Bu məqaləni lazımdır. |
Birhədli - ədəd, dəyişənlər və ya onların müəyyən natural üstlü qüvvətlərinin hasilindən ibarət olan ifadəyə deyilir. Məsələn, , , , , , ifadələri birhədlilərdir. Tərifə görə ədəd də, dəyişən də ayrılıqda birhədlidir. Məsələn, , , , , , və s. də birhədlidir.
Birinci vuruğu ədəd olmaqla, müxtəlif dəyişənlərin müəyyən qüvvətlərinin hasili şəklində yazılmış birhədliyə onun standart şəkli deyilir.
, , , ifadələri standart şəkildə yazılmış birhədlilərdir. Vurmanın və qüvvətin xassələrindən istifadə etməklə istənilən birhədlini standart şəkildə yazmaq olar. Məsələn,
- ,
- ,
- və s.
Standart şəkildə yazılmış birhədlinin ədədi vuruğu birhədlinin əmsalı, birhədlinin dəyişənlərinin qüvvət üstlərinin cəminə birhədlinin qüvvəti(dərəcəsi) deyilir:
- birhədlisinin əmsalı 45, dərəcəsi 5+9=14;
- birhədlisinin əmsalı 4, dərəcəsi 21+34+18=73;
- birhədlisinin əmsalı 9, dərəcəsi 13+10+3=26;
- birhədlisinin əmsalı -0,7, dərəcəsi 8+1=9-dur.
Dəyişən iştirak etməyən, məsələn, , , kimi birhədlilərin dərəcəsi -ra bərabərdir. 0 elə birhədlidir ki, onun dərəcəsi təyin olunmayıb.
- Bir-birinə bərabər və ya bir-birindən yalnız əmsalları ilə fərqlənən birhədlilərə oxşar birhədlilər deyilir. Məsələn, , , , oxşar birhədlilərdir. Oxşar birhədlilərin dərəcəsi eyni olur.
- Yalnız işarələri ilə fərqlənən iki birhədli əks birhədlilər adlanır. Məsələn, və əks birhədlilərdir. Əks birhədlilərin cəmi 0-ra bərabərdir.
- Birhədlilərin hasili də birhədlidir. Yeni alınmış birhədlinin əmsalı hasildə iştirak edən birhədlilərin əmsallarının hasilinə, dərəcəsi isə onların dərəcələrinin cəminə bərabərdir.
Məsələn, əmsalı və qüvvəti olan birhədlisi isə əmsalı , dərəcəsi olan birhədlisinin hasili, əmsalı , dərəcəsi olan birhədlidir.
- Birhədlinin natural üstlü qüvvəti də birhədlidir. Yeni alınmış birhədlinin əmsalı verilmiş birhədlinin əmsalının dərəcədən qüvvətinə, dərəcəsi isə verilmiş birhədlinin dərəcəsinin -ə hasilinə bərabərdir.
