Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Budaq sultan (?-?)—İrəvan əyalətinin Şuragöl mahalının hakimi.
| Budaq sultan | |
|---|---|
| Uşaqları | Qara Məhəmməd bəy, Həmid bəy, Xəlil bəy |
Həyatı
1805-ci il oktyabrın 20-də Şuragöl sultanlığı Rusiyanın tabeliyinə keçir. Bu sultanlıq strateji mövqeyinə görə rus komandanlığına çox lazım idi. İran və Osmanlı Türkiyəsi ilə müharibə dövründə Şuragöl bufer zona kimi əlverişli əhəmiyyətə malik idi. Digər tərəfdən, Şuragölün varlı kənd təsərrüfatı rus qoşunlarını ərzaqla təmin edə bilərdi.
İrəvana hücum ərəfəsində P.D.Sisianov Şuragöl sultanlıqının hakimi Budaq sultana Rusiya dövlətinin himayəsi altına keçməyə təklif etmişdi. Lakin Budaq sultan onun bu təklifinə məhəl qoymayaraq İrəvan xanı ilə əlaqə saxlayırdı və onun göstərişinə əsasən tez-tez Kartli-Kaxetiya ərazilərinə hücumlar təşkil edirdi. Tezliklə, Məhəmməd xanla onun arasında narazılıq yarandı. Müdaxilə nəticəsində dağıdılmış təsərrüfatı yenidən bərpa etmək üçün İrəvan xanı sultandan ağır vergi tələb etmişdi. O, Budaq Sultanı İrəvan qalasında həbs edərək ondan 30000 rubl tələb etmiş, əks təqdirdə şuragöllüləri İrəvana köçürəcəyi ilə hədələmişdi. İrəvan xanının sərt rəftarı şuragöllülərin narazılıqına səbəb oldu. Bu narazılığın qarşısını almaq üçün Məhəmməd xan Nağı bəyin başçılığı ilə bir dəstə irəvanlını Şuragölə göndərdi. Müqavimət göstərmək iqtidarında olmayan şuragöllülər Pəmbəkdə yerləşən rus qoşunlarının başçısı general Nesvetayevdən kömək istədi. Generala müraciət edən Budaq sultanın oğlu Qara Məhəmməd ondan Şuragölü himayəyə götürməyi xahiş edərək, rus qoşununu ərzaqla və atlarını yemlə təmin etməyə söz vermişdi. Bunun üçün şuragöllülər tərəfindən 800 samar miqdarında buğda tədarük edilmişdi. Belə imkanı əldən buraxmaq istəməyən P.D.Sisianov general Nesvetayevə Şuragölü işğal etmək üçün göstəriş verdi. 1805-ci il martın 27-də general-mayor Nesvetayev 250 nəfərdən ibarət dəstə ilə Şuragölə doğru hərəkət etdi. Nağı bəy dəstəsilə geri çəkilməyə məcbur oldu. Martın 30-da sultanlığın mərkəzi müqavimətsiz rus qoşununa təslim oldu. İrəvanda həbsdə olan Budaq Sultanın əvəzinə hakim seçilən böyük oğlu Hamo bəyin başçılığı ilə şuragöllülər 1805-ci il martın 31-də Rusiya dövlətinin himayəsinə keçmək üçün müqavilə bağladı. Hətta Şuragölün bəy və ağaları, kənd ağsaqqalları Rusiyaya sədaqətli olacaqları barədə and da içdilər. Müqavilə bağlandıqdan sonra mayor Noldenin başçılığı ilə 6-cı saratov muşketyor alayı orada yerləşdirildi. Şuragölün birləşdirilməsi Pəmbəkdən sonra İrəvan xanlıqının torpaqlarının Rusiya tərəfindən işğalının ikinci mərhələsi oldu.
