gəldi. O dərviş damının üstünə çox nazik ağaclar döşəmişdi. Hər saatda ağaclar üstə olan torpağın gücündən səs eləyirdi. Zərif dedi ki, ey dərviş, məni bir özgə evə apar. Qorxuram ki, bu ev uça. Dərviş dedi ki, qorxma, bu səda ki dirəklərdən gəlir "külli şeyün səbbəhə bihəmdihi"1 mövcidi ilə allah-taalaya zikr eləyirlər. Zərif dedi ki, qorxuram ki, zikrdən sonra səcdə eləyələr.
Xarici keçidlər
 | İslam ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Dervis deqiqlesdirme Dervis qaz Diuana Dәruish fars درویش seyahet eden fiziki dunyadan imtina eden menevi dunyada yasayan sufiliyi teblig eden dindar insan Dervisler Istanbul Dervisler her zaman ozlerini Allah taala peygember ve ehli beytin medhiyyecileri sayiblar Dervis oz evini ciyninde gezdirer deyimi onlarin lamekan olmasina isaredir Arasdirmalar gosterir ki dervislik orta esrlerde yayilmaga baslayib Diyarbadiyar gezen dervisler esasen Allahin senine peygemberimiz ve onun ehli beytinin serefine qezeller oxuyub muqeddesleri teblig eden mersiyeler deyermisler Islam olkelerinin coxunda dervislik ayrica teriqet hesab olunur Dervis fars sozu olub menasi qapi qapi gezen sedeqe toplayan adam demekdir Amma eslinde onlar sedeqe toplayan dilenciler deyiller dervisler tamam ferqli heyat ve dusunce terzine malik olublar Dervis sozu zaman zaman genis cografi mekanda uzun muddet istifade edilmesi sebebiyle deyisik ve daha genis menalar qazanib Meselen dervisliyin bir menasi yoxsulluq ve konul zenginliyi olubsa ikinci menasi faniliyi ifade edib Dervisler evlenmez aile heyati qurmazdilar Ozlerini islamin Allahin tebligine hesr edib seherbeseher kendbekend gezer Tanriya peygembere ve imamlara hesr olunan ilahi mahnilar oxuyardilar Bele mahnilar el arasinda mehz dervisler vasitesile yayilib ve yasadilib Hemin mahnilarin bir coxu bu gunde ifa olunmaqdadir Dervisler ozleri de muxtelif qruplara bolunur Muxtelif dervis qardasliqlarinda ayinler dini hereketler qezel qeside mersiyelerin oxunma terzi ferqli idi Meselen rifailer oxumaga movleviler dovre vurmaga iseviler tullanma hereketlerine suabiler ise reqse ustunluk verirdiler Orta esrlerde menevi ve ruhani heyata yonelen muselmanlar arasinda iki quvvetli temayul meydana cixib Bu dervis tiplerinden birinin merkezi Iraq digerinin merkezi Iranin Xorasan seheri olub Cemiyyetde ferqli bir zumre kimi gorunen bu dervis qardasliqlari dindarligin menevi esaslarina hessasliqla yanasdiqlarini iddia etmekle ozlerinemexsus edeb erkan qaydalari numayis etdiribler Onlar ozlerini camaatdan ferqli gosteren davranislara malik idiler Hem Iraq sufilerinin hem de Xorasan melamilerinin dervisliyi her dovrde varligini davam etdirib ve tedricen xarice Orta Asiya Efqanistan Pakistan Qerbi Hindistan Anadolu bolgelerine yayilib Muxtelif adlar altinda toplanan dervis zumreleri bezi ferqlilikler gosterseler de onlarin temel qanunlari eyni olub Temel qanunlarina gore onlar nefsin arzularina hakim olmagi olculu ve intizamli yasamagi ruhi yetkinlik ve menevi olgunluga catmagi bacarmali idiler Dervislerin cetinliklere soykenmesi muradina catmasi ucun sebrli ve dozumlu olmasi sert idi Dervis Dervislerin bir xususiyyeti de seyyah olmalaridir Mescidler imaretxanalar xaraba ve viraneler hetta magaralar seyyah dervislerin yerlesdikleri ve geceledikleri yerler olub Bezi dervisler ise tapindiqlari yeri terk etmeyibler Dervis seferinin meqsedi eziyyet cekmek nefsi cetinliklere alisdirib oyretmek melumatli ve yaxsi hal sahibi olan keslerle gorusub onlardan faydalanmaq Allahin boyukluyunu gosteren deyisik seyler gorub ibret