Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Qədim dövrə aid olan tapıntılar içərisində düzqamətliliyin yaranması problemi mövcud olmuşdur. Hesab olunur ki, dövrü tədricən ilkin düzqamətlilik əlamətləri mövcud olmuşdur. Tədqiqatçı Neyper hesab edir ki, lokamasiyanın ilkin mərhələsində şaquli dayanmaqla yanaşı, şaquli tullanmaq vərdişi də formalaşmışdır. Avstrolopiteklər də ikiayaqlı lokamasiya prosesi təqribən dörd milyon il bundan əvvələ aid edilir. Tanzaniyadan əldə edilmiş tapıntılar bu prosesin 5–7 milyon il bundan əvvəl başlandığını göstərir. 1977-ci ildə tədqiqatçı Afrikada Avstralopiteklərin ayaq izlərini aşkar edərək, bu ayaq izlərini 3,7 milyon il bundan əvvələ aid etmişdir. Tədqiqatçıların fikrincə bipediyanın yaranması ilə aşağı ətraf əzələlərdə də dəyişkənlik əmələ gəlmiş, bu isə bütün orqanizm də skelet sümüyünün tamamilə dəyişməsinə səbəb olmuşdur. Qalıqların analizi nəticəsində bipediyaya malik olan hominidlərdə çanaq sümüyünün müasir insanlara yaxın olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Erkən hominidlərin yaşadığı dövr də atmosferdə tropik iqlim şəraiti üstünlük təşkil edirdi. Belə iqlimə və temperatura adaptasiya olan canlılar da bədən konstruksiyasının tropik iqlim tipi formalaşmışdır. Bununla əlaqədar olaraq ən nəzərəçarpan cəhət aşağı ətrafların uzun olması idi. Eyni zamanda damarların quruluşundakı enlilik hava temperaturunun tənzimlənməsinə və normal termotənzimlənmənin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Bununla əlaqədar olaraq ilkin hominidlərin orqanizmlərinin çoxlu miqdarda maye itirməsi onların çay və göllərin sahilində məskunlaşmasına səbəb olmuşdur. Bu isə onların itkilərinin qarşısını almağa kömək edirdi. Yegiptopitekin qalıqlarının tapılması nəticəsində onlarda dördayaqlı hərəkətin qalıqları öyrənilmişdir. Driopitek, prokonsul və pliopiteklərdə əlin nisbətən sərbəstləşməsi müşahidə olunur. Bipediyanın yaranmasının müsbət və mənfi cəhətləri olmuşdur. Mənfi cəhətlərə onurğa sütununun problemləri, hipertoniya, kiçik çanaq orqanlarının sürüşmə ehtimalı, bəzi ürək və damar xəstəlikləri aid edilə bilər. Bütün bunlar ilə yanaşı olaraq bipediya hominidlərin həyat tərzini asanlaşdırmağa imkan verən müsbət cəhətlər də vermişdir. Bipediya nəticəsində əlin azad olması əmək alətlərinin hazırlanmasına, ünsiyyətin jestlərlə qurulmasına, sosial yaddaşın inkişafına, mimikanın diferensiyasına, ünsiyyətin genişlənməsinə və s. səbəb olmuşdur.
Bipetalizm digər insani xüsusiyyətlərdən daha əvvəl meydana gəlmişdir. Bipetalizm bədənin müstəqilliyi ilə bərabər beynin müstəqilliyini də gətirmişdir. Ancaq quyruqsuz meymunlardan insanlara keçid mərhələsinə aid olan skelet hələ ki, tapılmamışdır.
Bipetal şəklində gəzən canlılara biped deyilir. Sözün kökü latın mənşəli olub,"bi"-"iki", "ped"-"ayaq" deməkdir.
Heyvanlara məxsus olan dörd ayaq üzərində gəzmək, iki ayaq üzərində gəzməyə görə daha çox enerji tələb edir. Məsələn: Əgər şimpanzelər yerdə iki ayaq üzərində gəzsəydilər, insanların xərclədikləri enerjinin 50%-ə qədər daha az bir hissəsini xərcləmiş olardılar. Ancaq bipetalizm üçün beyin həcminin daha böyük olması tələb olunur. Yəni ki, iki ayaq üzərində gəzmək üçün, beyin ayaqlara "nəzarət etməlidir", lakin bu şimpanzelərdə inkişaf etməmiş və beynin bu hissəsi başqa funksiyalar üçün inkişaf etmişdir.