Şuragölün itrilməsilə heç cür barışmaq istəməyən Məhəmməd xan Qasım bəyin və Məhəmmədəli bəyin başçılığı ilə üç minlik qoşunu oraya göndərdi. Böyük Talın kəndində mövqe tutan İrəvan qoşunu oradan Şuragölün mərkəzinə hücum etmək niyyətində idi. Bu xəbəri eşidən general mayor Nesvetayev yüzbaşı Aqiyevin başçılığı ilə bir alay kazak dəstəsini 300 nəfər borçalı azərbaycanlılarının köməyi ilə Böyük Talın kəndinə göndərdi. Döyüş nəticəsində Böyük Talın və onun ətraf kəndləri rus qoşunu tərəfindən ələ keçirilərək yandırıldı. Məğlub olan İrəvan qoşunu isə Eçmiədzin istiqamətində geri çəkilməyə məcbur oldu. Onları təqib edən rus qoşunu xeyli əsir götürdü və daha irəli gedərək İrəvan qalasının 18 verstliyində dayandı. Lakin irəvanlıların böyük bir dəstə toplayaraq əks hücuma keçmək niyyətində olduğunu eşidən general mayor Nesvetayev rus qoşununa geri qayıtmaq əmri verdi. Beləliklə, Şuragöl sultanlığı Rusiyanın hakimiyyəti altında qaldı.
Tezliklə, Budaq sultan əsirlikdən geri qayıtdı. İlk əvvəl rus komandanlığı onun sədaqətinə şübhə ilə yanaşaraq, hərəkətlərini nəzarətə götürdü. Hətta P.D.Sisianov general mayor Nesvetayevə məktub yazaraq Budaq sultanın oğlu Xəlil bəyi girov götürməyi tələb etmişdi. Ona etibar edilmədiyini görən Budaq sultan P.D.Sisianovun qəbuluna gedərək sədaqətini bildirmişdi. Belə olduqda baş komandan onun Şuragöldə qalmasına icazə vermiş və oğlunu isə ildə 600 rubl məvaciblə Tiflisdə girov saxlamışdı.
Abaranda toplaşmış üç minlik İrəvan qoşunu Həsən xanın və Nağı bəyin başçılığı ilə Şuragölün Qarakilsə kəndində yerləşən rus qarnizonuna hücum etdi. Bu əməliyyatda çoxlu mal-qara qənimət ələ keçirən irəvanlılar geri dönərək Qara bəyə və Hüseyn ağaya məxsus Maqizberd kəndində düşərgə saldı. Bundan xəbər tutan rus komandanlığı 1 topa malik 200 piyada tiflis alayını, podpolkovnik Boqaçevin başçılığı ilə 100 nəfərlik kazak alayını, Budaq sultanın və oğlu Hamonun başçılığı altında olan Şuragöl dəstələri ilə birlikdə onlara qarşı göndərdi. Qəflətən yaxalanmış İrəvan qoşunu əldə etdikləri qəniməti ataraq geri çəkildi. Onların şuragöllülərdən ələ keçirdiyi 1000 baş qoyun, 500 davar geri qaytarıldı. Bu mal-qaranın bir hissəsi rus qoşununa paylandı, 250 baş Budaq sultana, 250 baş isə əhaliyə qaytarıldı.
İrəvan qoşunu Həsən xanın başçılığı ilə Şuragöl sərhəddində cəmləşmişdi. Onun süvari dəstəsi eyni vaxtda Kiçik Qarakilsə kəndində yerləşən rus gözətçi məntəqəsinə hücum etdi. Bu əməliyyatda İrəvan qoşunu kəndi ələ keçirərək onu yandırmış, 150 nəfər əsir almış, çoxlu mal-qara və ruslara məxsus ilıxını qənimət götürmüşdü. Digər tərəfdən xan şuragöllüləri İrəvana köçürmək üçün hiyləyə əl atdı. Xanın adamları əyalətin ruslar tərəfindən guya İrəvana güzəşt ediləcəyi şayəsini yaymağa başladı. Şuragöl hakimi Budaq sultan bu çağrışa müsbət cavab verdi. Əhalini köçürmək üçün Həsən xan sultanın yanına Hamo və Qafar xanın başçılığı ilə 300-ə qədər atlı dəstəsi göndərdi. Lakin İrəvan xanı əhalini öz tərəfinə çəkə bilmədi. Yalnız Budaq sultana yaxın altı ailə İrəvana köçürüldü.
1805-ci il məlumatında Budaq sultanın hakimiyyəti altında 524 ailə, yaxud 2773 nəfərin yaşadığı göstərilir.
Budaq sultan və kapitan Cəfər bəyin 1809-cu ilin dekabrında general-mayor Haqverdova yazdıqları ərizədə göstərilirdi ki, İranla müharibə nəticəsində kəndlər dağıdılıb xaraba qalmış və bütün Şuragöl mahalında сəmisi 250 ev qalmışdır.
Ailəsi
Budaq sultanın Qara Məhəmməd bəy, Həmid bəy, Xəlil bəy adlı oğlanları vardı.
İstinadlar
- AKAK, VII cild, sənəd 443
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Budaq sultan Irevan eyaletinin Suragol mahalinin hakimi Budaq sultanUsaqlari Qara Mehemmed bey Hemid bey Xelil beyHeyati1805 ci il oktyabrin 20 de Suragol sultanligi Rusiyanin tabeliyine kecir Bu sultanliq strateji movqeyine gore rus komandanligina cox lazim idi Iran ve Osmanli Turkiyesi ile muharibe dovrunde Suragol bufer zona kimi elverisli ehemiyyete malik idi Diger terefden Suragolun varli kend teserrufati rus qosunlarini erzaqla temin ede bilerdi Irevana hucum erefesinde P D Sisianov Suragol sultanliqinin hakimi Budaq sultana Rusiya dovletinin himayesi altina kecmeye teklif etmisdi Lakin Budaq sultan onun bu teklifine mehel qoymayaraq Irevan xani ile elaqe saxlayirdi ve onun gosterisine esasen tez tez Kartli Kaxetiya erazilerine hucumlar teskil edirdi Tezlikle Mehemmed xanla onun arasinda naraziliq yarandi Mudaxile neticesinde dagidilmis teserrufati yeniden berpa etmek ucun Irevan xani sultandan agir vergi teleb etmisdi O Budaq Sultani Irevan qalasinda hebs ederek ondan 30000 rubl teleb etmis eks teqdirde suragolluleri Irevana kocureceyi ile hedelemisdi Irevan xaninin sert reftari suragollulerin naraziliqina sebeb oldu Bu naraziligin qarsisini almaq ucun Mehemmed xan Nagi beyin basciligi ile bir deste irevanlini Suragole gonderdi Muqavimet gostermek iqtidarinda olmayan suragolluler Pembekde yerlesen rus qosunlarinin bascisi general Nesvetayevden komek istedi Generala muraciet eden Budaq sultanin oglu Qara Mehemmed ondan Suragolu himayeye goturmeyi xahis ederek rus qosununu erzaqla ve atlarini yemle temin etmeye soz vermisdi Bunun ucun suragolluler terefinden 800 samar miqdarinda bugda tedaruk edilmisdi Bele imkani elden buraxmaq istemeyen P D Sisianov general Nesvetayeve Suragolu isgal etmek ucun gosteris verdi 1805 ci il martin 27 de general mayor Nesvetayev 250 neferden ibaret deste ile Suragole dogru hereket etdi Nagi bey destesile geri cekilmeye mecbur oldu Martin 30 da sultanligin merkezi muqavimetsiz rus qosununa teslim oldu Irevanda hebsde olan Budaq Sultanin evezine hakim secilen boyuk oglu Hamo beyin basciligi ile suragolluler 1805 ci il martin 31 de Rusiya dovletinin himayesine kecmek ucun muqavile bagladi Hetta Suragolun bey ve agalari kend agsaqqallari Rusiyaya sedaqetli olacaqlari barede and da icdiler Muqavile baglandiqdan sonra mayor Noldenin basciligi ile 6 ci saratov musketyor alayi orada yerlesdirildi Suragolun birlesdirilmesi Pembekden sonra Irevan xanliqinin torpaqlarinin Rusiya terefinden isgalinin ikinci merhelesi oldu Suragolun itrilmesile hec cur barismaq istemeyen Mehemmed xan Qasim beyin ve Mehemmedeli beyin basciligi ile uc minlik qosunu oraya gonderdi Boyuk Talin kendinde movqe tutan Irevan qosunu oradan Suragolun merkezine hucum etmek niyyetinde idi Bu xeberi esiden general mayor