Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Cümlənin ikinci dərəcəli üzvləri — cümlənin təşkiledici mərkəzinə, mübtəda , xəbərə və zərfliyə aid olan izahedici, aydınlaşdırıcı, tamamlayıcı sözlər və birləşmələrə deyilir.Bəzən söz birləşməsi ilə də ifadə olunur
Tamamlıq cümlədə əşya məzmunu bildirir, adlıq və yiyəlik hallardan başqa, qalan halların suallarına cavab verir. Tamamlıq kimi?, nəyi?, nə?, kimə?, nəyə?, kimdə?, nədə?, kimdən?, nədən?, kim ilə?, nə ilə?, kim üçün?, nə üçün?, kim haqqında?, nə haqqında?, nə barədə? suallarından birinə cavab verir. Məsələn: Uşağı (kimi?) çağır. Kitabı (nəyi?) aldım. Müəllimdə (kimdə?) maraqlı kitab var. Biz onunla (kim ilə?) fəxr edirik. Milli qəhrəmanlar haqqında (kim haqqında?) nə bilirsiniz və s.
Tamamlıq daha çox isim və əvəzliklərlə ifadə olunur. Məsələn: Anar Turala dedi. Biz onu tanıyırıq və s.
Məsdərlər və isimləşmiş başqa nitq hissələri də cümlədə tamamlıq olur: Yaşamağı atalardan öyrənin (məsdərlə). Yaxşını pisdən ayırın (sifətlə). Gələnləri qarşılayın (feili sifətlə) və s.
Nitq hissələri ilə ifadə olunan tamamlıqlar quruluşca sadə olur (bax: yuxarıdakı nümunələrə). Söz birləşmələri, mürəkkəb adlar, feili sifət və məsdər tərkibləri ilə ifadə olunan tamamlıqlar quruluşca mürəkkəbdir. Elin sərvətini (nəyi?) göz bəbəyi kimi qoruyun. Vətənin keşiyində duranlara (kimə?) qayğı gərəkdir. Mətni düzgün oxumağı (nəyi?) öyrənin və s.
Tamamlığın iki növü var: vasitəsiz tamamlıq, vasitəli tamamlıq.
Vasitəsiz tamamlıq
Vasitəsiz tamamlıq ismin təsirlik halında olur, yalnız təsirli feillərlə bağlı olur və kimi?, nəyi?, haranı?, nə? suallarından birinə cavab verir. Vasitəsiz tamamlıq iki cür olur: müəyyənlik bildirən vasitəsiz tamamlıq, qeyri-müəyyənlik bildirən vasitəsiz tamamlıq. Müəyyənlik bildirən vasitəsiz tamamlıq müəyyən təsirlik halda olan sözlər və birləşmələrlə ifadə olunur və kimi?, nəyi? suallarına cavab verir. Məsələn: İclasda şagirdlərimizi (kimi?) təriflədilər. Məktubu (nəyi?) yola saldım. Qeyri-müəyyənlik bildirən vasitəsiz tamamlıq qeyri-müəyyən təsirlik halda olan sözlər və birləşmələrlə ifadə olunur, nə? sualına cavab verir və həmişə xəbərin yanında işlənir.
Substantivləşən (isimləşən) işarə əvəzlikləri, yer zərfləri (ora, bura, içəri, irəli və s.) də təsirlik halda olduqda cümlənin vasitəsiz tamamlığı olur. Məsələn: Ana bunu hiss etdi. İşlərini diqqətlə yoxla və s.
Qeyd 1: Təsirlik halda olan söz zaman anlayışı bildirdikdə (nə vaxt?, nə zaman? suallarına cavab verdikdə) cümlənin zaman zərfliyi olur. Məsələn: Keçən yayı kənddə dincəlmişəm. Bu gecəni çox narahat yatmışam və s. Bu cümlələrdəki yayı və gecəni sözləri nə zaman? sualına cavab verdiyi üçün onları tamamlıq yox, zərflik kimi qəbul etmək lazımdır. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, vasitəsiz tamamlıq həmişə təsirli feillərlə əlaqələnir. Bu cümlələrdəki yayı və gecəni sözləri isə təsirsiz feillərlə əlagələnmişdir.