Məsələn, birhədlisinin əmsalı , dərəcəsi olduğundan, onun beşinci dərəcədən qüvvəti də birhədli olub, əmsalı -yə, dərəcəsi isə -ə bərabərdir.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Birhedli eded deyisenler ve ya onlarin mueyyen natural ustlu quvvetlerinin hasilinden ibaret olan ifadeye deyilir Meselen 7 displaystyle 7 a displaystyle a 3x displaystyle 3x 2a2 displaystyle 2a 2 13x 2xy displaystyle frac 1 3 x 2xy 7a2 0 4b3c displaystyle 7a 2 0 4b 3 c ifadeleri birhedlilerdir Terife gore eded de deyisen de ayriliqda birhedlidir Meselen 2 displaystyle 2 0 displaystyle 0 a displaystyle a x displaystyle x y displaystyle y m displaystyle m ve s de birhedlidir Birinci vurugu eded olmaqla muxtelif deyisenlerin mueyyen quvvetlerinin hasili seklinde yazilmis birhedliye onun standart sekli deyilir 7x3 displaystyle 7x 3 0 3a4b displaystyle 0 3a 4 b 7ab4c2 displaystyle 7ab 4 c 2 3m6n4 displaystyle 3m 6 n 4 ifadeleri standart sekilde yazilmis birhedlilerdir Vurmanin ve quvvetin xasselerinden istifade etmekle istenilen birhedlini standart sekilde yazmaq olar Meselen 3a2b 2 5ab7 9a4b2 5ab7 9 5 a4 a b2 b7 45a5b9 displaystyle 3a 2 b 2 5ab 7 9a 4 b 2 5ab 7 9 5 a 4 a b 2 b 7 45a 5 b 9 a3b4 7 2c9b3 2 a21b28 4c18b6 4a21b34c18 displaystyle a 3 b 4 7 2c 9 b 3 2 a 21 b 28 4c 18 b 6 4a 21 b 34 c 18 3a4b2 3 13ab4c3 27a12b6 13ab4c3 9a13b10c3 displaystyle 3a 4 b 2 3 frac 1 3 ab 4 c 3 27a 12 b 6 frac 1 3 ab 4 c 3 9a 13 b 10 c 3 ve s Standart sekilde yazilmis birhedlinin ededi vurugu birhedlinin emsali birhedlinin deyisenlerinin quvvet ustlerinin cemine birhedlinin quvveti derecesi deyilir 45a5b9 displaystyle 45a 5 b 9 birhedlisinin emsali 45 derecesi 5 9 14 4a21b34c18 displaystyle 4a 21 b 34 c 18 birhedlisinin emsali 4 derecesi 21 34 18 73 9a13b10c3 displaystyle 9a 13 b 10 c 3 birhedlisinin emsali 9 derecesi 13 10 3 26 0 7a8b displaystyle 0 7a 8 b birhedlisinin emsali 0 7 derecesi 8 1 9 dur Deyisen istirak etmeyen meselen 7 displaystyle 7 17 displaystyle frac 1 7 5 displaystyle 5 kimi birhedlilerin derecesi 0 displaystyle 0 ra beraberdir 0 ele birhedlidir ki onun derecesi teyin olunmayib Bir birine beraber ve ya bir birinden yalniz emsallari ile ferqlenen birhedlilere oxsar birhedliler deyilir Meselen 3ab2 displaystyle 3ab 2 7ab2 displaystyle 7ab 2 7ab2 displaystyle 7ab 2 8ab2 displaystyle 8ab 2 oxsar birhedlilerdir Oxsar birhedlilerin derecesi eyni olur Yalniz isareleri ile ferqlenen iki birhedli eks birhedliler adlanir Meselen 7ab2 displaystyle 7ab 2 ve 7ab2 displaystyle 7ab 2 eks birhedlilerdir Eks birhedlilerin cemi 0 ra beraberdir Birhedlilerin hasili de birhedlidir Yeni alinmis birhedlinin emsali hasilde istirak eden birhedlilerin emsallarinin hasiline derecesi ise onlarin derecelerinin cemine beraberdir Meselen emsali 7 displaystyle 7 ve quvveti 5 displaystyle 5 olan M1 displaystyle M 1 birhedlisi ise emsali 3 displaystyle 3 derecesi 10 displaystyle 10 olan M2 displaystyle M 2 birhedlisinin hasili emsali 7 3 21 displaystyle 7 3 21 derecesi 5 10 15 displaystyle 5 10 15 olan birhedlidir Birhedlinin n displaystyle n natural ustlu quvveti de birhedlidir Yeni alinmis birhedlinin emsali verilmis birhedlinin emsalinin n displaystyle n dereceden quvvetine derecesi ise verilmis birhedlinin derecesinin n displaystyle n e hasiline beraberdir Meselen 2a4b2c displaystyle 2a 4 b 2 c birhedlisinin emsali 2 displaystyle 2 derecesi 4 2 1 7 displaystyle 4 2 1 7 oldugundan onun besinci dereceden quvveti 2a4b2c 5 displaystyle 2a 4 b 2 c 5 de birhedli olub emsali 25 32 displaystyle 2 5 32 ye derecesi ise 7 5 35 displaystyle 7 5 35 e beraberdir