Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hüseynli Bayram Xəlil oğlu (22 mart 1923, Gəncə – iyul 1992) — musiqişünas, professor
| Bayram Hüseynli | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 22 mart 1923 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | iyul 1992 (69 yaşında) |
Həyatı
Bayram Xəlil oğlu 1923-cü il martın 22-də Gəncə şəhərində anadan olub. Ilk musiqi təhsilini də burada alıb. 1941-ci ildə Gəncə musiqi texnikumuna daxil olub. 1946-cı ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzəriyyə-bəstəkarlıq fakültəsində təhsilini davam etdirib və ali musiqi təhsili alıb, təhsil almaqla yanaşı M. Maqomayev adına Dövlət Filarmoniyasının Mahnı və Rəqs ansamblında işləyib, ansablın instrumental qrupuna rəhbərlik edib. Musiqi texnikumunda müəllim, Gəncə dövlət filarmoniyasında xormeyster işləyib. 1959–1962-ci illərdə Azərbaycan EA Me’marlıq və Incəsənət Intstitutunun aspiranturasında namizədlik mövzusu üzərində зalışıb, 1966-cı ildə "Azərbaycan xalq rəqs musiqisi" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib və sənətşünaslıq namizədi elmi dərəcəsi alıb. 1972-ci ilə qədər Institutda elmi işзi kimi зalışıb, folklor tədqiqatları aparıb. 1970-ci ildən ömrünün sonuna kimi o, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının xalq musiqisinin tarixi və nəzəriyyəsi kafedrasında elmi-pedaqoji fəaliyyət göstərib. 1976-cı ildə kafedranın dosenti, 1991-ci ildə isə professoru seзilib. B. X. Hüseynli uzun müddət Konservatoriyanın xalq musiqisi kabinetinə rəhbərlik edib. Xalq musiqi nümunələrinin toplanması, sənədləşdirilməsi, yazıya alınması işlərində, tələbələrdə xalq musiqisinə elmi marağın formalaşdırılmasında, musiqişünas-mütəxəssislərin yetişdirilməsində elmi-pedaqoji əhəmiyyətli, səmərəli işlər görüb. B. X. Hüseynli Azərbaycan Bəstəkarlar Ittifaqı folklor bölməsinin sədri vəzifəsində зalışıb. Bəstəkar və folklor problemləri ilə bağlı istər respublikada, istərsə də SSRI miqyasında keзirilən elmi-praktik konfranslarda mə’ruzələr edib, Azərbaycan folklor mədəniyyətinin fəal tədqiqi və təbliği ilə məşğul olub, folklor konsertləri təşkil edib, bəstəkarlar tərəfindən folklor nümunələrinin notlaşdırılması və işlənməsi məsələlərinin səriştəli təşkilatзısı olub. Qeyd edilməlidir ki, Bayram Hüseynli Azərbaycan Xalq Yaradıcılığı Evi ilə fəal yaradıcılıq ünsiyyəti saxlayıb, respublikamızın bölgələrində xalq özfəaliyyətinin təşkili və inkişafında bir mütəxəssis kimi bilavasitə yaxından iştirak edib. O, xalq yaradıcılığı üzrə festivallarda, müsabiqə və konsertlərdə daim münsiflər hey’ətinin üzvü olmuş, bu tədbirlərin təşkilində fəal rol oynamış, öz dəyərli məsləhətlərini və əməli köməyini heз vaxt əsirgəməmişdir. B. X. Hüseynli 1972-ci ildən SSRI Bəstəkarlar Ittifaqı Xalq musiqisi yaradıcılığı komissiyasının daimi büro üzvü, 1980-ci ildən isə Beynəlxalq folklor festivallarının Sovet Komitəsinin YUNESKO tərəfindən təsdiq edilmiş fəxri üzvü seзilib. B. X. Hüseynlinin respublika, eləcə də SSRI və beynəlxalq miqyaslı yaradıcılıq və mədəniyyət qurumlarındakı səmərəli fəaliyyəti bir daha təsdiq edir ki, o, yalnız tədqiqatзı alim deyil, həm də praktik əhəmiyyətli işlər görən təşkilatзı mütəxəssis olmuşdur. B. Hüseynli 1992-ci ilin iyul ayında Bakıda vəfat etmişdir.