Qeyd 2: Qeyri-müəyyənlik bildirən (nə? sualına cavab verən) vasitəsiz tamamlıq eyni suala cavab verən mübtədaya oxşayır. Məsələn: Quzu (nə?) su (nə?) içir. Quş (nə?) dən (nə?) yeyir. Lakin bu cümlələrdəki quzu və quş sözləri mübtəda, su və dən sözləri sözləri isə tamamlıqdır. Bu cür tamamlığı nə? sualına cavab verən mübtədadan asanlıqla fərqləndirmək olar. Birincisi, belə tamamlığa müəyyənlik bildirən hal şəkilçisi artırmaq olur: Quzu suyu içir. Quş dəni yeyir. İkincisi də, bu cür tamamlıq həmişə feilin yanında işlənir və onun yerini dəyişdikdə (və ya əvvəlinə, o, bu işarə əvəzliklərini artırdıqda) həmin tamamlıq təsirlik halın şəkilçisini qəbul edir: Suyu quzu içir. Dəni quş yeyir.
İsmin təsirlik halında olan sözlər haranı? sualına cavab verdikdə yer zərfliyi yox, vasətəsiz tamamlıq olur.
Vasitəli tamamlıq
Vasitəli tamamlıq kimə?, nəyə?, kimdə?, nədə?, kimdən?, nədən?, kim ilə?, nə ilə?, kim üçün?, nə üçün?, kim haqqında?, nə barədə? suallarından birinə cavab verir.
Məsələn: Anaya hədiyyə aldıq. Bizdə köhnə cap kitabları var. Uşaq üçün dərslik alın və s.
Tamamlığın hər iki növü daha çox feili xəbərlə bağlı olur. Lakin vasitəli tamamlıq bəzən ismi xəbərlə də bağlı ola bilir. O, yaşca məndən kiçikdir. Səninlə işim var. Onda gözəl qabiliyyət var və s.
Tamamlıqlar xəbərə idarə əlaqəsi ilə bağlı olur.
Qeyd: Biz, siz, onlar şəxs əvəzlikləri ismin yönlük, yerlik, çıxışlıq hallarında işlənib, yer anlayışı bildirdikdə tamamlıq yox, yer zərfliyi olur. Məsələn: Bizə gedək. Sizdən gəlirəm. Onlarda oturmuşdum.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Cumlenin ikinci dereceli uzvleri cumlenin teskiledici merkezine mubteda xebere ve zerfliye aid olan izahedici aydinlasdirici tamamlayici sozler ve birlesmelere deyilir Bezen soz birlesmesi ile de ifade olunur Tamamliq cumlede esya mezmunu bildirir adliq ve yiyelik hallardan basqa qalan hallarin suallarina cavab verir Tamamliq kimi neyi ne kime neye kimde nede kimden neden kim ile ne ile kim ucun ne ucun kim haqqinda ne haqqinda ne barede suallarindan birine cavab verir Meselen Usagi kimi cagir Kitabi neyi aldim Muellimde kimde maraqli kitab var Biz onunla kim ile fexr edirik Milli qehremanlar haqqinda kim haqqinda ne bilirsiniz ve s Tamamliq daha cox isim ve evezliklerle ifade olunur Meselen Anar Turala dedi Biz onu taniyiriq ve s Mesderler ve isimlesmis basqa nitq hisseleri de cumlede tamamliq olur Yasamagi atalardan oyrenin mesderle Yaxsini pisden ayirin sifetle Gelenleri qarsilayin feili sifetle ve s Nitq hisseleri ile ifade olunan tamamliqlar qurulusca sade olur bax yuxaridaki numunelere Soz birlesmeleri murekkeb adlar feili sifet ve mesder terkibleri ile ifade olunan tamamliqlar qurulusca murekkebdir Elin servetini neyi goz bebeyi kimi qoruyun Vetenin kesiyinde duranlara kime qaygi gerekdir Metni duzgun oxumagi neyi oyrenin ve s Tamamligin