Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yemiş (lat. Cucumis melo) — bitkilər aləminin balqabaqçiçəklilər dəstəsinin balqabaqkimilər fəsiləsinin xiyar cinsinə aid bitki növü.
| Yemiş | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Növ: Yemiş | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qısa morfoloji təsviri
Qovun qarpıza nisbətən daha çox istisevən bitkidir və quruluşuna görə qarpızdan fərqlənir. Bunun toxumları içərisi boş olan toxum kamerasında yerləşir. Əsasən Orta Asiya respublikalarında və Zaqafqaziya respublikalarında becərilir. Tərkibində şəkərin miqdarı 5-17%-ə çatır. 20 mq% C, 1,2 mq% A, 0,5 mq% B1, 0,3 mq% B2, 0,6 mq% PP vitaminləri vardır. Mineral maddələrdən ən çox rast gələni dəmirdir ki, bunun da miqdarı 2,5 mq%-ə bərabərdir. Qarpızdan fərqli olaraq saxlanılarkən yetişə bilir.
Qovunların təsərrüfat-botaniki sortları biri-digərindən meyvəsinin ölçüsünə və kütləsinə, qabığının rənginə və bərkliyinə, ətli hissəsinin konsistensiyası və rənginə, dad və ətrinə, yetişmə müddətinə və saxlanılmasına görə fərqlənirlər. Qovunun qabığı açıq - yaşıl, narıncı, qəhvəyi, ətli hissəsi isə ağ, yaşıl, narıncı və çəhrayı rəngdə olur. Ətli hissəsi konsistensiyasına görə lifli, yumşaq, xırda dənəli, xırçıldayan və sıx ətli olurlar. Dadına görə çox şirin, şirin, az şirin, dadsız, ətrinə görə çox ətirli, orta və zəif ətirli və ətirsiz olur. Yetişmə müddətinə görə tezyetişən (80 günə), ortayetişən (80-110 günə) və gecyetişən (110 gündən çox) qruplarına bölünür.
Ölçüsünə görə iri, orta və xırda olur. Üzəri hamar, tor şəbəkəli və qabırğalı formada olur. Tezyetişən sortları 20 günə, ortayetişənlər 1-2 aya qədər, saxlanılmağa davamlı, gecyetişənlər isə 3 aydan çox saxlanırlar. Bunların saxlanma müddəti yetişmə dövrlərindən asılıdır. Qovunlar bir neçə qrupa ayrılırlar.
- Tezyetişən Rusiya sortları;
- Tezyetişən Orta Asiya sortları;
- Yumşaq ətli Orta Asiya sortları;
- Xırçıldayan ətli Orta Asiya yay sortları;
- Cənub payız-qış sortları;
- Sıx ətli Rusiya sortları;
- Kantaluplar və ya Qərbi Avropa sortları.
Kantalupların ətli hissəsi sıx və dadı ətirli olur. Geniş yayılmış sortlarından Komsomol-142 və Limonu-sarı misal göstərilə bilər. Komsomol ortayetişən sort olmaqla, xırda meyvəli və şarşəkillidir. Ətli hissə ağdır, zərif vanil ətri verir. Limonu-sarı tezyetişən sortdur. Ətliyi ağ və sıx olur. Sıx ətli Rusiya sortlarına Bronzovka, Kolxozçu, şəkərli Krım, Persidskaya, Zimovka daxildir.
Zimovka orta yetişən olmaqla çəkisi 8 kq-a qədər gəlir. Yaxşı saxlanılır. Tərkibində 10%-ə qədər şəkər vardır. Kolxozçu ən çox yayılmış sortlardandır. Meyvəsi xırda, şarşəkilli, sarınarıncı yaşılı rəngdə olub, çox ətirli və dadlı, tərkibində 12%-ə qədər şəkər olur. Orta yetişən sortdur, daşınmağa davamlı, saxlanmağa davamsızdır.
Payız-qış sortlarına Qulyabi kara, Qulyabi sarı, yaşıl Quliyabi, narıncı Qulyabi daxildir. Yaşıl Qulyabi Cərco sortudur və çox gecyetişəndir. Çəkisi 4-8 kq-a qədər olur. Ətirli ətli hissəsinin tərkibində 10% şəkər vardır.
Narıncı Qulyabi gecyetişən sortdur, çəkisi 2,5-4 kq-a qədər olur. Yumurtavaridir, yaxşı saxlanır. Orta Asiya yay sortlarına Ak-kaun, Arbakeşka, Bargi-816, Içi-Kızıl, Kzıl-urup, Konça, Xokuzkalya, Qırmızı ətli və s. sortları daxildir.
Azərbaycanda Kolxozçu-749/753, Balakən-281, Qusarçay-426 və yerli qovun sortları becərilir.