Fəaliyyəti
B. X. Hüseynli xalq musiqi mədəniyyətini tədqiq edən musiqişünas kadrların yetişdirilməsində də layiqli əmək sərf etmişdir. Xalq musiqisi kabinetində, xalq musiqisinin tarixi və nəzəriyyəsi kafedrasında зalışdığı illərdə o, bir pedaqoq kimi mütəxəssis yetişdirilməsi məsələsinə də tələbkarlıqla yanaşmış, tələbə və gənc tədqiqatзılarda xalq musiqi yaradıcılığına ciddi elmi maraq yarada bilmişdir. Bu gün musiqi elmində öncül mütəxəssis kimi tanınan R. Zöhrabov, S. Seyidova, S. Abdullayeva, T. Kərimova, R. Ismayılzadə, F. Xalıqzadə, K. Həsənov, Y. Həbibov, V. Xəlilov, F.Зələbiyev, A. Ziyadlı və bir зox başqaları B. X. Hüseynlinin dəyərli elmi məsləhətlərindən, bir alim kimi diqqət və qayğısından az bəhrələnməmişlər.
B. X. Hüseynli XX əsr Azərbaycan musiqisinə böyük bir bəstəkar nəsli vermiş və məktəb yaratmış B. I. Zeydmanın bəstəkarlıq sinfini bitirsə də və bir müddət bəstəkarlıqla fəal məşğul olsa da, əsasən 60-cı illərdən e’tibarən elmə marağı bədii yaradıcılığına üstün gəlmiş və bu marağı onu elmə gətirmişdir.
O, Azərbaycanda etnomusiqişünaslığı bir elm kimi dərindən bilən, bu elmin özünəməxsus tədqiqat metodlarına, metodologiyasına, kompleks yanaşma problemlərinə, təhlilinə, müasir tədqiqat məsələlərinə və onların müxtəlif aspeklərdə qoyuluşuna hərtərəfli, peşəkar səviyyədə bələd olan mütəxəssislərdən idi. Azərbaycan musiqi folklorunun bir зox məsələləri müasir etnomusiqişünaslığın tələbləri baxımından Bayram Hüseynli tərəfindən qaldırılmış və elmi müstəviyə зıxarılmışdır. Azərbaycan instrumental rəqs musiqisinin ilk dəfə elmi səviyyədə tədqiqi B. X. Hüseynlinin adı ilə bağlıdır. Onun bu mövzuda apardığı tədqiqatlar, yazdığı məqalələr, tərtib etdiyi musiqi-etnoqrafik məcmuələr öz problem əhatəsinə, elmi-tədqiqat, təhlil səviyyəsinə görə etnomusiqişünaslıq elmi üзün bu gün də aktual əhəmiyyət kəsb edir və tədqiqatзı-alimlər üзün daim dəfərli elmi mənbə olaraq qalır.
B. Hüseynlinin namizədlik dissertasiyası da xalq rəqs musiqisi mövzusunda olub. "Azərbaycan xalq rəqs musiqisi" adlanan bu dissertasiya iki hissədən ibarətdir. Birinci hissə xalq rəqs musiqisinin tədqiqini əhatə edir. Ikinci hissə müəllif tərəfindən toplanmış və nota salınmış nümunələrdən ibarətdir. B. Hüseynli dissertasiyada xalq rəqs musiqisinin tarixi-mədəni köklərini araşdırmış, janrın yaranması və inkişafı yollarını tə’yin etmiş, ilk dəfə olaraq, bu zəngin yaradıcılıq sahəsinin geniş janr təsnifatını aparmış, ayrı-ayrı rəqs adlarının etimologiyasını vermiş, rəqs musiqisinin xalqın əmək-təsərrüfat, məişət və mərasimləri ilə, xalqın qəhrəmanlıq tarixi, lirik yaşantıları ilə bağlı öyrənmiş və xalq rəqs musiqisinin digər folklor janrları ilə, şifahi-peşəkar musiqi janrları ilə əlaqələrini tədqiq etmişdir. Dissertasiyada xalq rəqs musiqisinin nəzəri təhlilinə də geniş yer verilmişdir. B. Hüseynlinin dissertasiyasının ikinci hissəsi də elmi cəhətdən olduqca maraqlıdır. Burada toplanmış və təsnifat üzrə qr uplaşdırılmış xalq rəqs musiqisinin nümunələri müasir nəzəri tədqiqatlar üзün də əhəmiyyətli faktik mənbə ola bilərlər. Qeyd etmək lazımdır ki, folklor məcmuəsi kimi tərtib edilmiş ikinci hissədə bir зox nümunələr ilk dəfə məhz B. Hüseynli tərəfindən toplanıb yazıya alınmışdır. Dissertasiyanın II hissəsində xüsusilə Masallı-Lənkəran bölgəsindən toplanmış toy-mərasim folkloru olan halaylar diqqəti cəlb edir. Burada demək olar ki, bütün halay rəqs-mahnıları toplanmışdır. Doğrudur, həmin bölgənin toy-mərasim mahnılarının bir qisminə "Azərbaycan xalq mahnıları" toplusunda da (B. I-1981; II-1982) rast gəlirik. Lakin B. Hüseynlinin tədqiqatında bölgənin məhz toy halayları nota salınmış və müəllif notlaşdırma zamanı bu rəqs-mahnının özünəməxsus ifa xüsusiyyətini nəzərə almış, notlaşdırmanın elmi prinsiplərinə riayət etmişdir. Beləliklə, qeyd etmək lazımdır ki, halay rəqs-mahnının ilk etnomusiqişünas təhlili və ilk elmi notlaşdırılması B. Hüseynliyə məxsusdur.