Nesvetayev yuzbasi Aqiyevin basciligi ile bir alay kazak destesini 300 nefer borcali azerbaycanlilarinin komeyi ile Boyuk Talin kendine gonderdi Doyus neticesinde Boyuk Talin ve onun etraf kendleri rus qosunu terefinden ele kecirilerek yandirildi Meglub olan Irevan qosunu ise Ecmiedzin istiqametinde geri cekilmeye mecbur oldu Onlari teqib eden rus qosunu xeyli esir goturdu ve daha ireli gederek Irevan qalasinin 18 verstliyinde dayandi Lakin irevanlilarin boyuk bir deste toplayaraq eks hucuma kecmek niyyetinde oldugunu esiden general mayor Nesvetayev rus qosununa geri qayitmaq emri verdi Belelikle Suragol sultanligi Rusiyanin hakimiyyeti altinda qaldi Tezlikle Budaq sultan esirlikden geri qayitdi Ilk evvel rus komandanligi onun sedaqetine subhe ile yanasaraq hereketlerini nezarete goturdu Hetta P D Sisianov general mayor Nesvetayeve mektub yazaraq Budaq sultanin oglu Xelil beyi girov goturmeyi teleb etmisdi Ona etibar edilmediyini goren Budaq sultan P D Sisianovun qebuluna gederek sedaqetini bildirmisdi Bele olduqda bas komandan onun Suragolde qalmasina icaze vermis ve oglunu ise ilde 600 rubl mevacible Tiflisde girov saxlamisdi Abaranda toplasmis uc minlik Irevan qosunu Hesen xanin ve Nagi beyin basciligi ile Suragolun Qarakilse kendinde yerlesen rus qarnizonuna hucum etdi Bu emeliyyatda coxlu mal qara qenimet ele keciren irevanlilar geri donerek Qara beye ve Huseyn agaya mexsus Maqizberd kendinde duserge saldi Bundan xeber tutan rus komandanligi 1 topa malik 200 piyada tiflis alayini podpolkovnik Boqacevin basciligi ile 100 neferlik kazak alayini Budaq sultanin ve oglu Hamonun basciligi altinda olan Suragol desteleri ile birlikde onlara qarsi gonderdi Qefleten yaxalanmis Irevan qosunu elde etdikleri qenimeti ataraq geri cekildi Onlarin suragollulerden ele kecirdiyi 1000 bas qoyun 500 davar geri qaytarildi Bu mal qaranin bir hissesi rus qosununa paylandi 250 bas Budaq sultana 250 bas ise ehaliye qaytarildi Irevan qosunu Hesen xanin basciligi ile Suragol serheddinde cemlesmisdi Onun suvari destesi eyni vaxtda Kicik Qarakilse kendinde yerlesen rus gozetci menteqesine hucum etdi Bu emeliyyatda Irevan qosunu kendi ele kecirerek onu yandirmis 150 nefer esir almis coxlu mal qara ve ruslara mexsus ilixini qenimet goturmusdu Diger terefden xan suragolluleri Irevana kocurmek ucun hiyleye el atdi Xanin adamlari eyaletin ruslar terefinden guya Irevana guzest edileceyi sayesini yaymaga basladi Suragol hakimi Budaq sultan bu cagrisa musbet cavab verdi Ehalini kocurmek ucun Hesen xan sultanin yanina Hamo ve Qafar xanin basciligi ile 300 e qeder atli destesi gonderdi Lakin Irevan xani ehalini oz terefine ceke bilmedi Yalniz Budaq sultana yaxin alti aile Irevana kocuruldu 1805 ci il melumatinda Budaq sultanin hakimiyyeti altinda 524 aile yaxud 2773 neferin yasadigi gosterilir Budaq sultan ve kapitan Cefer beyin 1809 cu ilin dekabrinda general mayor Haqverdova yazdiqlari erizede gosterilirdi ki Iranla muharibe neticesinde kendler dagidilib xaraba qalmis ve butun Suragol mahalinda semisi 250 ev qalmisdir AilesiBudaq sultanin Qara Mehemmed bey Hemid bey Xelil bey adli oglanlari vardi IstinadlarAKAK VII cild sened 443Hemcinin baxSoreyel mahali