Standarta müvafiq qovunlar təzə, təmiz və sağlam olmalıdır. Bunların rəngi və forması öz təsərrüfat-botaniki sortuna müvafiq olmalıdır. En kəsiyinin diametri ən çox 15 sm-dən, tezyetişən və silindrik formalılarda isə 10 sm-dən az olmamalıdır. Satışa buraxılan qovunların içərisində azacıq əzik və batıq, həmçinin ölçüdən uzaqlaşan qovunların miqdarı 5%-dən çox olmamalıdır. 10% eyni müddətdə yetişən başqa qovun sortlarının olmasına icazə verilir.
Xalq təbabəti
B vitamini və yodla zəngin qovun bir çox xüsusiyyətləri ilə dəyərli meyvələr sırasındadır.
İlk növbədə asanlıqla yuxuya getməyə kömək edir. Bununla yanaşı, mütəxəssislərin fikrincə, qovunun gözəl ətri cütlüklərdə cinsi istəyi artırır.
Yeməkdən əvvəl yeyilən qovun həzm sistemi orqanlarını təmizləyir. Lakin ac qarnına qovun yemək də məsləhət görülmür.Xörəkdən sonra qovun yemək həzmə ziyandır.
Böyrək-sidik kisəsi qumu tökülən zaman qovun yeyilərsə, böyrəklər rahatlanır və sakitləşir. Qovun həm də sidikqovucudur və tərqovucudur.Qurudulmuş qabığından 2 xörək qaşığı yemək böyrək daşına qarşı təsirlidir. Sidik yolu xəstəliklərinə qarşı faydalıdır.
Yeni ana olmuş xanımlar qovun yeməklə süd artımına nail ola bilərlər.
Babasil şikayətlərinə yaxşı təsir edir.
Qaraciyər xəstəliklərinə də qovun dənəsi suyu yaxşı təsir edir. Lakin gündə 1 stəkandan çox içmək məsləhət deyil.
Qovun bədənə sərinlik hissi verir. Yanan hissəyə qovun qoyularsa, ağrı azalır və sağalmasına kömək edir.Onu təpitmə halında bədəndə olan şişin üzərinə qoyduqda həmin yeri sakitləşdirir. Yemiş qabığının təpitməsi burun sulanmasına qarşı faydalıdır.
Ət bişirən zaman qovun qabığı əlavə edilərsə, tez bişməsinə səbəb olar.
Qovun tumu bir çox dərdə dərmandır. Belə ki, o, bədənə istilik və rütubət verib, mədəni yumşaldır. Qaraciyərin dərmanıdır. Sidikqovucu təsiri var. Sinə ağrıları, qızdırma, öskürək müşahidə olunan zaman qovun tumu yemək məsləhətdir.
Qovunun dənələri qaynadıldıqdan sonra suyu içildikdə nəfəs yolu narahatlıqlarının qarşısını ala bilər.
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1011.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yemis lat Cucumis melo bitkiler aleminin balqabaqcicekliler destesinin balqabaqkimiler fesilesinin xiyar cinsine aid bitki novu YemisElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste BalqabaqciceklilerFesile BalqabaqkimilerCins XiyarNov YemisBeynelxalq elmi adiCucumis melo L 1753Sekil axtarisiITIS 22362NCBI 3656EOL 584424Qisa morfoloji tesviriQovun qarpiza nisbeten daha cox istiseven bitkidir ve qurulusuna gore qarpizdan ferqlenir Bunun toxumlari icerisi bos olan toxum kamerasinda yerlesir Esasen Orta Asiya respublikalarinda ve Zaqafqaziya respublikalarinda becerilir Terkibinde sekerin miqdari 5 17 e catir 20 mq C 1 2 mq A 0 5 mq B1 0 3 mq B2 0 6 mq PP vitaminleri vardir Mineral maddelerden en cox rast geleni demirdir ki bunun da miqdari 2 5 mq e beraberdir Qarpizdan ferqli olaraq saxlanilarken yetise bilir Qovunlarin teserrufat botaniki sortlari biri digerinden meyvesinin olcusune ve kutlesine qabiginin rengine ve berkliyine etli hissesinin konsistensiyasi ve rengine dad ve etrine yetisme muddetine ve saxlanilmasina gore ferqlenirler Qovunun qabigi aciq yasil narinci qehveyi etli hissesi ise ag yasil narinci ve cehrayi rengde olur Etli hissesi konsistensiyasina gore lifli yumsaq xirda deneli xircildayan ve six etli olurlar Dadina gore cox sirin sirin az sirin dadsiz etrine gore cox etirli orta ve zeif etirli ve etirsiz olur Yetisme muddetine gore tezyetisen 80 gune ortayetisen 80 110 gune ve gecyetisen 110 gunden cox qruplarina bolunur Olcusune gore iri orta ve xirda olur Uzeri hamar tor sebekeli ve qabirgali formada olur