Beynin həcminin böyüməsi yeni doğan və doğum ərəfəsində ana üçün də müəyyən təhlükələr yarada bilər. Beynin həcminin böyüməsindən əlavə olaraq doğan qadında da-anada da doğuşa hazırlıq üçün çanaq sümüyünün genişlənməsi tələb olunur. Müasir dövr də insan dünyaya gələndə onun beyninin həcmi şimpanzenin beyninin həcmindən çox da böyük olmur. Yeni doğulmuş körpənin beyninin həcmi 350 ml-dir. Ancaq digər fərqli olaraq insan beyni doğuşdan sonrakı mərhələdə də böyüməyə davam edir. İnsan beyninin həcmi 4 yaşında doğuşdakı beyin həcmindən 3 dəfə, yetkinlik dövründə isə 4 dəfə böyük olur. Şimpanzelərin isə yetkinlik dövründə beyinlərinin həcmi 450 ml olur. İnsan beyninin inkişafının önəmli bir hissəsi doğuşdan sonrakı ilk bir il ərzində baş verir. İnsanın digər primatlar ilə müqayisədə doğumdan öncə beyninin həcmi diqqətə çarpan dərəcədə genişlənir. Beynin həcminin 801–850 ml-dən çox olması doğuş zamanı xəsarətlər ehtimalını artırır.
Bipetal olan qadın üçün hərəkətlərdə də müəyyən sərhədlər mövcuddur. Bundan əlavə aşağı ətraflarla bağlı olan idman növlərində kişi-qadın arasında kişilərin lehinə olan performans fərqi vardır. Beynin müəyyən hissələrində müəyyən məsələlərlə bağlı ixtisaslaşma gedəndə, daha çox tutum üçün beyin həcminin çox daha böyük olması tələb olunur. Bipetalizm danışıq, dil, və nitq baxımından da insanın işini asanlaşdırmışdır. Bipetalizm insanlara meymunlardan daha aşağıda yerləşən qırtlağa və daha böyük dil həcminin yaranmasına imkan yaratmışdır. Nəfəs almada və səslərdə fərqlər də məhz bipetalizmin sayəsində baş vermişdir. Bipetalizmin meydana gəlməsi ilə başdakı qan damarlarının hidrostatik təzyiq xüsusiyyətləri dəyişir və qan damarlarında yenidən bir yenilənmə meydana çıxır. Məhz bipetalizmə görə insan bədəni Günəş şüalarının təsirinə 50% daha az məruz qalır. Yuxarıda qeyd olunanlardan əlavə olaraq, iki ayaq üzərində gəzmənin başqa xeyirli cəhətləri də vardır. İki ayaq üzərində gəzmək insanın görmə orqanlarının işinə öz müsbət təsirini göstərmiş və insana daha uzaqları görməyə şərait yaratmışdır. Bipetalizm nəticəsində insan qolları sərbəstləşmişdir. Məhz insan qollarının sərbəstləşməsi nəticəsində insan qollarından başqa məqsədlər üçün də istifadə edə bilmişdir. Məhz bu səbəbə görə insanlar daha yüksəklərə çıxa bilmişdirlər və daha sürətlə qaçmağı bacarmışdırlar.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Qedim dovre aid olan tapintilar icerisinde duzqametliliyin yaranmasi problemi movcud olmusdur Hesab olunur ki dovru tedricen ilkin duzqametlilik elametleri movcud olmusdur Tedqiqatci Neyper hesab edir ki lokamasiyanin ilkin merhelesinde saquli dayanmaqla yanasi saquli tullanmaq verdisi de formalasmisdir Avstrolopitekler de ikiayaqli lokamasiya prosesi teqriben dord milyon il bundan evvele aid edilir Tanzaniyadan elde edilmis tapintilar bu prosesin 5 7 milyon il bundan evvel baslandigini gosterir 1977 ci ilde tedqiqatci Afrikada Avstralopiteklerin ayaq izlerini askar ederek bu ayaq izlerini 3 7 milyon il bundan evvele aid etmisdir Tedqiqatcilarin fikrince bipediyanin yaranmasi ile asagi etraf ezelelerde de deyiskenlik emele gelmis bu ise butun orqanizm de skelet sumuyunun tamamile deyismesine sebeb olmusdur Qaliqlarin analizi neticesinde bipediyaya malik olan hominidlerde canaq sumuyunun muasir insanlara yaxin oldugu mueyyenlesdirilmisdir Erken hominidlerin yasadigi dovr de atmosferde tropik iqlim seraiti ustunluk teskil edirdi Bele iqlime ve temperatura adaptasiya olan canlilar da beden konstruksiyasinin tropik iqlim tipi formalasmisdir Bununla elaqedar olaraq en nezerecarpan cehet asagi etraflarin uzun olmasi idi Eyni zamanda damarlarin qurulusundaki enlilik hava temperaturunun tenzimlenmesine ve normal termotenzimlenmenin formalasmasina sebeb olmusdur Bununla elaqedar olaraq ilkin hominidlerin orqanizmlerinin coxlu miqdarda maye itirmesi onlarin cay ve gollerin sahilinde meskunlasmasina sebeb olmusdur Bu