Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ayaqquyruqlular (lat. Collembola) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin gizliçənəlilər sinfinə aid heyvan dəstəsi.
| Ayaqquyruqlular | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Dəstə: Ayaqquyruqlular | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Bəzi xarakterik nümayəndələri su səthində (lat. Podura aquatica), otluqda (lat. Sminthuridae), qarlı dağlarda (lat. Entomobrya nivalis) yaşayır.
Təsnifatı
- Entomobryomorpha fəsiləüstü
- Poduromorpha fəsiləüstü
- Symphypleona fəsiləüstü
- Neelipleona fəsiləüstü
Xarici quruluşu
Ayaqquyruqlular kiçik, adətən 1–2 mm böyüklükdə olan həşəratdır. Tək-tək hallarda 5–10 mm böyüklükdə olan nümayəndələri də vardır. Bədəni uzunsov və ya şarşəkillidir. Bədəndən aydın şəkildə ayrılanbaş hissədə 4-6 buğumlu və yaxşı inkişaf etmiş bığcıqları vardır. Ağız orqanları gəmirici tipdə olub üst və alt çənələri yaxşı inkişaf etmişdir. Maye ilə qidalanan növlərində isə ağız aparatı sancıcı-sorucu tipdədir. Başın yanlarında gözlər vardır ki, bunlar çoxlu sadə gözcüklərdən əmələ gəlmişdir. Ayaqquyruqlularda göz ancaq torpağın səthinə çıxan formalarda olub, daima torpağın içərisində yaşayanlarda olmur.
Döşdə olan 3 buğum qarın hissədən aydın şəkildə ayrılmır. Ayaqları çox da uzun deyildir. Pəncələri bir buğumludur. Qarın hissəsi 6 buğumludur və 3 çıxıntıya malikdir. Birinci buğum alt tərəfdən xüsusi fıra (şişkinliyə) malikdir və qarın borusu adlanır. Üçüncü buğumda qarıncıq adlanan bir cüt fır vardır ki, çəngəl adlanan hissə sakit halda ona bağlanır. Dördüncü buğumun alt tərəfində isə “tullanan çəngəl” adlanan xüsusi orqan vardır. Bu orqan buğumayaqlıların heç birində yoxdur. Bu, sakit halda qarının alt hissəsinə qatlanır və hərəkət vaxtı onun vasitəsilə çox güclü tullanmaq qabiliyyətinə malik olur.
Yayılması
Ayaqquyruqlular müxtəlif şəraitdə yaşayaraq, bütün Yer kürəsində geniş yayılmışdır. Bununla belə, onlar rütubətli yerlərdə daha çox olurlar. Bir çox növləri isə aşağı temperaturda daha fəal olur və bəzən Arktikada onlara kütləvi şəkildə qarın üzərində rast gəlinir. Ayaqquyruqlular dəstəsinin 2000-ə qədər növü məlumdur. Keçmiş SSRİ-də onun 300 növü qeydə alınmışdır. Azərbaycanda 66 növü qeyd edilmişdir.
Həyat tərzi
Ayaqquyruqlular bitki çürüntüləri olan yerlərdə, torpaqda, mamırlıqda, tökülmüş yarpaqların altında, ağac kötüklərində, qismən də suda yaşayırlar. Üzvi qalıqlarla qidalanaaq heyvan cəmdəklərinin parçalanmasında, maddələrin dövranında və torpaq əmələgəlmə prosesində mühüm rol oynayırlar. Bəzən torpağın 1m2 sahəsində onların sayı on minlərlə olur. qəbiristanlıqlarda yaşayan və insan meyitlərinin parçalanmasında iştirak edən növləri də məlumdur. Məsələn, yaşıl simintur bitkilərin zərif yaşıl hissəsi ilə qidalanır və onlara zərər verir. Avstraliyada bu növ, yonca bitkisinin zərərvericisi hesab edilir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2007.
- Janssens F., Christiansen K. A. Class Collembola Lubbock, 1870. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 192–194. , 978-1-86977-850-7
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ayaqquyruqlular lat Collembola heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin gizliceneliler sinfine aid heyvan destesi AyaqquyruqlularElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif GizlicenelilerDeste AyaqquyruqlularBeynelxalq elmi adiCollembola Con Lebbok 1870Sekil axtarisiITIS 914185NCBI 30001EOL 336FW 133900 Bezi xarakterik numayendeleri su sethinde lat Podura aquatica otluqda lat Sminthuridae qarli daglarda lat Entomobrya nivalis yasayir TesnifatiEntomobryomorpha fesileustu Poduromorpha fesileustu Symphypleona fesileustu Neelipleona fesileustuXarici qurulusuAyaqquyruqlular kicik adeten 1 2 mm boyuklukde olan heseratdir Tek tek hallarda 5 10 mm boyuklukde olan numayendeleri de vardir Bedeni uzunsov ve ya sarsekillidir Bedenden aydin sekilde ayrilanbas hissede 4 6 bugumlu ve yaxsi inkisaf etmis bigciqlari vardir Agiz orqanlari gemirici tipde olub ust ve alt ceneleri yaxsi inkisaf etmisdir Maye ile qidalanan novlerinde ise agiz aparati sancici sorucu tipdedir Basin yanlarinda gozler vardir ki bunlar coxlu sade gozcuklerden emele gelmisdir Ayaqquyruqlularda goz ancaq torpagin sethine cixan formalarda olub daima torpagin icerisinde yasayanlarda olmur Dosde olan 3 bugum qarin hisseden aydin sekilde ayrilmir Ayaqlari cox da uzun deyildir Penceleri bir bugumludur Qarin hissesi 6 bugumludur ve 3 cixintiya malikdir Birinci bugum alt terefden xususi fira siskinliye malikdir ve qarin borusu adlanir Ucuncu bugumda qarinciq adlanan bir cut fir vardir ki cengel adlanan hisse sakit halda ona baglanir Dorduncu bugumun alt terefinde ise tullanan cengel adlanan xususi orqan vardir Bu orqan bugumayaqlilarin hec birinde yoxdur Bu sakit halda qarinin alt hissesine qatlanir ve hereket vaxti onun vasitesile cox guclu tullanmaq qabiliyyetine malik olur YayilmasiAyaqquyruqlular muxtelif seraitde yasayaraq butun Yer kuresinde genis yayilmisdir Bununla bele onlar rutubetli yerlerde daha cox olurlar Bir cox novleri ise asagi temperaturda daha feal olur ve bezen Arktikada onlara kutlevi sekilde qarin uzerinde rast gelinir Ayaqquyruqlular destesinin 2000 e qeder novu melumdur Kecmis SSRI de onun 300 novu qeyde alinmisdir Azerbaycanda 66 novu qeyd edilmisdir Heyat terziAyaqquyruqlular bitki curuntuleri olan yerlerde torpaqda mamirliqda tokulmus yarpaqlarin altinda agac kotuklerinde qismen de suda yasayirlar Uzvi qaliqlarla qidalanaaq heyvan cemdeklerinin parcalanmasinda maddelerin dovraninda ve torpaq emelegelme prosesinde muhum rol oynayirlar Bezen torpagin 1m2 sahesinde onlarin sayi on minlerle olur qebiristanliqlarda yasayan ve insan meyitlerinin parcalanmasinda istirak eden novleri de melumdur Meselen yasil simintur bitkilerin zerif yasil hissesi ile qidalanir ve onlara zerer verir Avstraliyada bu nov yonca bitkisinin zerervericisi hesab edilir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2007 Janssens F Christiansen K A Class Collembola Lubbock 1870 Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness red Z Zhang 2011 C 3148 burax 1 S 192 194 ISBN 978 1 86977 849 1 978 1 86977 850 7Hemcinin bax