goturmekdir Bezi alimler dervisliyi maddi alemden ruhi aleme dogru atilan menevi bir addim kimi de qiymetlendirirler Sufi reqslerini oynayan dervisler adeten saat eqrebinin eksine firlanmaqla baslayib bir nov goy cisimlerinin hereketini teqlid edirler Bezi alimler bildirler ki hal hazirda Kebe dasinin etrafinda zevvarlarin dolanmasi merasiminin esasinda dervis reqslerinin felsefi esasi durur Dervsler hemise xarici gorkemlerine gore secilibler Qiliq ve paltarlarina ehemiyyet vermeyen bu adamlarin ust baslari toz torpaq icinde paltarlari cirkli sac ve saqqallari uzundur Onlara gore ic uzlerinin yaxsi olmasi ucun xarici uzlerinin cirkin gorunmesi lazimdir IX esrden etibaren xarici tesirlerle ve Islamin ozu ile uygunlasmayan bezi inanc dusunce ve davranislara sahib dervis birlikleri yaranib Meselen sunniler terefinden qebul edilen heqiqi ve redd edilen suru dervis tipi buna misal ola biler Sunniliyin qebul etdiyi heqiqi dervis yoxsuldur Onlar bir paltar ve bir loxma corekle kifayetlener miskinlikleriyle oyunerdiler Bu tip dervislere gore konul zengin el ise aciq olmali her kese komek eilmeli haqsizliqlara dozum gosterilmeli butun insanlar sevilmelidir Onlar yaradandan otri yaradilani xos gorur gunahkar insanlardan uz cevirmezdiler Klassik sair Sedi Sirazi bu tip dervisler barede bele deyib Dervis konul ehlidir Allah adamidir Tapdalandiqca daha yaxsi mehsul veren torpaga benzer Dervisin eli konulu ve bedeni bosdur elinde mal konlunde mal elde etme arzusu olmaz bedeniyle gunaha girmez Boyk turk sairi Yunus Imre ise Sen dervis ola bilmezsen adli seirinde dervisliyin cox cetin bir yol oldugunu vesf edib Bu cetinlik haqqiyla bilinseydi kimse dervisliyi isteyen olmazdi deye o yazib Zaman deyisdikce yeni yeni dervis tepleri yaranib Uzun muddet dastan letife nagil ve deyime movzu olan dervisler esrler boyunca ictimai ve dini heyatin ehemiyyetli bir parcasi olaraq varliqlarini davam etdiribler Bu gun de Islam olkelerinde deyisik dervis tiplerine rast gelinmekdedir Hazirda Merkezi Asiya ve Yaxin Serqin bezi olkelerinde sufi dervislerin muveqqeti yasamalari ucun xanegahlar da var Azerbaycan Islam dinine ibadet edildiyi bir olke oldugundan burada da dervis zumreleri movcud olub indi de var Orta esr Azerbaycan miniaturlerinde dervis reqslerini tesvir eden sehifeler var Vaxtile Iran Turkiye Orta Asiyadan dervisler hemise boyuk urfan alimi Sems Tebrizinin muellimi Seyx Yehya Bakuvinin Sirvansahlar saray kompleksindeki turbesini ziyarete gelirmisler Bezi arasdirmacilar taninmis ressam Settar Behlulzadeni Azerbaycanda yasiyab yaratmis en meshur dervis hesab edirler Revayete gore vaxtile Seyx Yehya Bakuvinin Sirvansahlar saray kompleksindeki turbesini ziyarete gelen dervislerden biri burada kicik yasli Settar Behlulzade ile rastlasir ve onunla bir muddet sohbet edir Deyilene gore Settara dervisliyi telqin eden hemin sexs ona dervis felsefesini asilaya bilib Dervisler bir qrup teriqetlere bolunurler Meselen Nemetullahi Hurufi Ehli heqq dervisleri vardi Nemetullahi dervisi Mustaqeli sahDervis ehvalatlariDervis ve zerif Bir zerif bir dervisin evine qonaq geldi O dervis daminin ustune cox nazik agaclar dosemisdi Her saatda agaclar uste olan torpagin gucunden ses eleyirdi Zerif dedi ki ey dervis meni bir ozge eve apar Qorxuram ki bu ev uca Dervis dedi ki qorxma bu seda ki direklerden gelir kulli seyun sebbehe bihemdihi 1 movcidi ile allah taalaya zikr eleyirler Zerif dedi ki qorxuram ki zikrden sonra secde eleyeler Xarici kecidler Islam ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin