Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Cümə məscidi — Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikasının Dərbənd şəhərində yerləşən məscid. Bu, müsəlmanların ibadəti üçün tikilmiş ən qədim məscid olmaqla yanaşı, həm də İslam aləmində ən qədim məscidlərdən biridir.
| Cümə məscidi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Rusiya |
| Şəhər | Dərbənd |
| Yerləşir | Dərbənd |
| Sifarişçi | Məsləmə ibn Əbdülmalik |
| Əsas tarixlər | 1368—1369 — zəlzələdən sonra bərpa edilib 1930-cu illər — bağlanıb 1938—1943 — şəhər həbsxanası kimi istifadə 1943 — müsəlmanlara qaytarılıb |
| Tikilmə tarixi | 733-734 |
| Sahəsi | 1900 m² |
| Günbəzləri | 1 |
| Vəziyyəti | fəaliyyət göstərir |
| Rəsmi adı: Citadel, Ancient City and Fortress Buildings of Derbent | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | iii, iv |
| Təyin edilib | 2003 |
| İstinad nöm. | 1070 |
| Dövlət | Rusiya |
| Region | Avropa |
| İstinad nöm. | 0510060000 |
| Mühafizə dərəcəsi | Federal |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Ümumi məlumat
Sasanilər İmperiyası tərəfindən möhkəmləndirilmiş Dərbənd Yaxın Şərqdə qədim şəhərlərdən biri sayılırdı. VIII əsrdə Məsləmə ibn Əbdülmalikin başçılığı ilə ərəblərin Qafqaza birinci yürüşləri zamanı şəhər işğal olundu. Ərəblər Dərbəndə xüsusi diqqət yetirmiş, hətta onu Bab-əl Əbvab – yəni "Qapılar qapısı" adlandırmışlar. Ərəb sərkərdəsi xilafətin Azərbaycan canişini Məsləmə ibn Əbdülmalik Suriyadan Dərbəndə 24000 əsgər köçürərək şəhəri 4 hissəyə və ya məhəllələrə ayırdı. Hər məhəllənin öz məscidi inşa olunmaqla yanaşı eyni zamanda hicri tarixi ilə 115-ci ildə (miladi 733-734-cü il) ümumşəhər Cümə məscidi inşa olundu.
Memarlığı
Geniş bir meydanda Şərqdən Qərbə doğru istiqamətlənərək düzbucaqlı daş hasarla (67x17m) əhatə olunmuş Cümə məscidinin plan strukturu sütun düzülüşü ilə kvadrat formalı 3 nefə ayrılıb. Məscid şimaldan cənuba doğru istiqamətlənmiş mərkəz xəttin oxvarı daş günbəzlə örtülmüş kvadrat formalı zalla tamamlanır. Plan strukturu baxımından məscidin birbaşa analoqu olmayan daxili hissəsi eni istiqamətində çoxsaylı hissələrə bölünərək nəhəng memarlıq orqanizminə dinamik xarakter verir. Burada interyer boyunca meşəsayağı düzülmüş daş sütunlar və onların sonluğunu tamamlayan oxvari taxtabanlar dini tikilinin monumental obrazını bir az da artırır. Məscidin daxili fəza həllinin çoxsaylı neflərə bölünməsi və mərkəzdəkinin geniş formada olub hakim mövqeyə durması interyer kompozisiyasının memarlıq qanunauyğunluğunu qabardır. Simmetrik sistemə malik olan ibadət zalı fasadı və portalı boyunca ornament və Quran ayələri ilə bəzədilmiş təbəqəli mərkəzi zal ilə tamamlanır. Zal ikinci təbəqədən kvadrat formalı əsas üzərinə oturdulan və incə xətli stalaktitli haşiyələrlə əhatələnmiş 14 tilli oxvarı tactavanla tamamlanır. İkitəbəqəli zalın möhkəm, üfüqi dayaqları üzərindən yuxarıya doğru istiqamətlənmiş oxvari taxtabanlar sakitlik və möhtəşəmlik yaradır. Cümə məscidinin fasadı sadə divar fonunda iki təbəqəli giriş həllinə malik olan və oxvarı taxtabanla tamamlanan gərilmiş proporsiyalı portalla ciddi və monumental görünür. Bütün məscid günbəzlərinin üzəri gözəl rəsmlərlə bəzədilmişdir. Təbii zəlzələ nəticəsində ciddi zədələnmiş məscid hicri tarixi ilə 770-ci ildə (1368-1369) bakılı memar Tacəddin Musa oğlu tərəfindən hakim Afriburzun zamanında əsaslı təmir olunmuşdur.
Tarixi
Maraqlıdır ki, ilk ərəb məscidlərini nəzərə almasaq, Dərbənd Cümə məscidi müsəlman dünyasının ən qədim məscidlərindən biridir:İlk məscid 608-ci ildə Məkkədə, Kəbədə; 707-ci ildə Məhəmməd peyğəmbərin evinin yerində; 632-ci ildə ; VII əsrin 70-ci illərində Sapedə Əl-Cami, Əl-Kəbir adlı məscidi, 687-691-ci illərdə Qüds ətrafında , yenə VIII əsrin əvvəllərində inşa edilmiş , 708-ci il Dəməşqdə və 641-ci ildə Qahirədəki qeyd etmək olar. İranda birinci məscid 775-ci ildə , Orta Asiyada isə X əsrdə inşa edilib. İslamın Dağıstanda və bütün Qafqazda yayılmasında Dərbənd şəhərinin müstəsna rolu olmuşdur. Ərəblər bu şəhəri Bab ül-Əbvab, yəni qapılar qapısı adlandırmışlar.
Məhz bu qapılar vasitəsi ilə təxminən hicrinin 20(642) ilində islam ilk dəfə Dağıstan ərazisinə daxil olmuşdur. Sonralar Dərbənd Azərbaycan və Dağıstan tarixində xüsusi yer tutacaqdı.
Bu şəhər iri inzibati -siyasi, mədəni və ideoloji mərkəz idi.
IX əsrdə Dərbənddə 20 min ərəb döyüşçüsü yerləşdirilmişdi və şəhər 4 məhəlləyə bölünürdü: Dəməşq, Kufə, Həmas və Cəzair məhəllələrinə. X-XI əsrlərdə şəhərdə yerli türk və iranlı əhalidən başqa, ərəblər, ləzgilər, avarlar və başqa xalqlar da yaşayırdı.
733 ildə Dərbənddə hər məhəllədə olan 7 kiçik məsçiddən başqa Cümə məsçidi də inşa edilmişdir. Sonralar məsçidlərin sayı getdikcə çoxaldı. Onlar əsasən xəlifə Harun ər-Rəşidin və şirvanşah I İbrahiminin vaxtında tikilmişlər. 796 ildə şəhərdə artıq 15 məsçid vardı.
Məsçid Şəhərin köhnə hissəsinin mərkəzində yerləşir və məsçid, mədrəsə və ruhanilər üçün yaşayış otaqları kompleksindən ibarətdir.
Məsçidin inşası 733-743 illərə aid edilir. O vaxt bu şəhərdə ən böyük tikili idi.
Tarixi boyu məsçid Cümə məsçidi dəfələrlə rekonstruksiyaya məruz qalır. Məsələn girişi üzərində, onun zəlzələdən sonra, 1368-1369 illərdə Bakıdan olan Tacəddin tərəfindən bərpa edildiyi barədə yazı var.
Məsçid yanındakı mədrəsənin inşası ancaq 1474-1475 illərdə başlandı. Lakin onun genişləndirilməsi və bütün kompleksin formalaşdırılması 1815 ildə bitirilmişdir.
Məsçidin 1930 ildə bağlanması, ölkədəki ateist təbliğatı kampaniyası ilə bağlı idi.
1938-1943 illərdə o NKVD nin sərəncamında idi və şəhər həbsxanası funksiyasını yerinə yetirirdi.
Ancaq müharibə ilə əlaqədar Sovet hökumətinin o vaxtki siyasətinə uyğun olaraq məsçid şəhərin dini təşkilatına, onun birbaşa təyinatı üzrə istifadəsi üçün qaytarılır.
Onun yenidən bərpası və ibadət yeri kimi istifadəyə verilməsi könüllü vəsaitlər hesabına başa gəlir.
Sonralar məsçidin nizamnaməsi hazırlanır və 20 nəfərlik idarə heyəti seçilir. İdarə heyətinin birinci sədri Məşədi Əli-Hüseyn seçilir, (sünnü icmasından) - imam Əbd ül-Qəni Əfəndi və şiə icmasından axund Bala Əli Mir Əhməd məsul olurlar.
Sovet illərində Cümə məsçid Şimali Qafqazda ən böyük camə sayılırdı. Son illərə qədər o bütün Cənubi Dağıstanda yeganə məsçid idi. Bura bütün ətraf rayinlardan ibadətə yığışırdılar.
Yaşına baxmayaraq məsçid yaxşı qalmışdır. Bu yaxınlarda UNESCO nun ümumdünya irsinə dail edilmişdir.
İndi kompleksdə bərpa-təmir işləri aparılır. Məsçiddən başqa mədrəsənin binasının genişləndirilməsi və rekonstruksiyası nəzərdə tutulub.
İstinadlar
- "-Дербентская Джума-мечеть: отсюда пошел Ислам в России". 2021-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-07-25. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
Xarici keçidlər
- -Дербентская Джума-мечеть: отсюда пошел Ислам в России
- "Dərbənddə şiələrə məxsus məsciddən fotoreportaj" ( (az.)). islamazeri.az. 2016-09-28. 2016-09-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-09-16.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Cume mescidi Cume mescidi Rusiya Federasiyasinin Dagistan Respublikasinin Derbend seherinde yerlesen mescid Bu muselmanlarin ibadeti ucun tikilmis en qedim mescid olmaqla yanasi hem de Islam aleminde en qedim mescidlerden biridir Cume mescidi42 03 19 sm e 48 16 47 s u Olke RusiyaSeher DerbendYerlesir DerbendSifarisci Mesleme ibn EbdulmalikEsas tarixler 1368 1369 zelzeleden sonra berpa edilib 1930 cu iller baglanib 1938 1943 seher hebsxanasi kimi istifade 1943 muselmanlara qaytarilibTikilme tarixi 733 734Sahesi 1900 m Gunbezleri 1Veziyyeti fealiyyet gosterirUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Citadel Ancient City and Fortress Buildings of DerbentTipiMedeniKriteriyaiii ivTeyin edilib2003Istinad nom 1070DovletRusiyaRegionAvropaIstinad nom 0510060000Muhafize derecesiFederalCume mescidi Vikianbarda elaqeli mediafayllarUmumi melumatSasaniler Imperiyasi terefinden mohkemlendirilmis Derbend Yaxin Serqde qedim seherlerden biri sayilirdi VIII esrde Mesleme ibn Ebdulmalikin basciligi ile ereblerin Qafqaza birinci yurusleri zamani seher isgal olundu Erebler Derbende xususi diqqet yetirmis hetta onu Bab el Ebvab yeni Qapilar qapisi adlandirmislar Ereb serkerdesi xilafetin Azerbaycan canisini Mesleme ibn Ebdulmalik Suriyadan Derbende 24000 esger kocurerek seheri 4 hisseye ve ya mehellelere ayirdi Her mehellenin oz mescidi insa olunmaqla yanasi eyni zamanda hicri tarixi ile 115 ci ilde miladi 733 734 cu il umumseher Cume mescidi insa olundu Mescidin plani ve kesiyiMemarligiGenis bir meydanda Serqden Qerbe dogru istiqametlenerek duzbucaqli das hasarla 67x17m ehate olunmus Cume mescidinin plan strukturu sutun duzulusu ile kvadrat formali 3 nefe ayrilib Mescid simaldan cenuba dogru istiqametlenmis merkez xettin oxvari das gunbezle ortulmus kvadrat formali zalla tamamlanir Plan strukturu baximindan mescidin birbasa analoqu olmayan daxili hissesi eni istiqametinde coxsayli hisselere bolunerek neheng memarliq orqanizmine dinamik xarakter verir Burada interyer boyunca mesesayagi duzulmus das sutunlar ve onlarin sonlugunu tamamlayan oxvari taxtabanlar dini tikilinin monumental obrazini bir az da artirir Mescidin daxili feza hellinin coxsayli neflere bolunmesi ve merkezdekinin genis formada olub hakim movqeye durmasi interyer kompozisiyasinin memarliq qanunauygunlugunu qabardir Simmetrik sisteme malik olan ibadet zali fasadi ve portali boyunca ornament ve Quran ayeleri ile bezedilmis tebeqeli merkezi zal ile tamamlanir Zal ikinci tebeqeden kvadrat formali esas uzerine oturdulan ve ince xetli stalaktitli hasiyelerle ehatelenmis 14 tilli oxvari tactavanla tamamlanir Ikitebeqeli zalin mohkem ufuqi dayaqlari uzerinden yuxariya dogru istiqametlenmis oxvari taxtabanlar sakitlik ve mohtesemlik yaradir Cume mescidinin fasadi sade divar fonunda iki tebeqeli giris helline malik olan ve oxvari taxtabanla tamamlanan gerilmis proporsiyali portalla ciddi ve monumental gorunur Butun mescid gunbezlerinin uzeri gozel resmlerle bezedilmisdir Tebii zelzele neticesinde ciddi zedelenmis mescid hicri tarixi ile 770 ci ilde 1368 1369 bakili memar Taceddin Musa oglu terefinden hakim Afriburzun zamaninda esasli temir olunmusdur TarixiMaraqlidir ki ilk ereb mescidlerini nezere almasaq Derbend Cume mescidi muselman dunyasinin en qedim mescidlerinden biridir Ilk mescid 608 ci ilde Mekkede Kebede 707 ci ilde Mehemmed peygemberin evinin yerinde 632 ci ilde VII esrin 70 ci illerinde Sapede El Cami El Kebir adli mescidi 687 691 ci illerde Quds etrafinda yene VIII esrin evvellerinde insa edilmis 708 ci il Demesqde ve 641 ci ilde Qahiredeki qeyd etmek olar Iranda birinci mescid 775 ci ilde Orta Asiyada ise X esrde insa edilib Islamin Dagistanda ve butun Qafqazda yayilmasinda Derbend seherinin mustesna rolu olmusdur Erebler bu seheri Bab ul Ebvab yeni qapilar qapisi adlandirmislar Mehz bu qapilar vasitesi ile texminen hicrinin 20 642 ilinde islam ilk defe Dagistan erazisine daxil olmusdur Sonralar Derbend Azerbaycan ve Dagistan tarixinde xususi yer tutacaqdi Bu seher iri inzibati siyasi medeni ve ideoloji merkez idi IX esrde Derbendde 20 min ereb doyuscusu yerlesdirilmisdi ve seher 4 mehelleye bolunurdu Demesq Kufe Hemas ve Cezair mehellelerine X XI esrlerde seherde yerli turk ve iranli ehaliden basqa erebler lezgiler avarlar ve basqa xalqlar da yasayirdi 733 ilde Derbendde her mehellede olan 7 kicik mescidden basqa Cume mescidi de insa edilmisdir Sonralar mescidlerin sayi getdikce coxaldi Onlar esasen xelife Harun er Residin ve sirvansah I Ibrahiminin vaxtinda tikilmisler 796 ilde seherde artiq 15 mescid vardi Mescid Seherin kohne hissesinin merkezinde yerlesir ve mescid medrese ve ruhaniler ucun yasayis otaqlari kompleksinden ibaretdir Mescidin insasi 733 743 illere aid edilir O vaxt bu seherde en boyuk tikili idi Tarixi boyu mescid Cume mescidi defelerle rekonstruksiyaya meruz qalir Meselen girisi uzerinde onun zelzeleden sonra 1368 1369 illerde Bakidan olan Taceddin terefinden berpa edildiyi barede yazi var Mescid yanindaki medresenin insasi ancaq 1474 1475 illerde baslandi Lakin onun genislendirilmesi ve butun kompleksin formalasdirilmasi 1815 ilde bitirilmisdir Mescidin 1930 ilde baglanmasi olkedeki ateist tebligati kampaniyasi ile bagli idi 1938 1943 illerde o NKVD nin serencaminda idi ve seher hebsxanasi funksiyasini yerine yetirirdi Ancaq muharibe ile elaqedar Sovet hokumetinin o vaxtki siyasetine uygun olaraq mescid seherin dini teskilatina onun birbasa teyinati uzre istifadesi ucun qaytarilir Onun yeniden berpasi ve ibadet yeri kimi istifadeye verilmesi konullu vesaitler hesabina basa gelir Sonralar mescidin nizamnamesi hazirlanir ve 20 neferlik idare heyeti secilir Idare heyetinin birinci sedri Mesedi Eli Huseyn secilir sunnu icmasindan imam Ebd ul Qeni Efendi ve sie icmasindan axund Bala Eli Mir Ehmed mesul olurlar Sovet illerinde Cume mescid Simali Qafqazda en boyuk came sayilirdi Son illere qeder o butun Cenubi Dagistanda yegane mescid idi Bura butun etraf rayinlardan ibadete yigisirdilar Yasina baxmayaraq mescid yaxsi qalmisdir Bu yaxinlarda UNESCO nun umumdunya irsine dail edilmisdir Indi kompleksde berpa temir isleri aparilir Mescidden basqa medresenin binasinin genislendirilmesi ve rekonstruksiyasi nezerde tutulub Istinadlar Derbentskaya Dzhuma mechet otsyuda poshel Islam v Rossii 2021 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2014 07 25 redundant parameters redundant parameters redundant parameters Xarici kecidler Derbentskaya Dzhuma mechet otsyuda poshel Islam v Rossii Derbendde sielere mexsus mescidden fotoreportaj az islamazeri az 2016 09 28 2016 09 16 tarixinde Istifade tarixi 2016 09 16