Tezyetisen sortlari 20 gune ortayetisenler 1 2 aya qeder saxlanilmaga davamli gecyetisenler ise 3 aydan cox saxlanirlar Bunlarin saxlanma muddeti yetisme dovrlerinden asilidir Qovunlar bir nece qrupa ayrilirlar Tezyetisen Rusiya sortlari Tezyetisen Orta Asiya sortlari Yumsaq etli Orta Asiya sortlari Xircildayan etli Orta Asiya yay sortlari Cenub payiz qis sortlari Six etli Rusiya sortlari Kantaluplar ve ya Qerbi Avropa sortlari Kantaluplarin etli hissesi six ve dadi etirli olur Genis yayilmis sortlarindan Komsomol 142 ve Limonu sari misal gosterile biler Komsomol ortayetisen sort olmaqla xirda meyveli ve sarsekillidir Etli hisse agdir zerif vanil etri verir Limonu sari tezyetisen sortdur Etliyi ag ve six olur Six etli Rusiya sortlarina Bronzovka Kolxozcu sekerli Krim Persidskaya Zimovka daxildir Zimovka orta yetisen olmaqla cekisi 8 kq a qeder gelir Yaxsi saxlanilir Terkibinde 10 e qeder seker vardir Kolxozcu en cox yayilmis sortlardandir Meyvesi xirda sarsekilli sarinarinci yasili rengde olub cox etirli ve dadli terkibinde 12 e qeder seker olur Orta yetisen sortdur dasinmaga davamli saxlanmaga davamsizdir Payiz qis sortlarina Qulyabi kara Qulyabi sari yasil Quliyabi narinci Qulyabi daxildir Yasil Qulyabi Cerco sortudur ve cox gecyetisendir Cekisi 4 8 kq a qeder olur Etirli etli hissesinin terkibinde 10 seker vardir Narinci Qulyabi gecyetisen sortdur cekisi 2 5 4 kq a qeder olur Yumurtavaridir yaxsi saxlanir Orta Asiya yay sortlarina Ak kaun Arbakeska Bargi 816 Ici Kizil Kzil urup Konca Xokuzkalya Qirmizi etli ve s sortlari daxildir Azerbaycanda Kolxozcu 749 753 Balaken 281 Qusarcay 426 ve yerli qovun sortlari becerilir Standarta muvafiq qovunlar teze temiz ve saglam olmalidir Bunlarin rengi ve formasi oz teserrufat botaniki sortuna muvafiq olmalidir En kesiyinin diametri en cox 15 sm den tezyetisen ve silindrik formalilarda ise 10 sm den az olmamalidir Satisa buraxilan qovunlarin icerisinde azaciq ezik ve batiq hemcinin olcuden uzaqlasan qovunlarin miqdari 5 den cox olmamalidir 10 eyni muddetde yetisen basqa qovun sortlarinin olmasina icaze verilir Xalq tebabetiB vitamini ve yodla zengin qovun bir cox xususiyyetleri ile deyerli meyveler sirasindadir Ilk novbede asanliqla yuxuya getmeye komek edir Bununla yanasi mutexessislerin fikrince qovunun gozel etri cutluklerde cinsi isteyi artirir Yemekden evvel yeyilen qovun hezm sistemi orqanlarini temizleyir Lakin ac qarnina qovun yemek de meslehet gorulmur Xorekden sonra qovun yemek hezme ziyandir Boyrek sidik kisesi qumu tokulen zaman qovun yeyilerse boyrekler rahatlanir ve sakitlesir Qovun hem de sidikqovucudur ve terqovucudur Qurudulmus qabigindan 2 xorek qasigi yemek boyrek dasina qarsi tesirlidir Sidik yolu xesteliklerine qarsi faydalidir Yeni ana olmus xanimlar qovun yemekle sud artimina nail ola bilerler Babasil sikayetlerine yaxsi tesir edir Qaraciyer xesteliklerine de qovun denesi suyu yaxsi tesir edir Lakin gunde 1 stekandan cox icmek meslehet deyil Qovun bedene serinlik hissi verir Yanan hisseye qovun qoyularsa agri azalir ve sagalmasina komek edir Onu tepitme halinda bedende olan sisin uzerine qoyduqda hemin yeri sakitlesdirir Yemis qabiginin tepitmesi burun sulanmasina qarsi faydalidir Et bisiren zaman qovun qabigi elave edilerse tez bismesine sebeb olar Qovun tumu bir cox derde dermandir Bele ki o bedene istilik ve rutubet verib medeni yumsaldir Qaraciyerin dermanidir Sidikqovucu tesiri var Sine agrilari qizdirma oskurek musahide olunan zaman qovun tumu yemek meslehetdir Qovunun deneleri qaynadildiqdan sonra suyu icildikde nefes yolu narahatliqlarinin qarsisini ala biler IstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 1011 Hemcinin bax