iki novu var vasitesiz tamamliq vasiteli tamamliq Vasitesiz tamamliq Vasitesiz tamamliq ismin tesirlik halinda olur yalniz tesirli feillerle bagli olur ve kimi neyi harani ne suallarindan birine cavab verir Vasitesiz tamamliq iki cur olur mueyyenlik bildiren vasitesiz tamamliq qeyri mueyyenlik bildiren vasitesiz tamamliq Mueyyenlik bildiren vasitesiz tamamliq mueyyen tesirlik halda olan sozler ve birlesmelerle ifade olunur ve kimi neyi suallarina cavab verir Meselen Iclasda sagirdlerimizi kimi teriflediler Mektubu neyi yola saldim Qeyri mueyyenlik bildiren vasitesiz tamamliq qeyri mueyyen tesirlik halda olan sozler ve birlesmelerle ifade olunur ne sualina cavab verir ve hemise xeberin yaninda islenir Substantivlesen isimlesen isare evezlikleri yer zerfleri ora bura iceri ireli ve s de tesirlik halda olduqda cumlenin vasitesiz tamamligi olur Meselen Ana bunu hiss etdi Islerini diqqetle yoxla ve s Qeyd 1 Tesirlik halda olan soz zaman anlayisi bildirdikde ne vaxt ne zaman suallarina cavab verdikde cumlenin zaman zerfliyi olur Meselen Kecen yayi kendde dincelmisem Bu geceni cox narahat yatmisam ve s Bu cumlelerdeki yayi ve geceni sozleri ne zaman sualina cavab verdiyi ucun onlari tamamliq yox zerflik kimi qebul etmek lazimdir Onu da nezere almaq lazimdir ki vasitesiz tamamliq hemise tesirli feillerle elaqelenir Bu cumlelerdeki yayi ve geceni sozleri ise tesirsiz feillerle elagelenmisdir Qeyd 2 Qeyri mueyyenlik bildiren ne sualina cavab veren vasitesiz tamamliq eyni suala cavab veren mubtedaya oxsayir Meselen Quzu ne su ne icir Qus ne den ne yeyir Lakin bu cumlelerdeki quzu ve qus sozleri mubteda su ve den sozleri sozleri ise tamamliqdir Bu cur tamamligi ne sualina cavab veren mubtedadan asanliqla ferqlendirmek olar Birincisi bele tamamliga mueyyenlik bildiren hal sekilcisi artirmaq olur Quzu suyu icir Qus deni yeyir Ikincisi de bu cur tamamliq hemise feilin yaninda islenir ve onun yerini deyisdikde ve ya evveline o bu isare evezliklerini artirdiqda hemin tamamliq tesirlik halin sekilcisini qebul edir Suyu quzu icir Deni qus yeyir Ismin tesirlik halinda olan sozler harani sualina cavab verdikde yer zerfliyi yox vasetesiz tamamliq olur Vasiteli tamamliq Vasiteli tamamliq kime neye kimde nede kimden neden kim ile ne ile kim ucun ne ucun kim haqqinda ne barede suallarindan birine cavab verir Meselen Anaya hediyye aldiq Bizde kohne cap kitablari var Usaq ucun derslik alin ve s Tamamligin her iki novu daha cox feili xeberle bagli olur Lakin vasiteli tamamliq bezen ismi xeberle de bagli ola bilir O yasca menden kicikdir Seninle isim var Onda gozel qabiliyyet var ve s Tamamliqlar xebere idare elaqesi ile bagli olur Qeyd Biz siz onlar sexs evezlikleri ismin yonluk yerlik cixisliq hallarinda islenib yer anlayisi bildirdikde tamamliq yox yer zerfliyi olur Meselen Bize gedek Sizden gelirem Onlarda oturmusdum