ise onlarin itkilerinin qarsisini almaga komek edirdi Yegiptopitekin qaliqlarinin tapilmasi neticesinde onlarda dordayaqli hereketin qaliqlari oyrenilmisdir Driopitek prokonsul ve pliopiteklerde elin nisbeten serbestlesmesi musahide olunur Bipediyanin yaranmasinin musbet ve menfi cehetleri olmusdur Menfi cehetlere onurga sutununun problemleri hipertoniya kicik canaq orqanlarinin surusme ehtimali bezi urek ve damar xestelikleri aid edile biler Butun bunlar ile yanasi olaraq bipediya hominidlerin heyat terzini asanlasdirmaga imkan veren musbet cehetler de vermisdir Bipediya neticesinde elin azad olmasi emek aletlerinin hazirlanmasina unsiyyetin jestlerle qurulmasina sosial yaddasin inkisafina mimikanin diferensiyasina unsiyyetin genislenmesine ve s sebeb olmusdur Bipetalizm diger insani xususiyyetlerden daha evvel meydana gelmisdir Bipetalizm bedenin musteqilliyi ile beraber beynin musteqilliyini de getirmisdir Ancaq quyruqsuz meymunlardan insanlara kecid merhelesine aid olan skelet hele ki tapilmamisdir Bipetal seklinde gezen canlilara biped deyilir Sozun koku latin menseli olub bi iki ped ayaq demekdir Heyvanlara mexsus olan dord ayaq uzerinde gezmek iki ayaq uzerinde gezmeye gore daha cox enerji teleb edir Meselen Eger simpanzeler yerde iki ayaq uzerinde gezseydiler insanlarin xercledikleri enerjinin 50 e qeder daha az bir hissesini xerclemis olardilar Ancaq bipetalizm ucun beyin hecminin daha boyuk olmasi teleb olunur Yeni ki iki ayaq uzerinde gezmek ucun beyin ayaqlara nezaret etmelidir lakin bu simpanzelerde inkisaf etmemis ve beynin bu hissesi basqa funksiyalar ucun inkisaf etmisdir Beynin hecminin boyumesi yeni dogan ve dogum erefesinde ana ucun de mueyyen tehlukeler yarada biler Beynin hecminin boyumesinden elave olaraq dogan qadinda da anada da dogusa hazirliq ucun canaq sumuyunun genislenmesi teleb olunur Muasir dovr de insan dunyaya gelende onun beyninin hecmi simpanzenin beyninin hecminden cox da boyuk olmur Yeni dogulmus korpenin beyninin hecmi 350 ml dir Ancaq diger ferqli olaraq insan beyni dogusdan sonraki merhelede de boyumeye davam edir Insan beyninin hecmi 4 yasinda dogusdaki beyin hecminden 3 defe yetkinlik dovrunde ise 4 defe boyuk olur Simpanzelerin ise yetkinlik dovrunde beyinlerinin hecmi 450 ml olur Insan beyninin inkisafinin onemli bir hissesi dogusdan sonraki ilk bir il erzinde bas verir Insanin diger primatlar ile muqayisede dogumdan once beyninin hecmi diqqete carpan derecede genislenir Beynin hecminin 801 850 ml den cox olmasi dogus zamani xesaretler ehtimalini artirir Bipetal olan qadin ucun hereketlerde de mueyyen serhedler movcuddur Bundan elave asagi etraflarla bagli olan idman novlerinde kisi qadin arasinda kisilerin lehine olan performans ferqi vardir Beynin mueyyen hisselerinde mueyyen meselelerle bagli ixtisaslasma gedende daha cox tutum ucun beyin hecminin cox daha boyuk olmasi teleb olunur Bipetalizm danisiq dil ve nitq baximindan da insanin isini asanlasdirmisdir Bipetalizm insanlara meymunlardan daha asagida yerlesen qirtlaga ve daha boyuk dil hecminin yaranmasina imkan yaratmisdir Nefes almada ve seslerde ferqler de mehz bipetalizmin sayesinde bas vermisdir Bipetalizmin meydana gelmesi ile basdaki qan damarlarinin hidrostatik tezyiq xususiyyetleri deyisir ve qan damarlarinda yeniden bir yenilenme meydana cixir Mehz bipetalizme gore insan bedeni Gunes sualarinin tesirine 50 daha az meruz qalir Yuxarida qeyd olunanlardan elave olaraq iki ayaq uzerinde gezmenin basqa xeyirli cehetleri de vardir Iki ayaq uzerinde gezmek insanin gorme orqanlarinin isine oz musbet tesirini gostermis ve insana daha uzaqlari gormeye serait yaratmisdir Bipetalizm neticesinde insan qollari serbestlesmisdir Mehz insan qollarinin serbestlesmesi neticesinde insan qollarindan basqa meqsedler ucun de istifade ede bilmisdir Mehz bu sebebe gore insanlar daha yukseklere cixa bilmisdirler ve daha suretle qacmagi bacarmisdirlar