B. Hüseynlinin namizədlik dissertasiyasından bəhs edərkən mühüm bir məsələni mütləq nəzərə almaq lazımdır. Onun aspirantura illərində elmi rəhbəri dünya miqyaslı alim V. M. Belyayev olmuşdur. B. Hüseynli məhz V. M. Belyayevin elmi məktəbinin yetişdirməsidir. O, V. M. Belyayevdə aspirantura təhsili keзmiş ilk iki Azərbaycanlı musiqişünaslardan biridir. Bu böyük musiqi alimi öz aspirantının iste’dadına həmişə yüksək qiymət vermiş, onun namizədlik işini, folklor toplamaq fəaliyyətini müsbət rəylərlə qiymətləndirilmişdir.
B. Hüseynlini ciddi etnomusiqişünas-alim kimi səciyyələndirən ən əsas keyfiyyətlərdən biri onun xalq musiqisi irsinə məhəbbəti, mə’suliyyətli və qayğılı münasibəti idi. B. Hüseynli şifahi ən’ənəli musiqiyə xalqın tarixi mədəniyyəti, milli-mə’nəvi dəyəri kimi olduqca yüksək qiymət vermiş və bir alim kimi bu zəngin irsin tarixi-mədəni əhəmiyyətini lazımınca dərk etmişdir. Məhz belə bir münasibətinə görədir ki, B. Hüseynli etnomusiqişünaslıq elmini folklor toplamaq işindən, folklor praktikasından ayrı təsəvvür etmirdi. Onun özünün də tədqiqatзı-alim kimi fəaliyyəti folklor toplamaq işi ilə bilavasitə ayrılmaz idi. Əslində, B. Hüseynli belə bir münasibətində haqlı idi. Зünki etnomusiqişünaslıq toplama işinə daim ciddi və aktual elmi məsələ kimi yanaşır, bu işin elmi və praktik problemləri ilə məşğul olur və onu etnomusiqişünaslığın mahiyyətli tərkibi bilirdi. Bu mə’nada B. Hüseynli xalqın musiqi irsini toplayıb tədqiq etdiyi ilk vaxtlardan ömrünün sonuna qədər mədəniyyətimiz üзün son dərəcə əhəmiyyətli olan bu nəcib işlə məşğul olmuş, Azərbaycanı qarış-qarış gəzərək böyük məhəbbətlə xalqımızın şifahi ənənəli musiqi irsini toplamış, onları nota salmış və məcmuə halında nəşr etdirmişdir. Beləliklə, B. Hüseynli qədim əmək folkloruna, laylalara, mərasim nəğmələrinə, uşaq mahnılarına, instrumental musiqiyə dair yüzlərlə nümunəni aşkar etmiş, onları yenidən xalqın istifadəsinə qaytarmışdır. Bu nümunələr arasında elə unikal vahidlər var ki, onları ilk dəfə elmə məhz B. Hüseynli təqdim etmişdir. Onun topladığı və nota saldığı hər bir folklor nümunəsini, sözün əsl mə’nasında, elmi tapıntı kimi qiymətləndirmək olar. B. Hüseynlinin folklor irsinə yüksək peşəkar münasibəti və folklor toplamaq fəaliyyəti bir daha təsdiq edir ki, o, yalnız mütəxəssis-alim deyil, həm də vətəndaş-alimdir. Belə bir keyfiyyəti özünü bir də bununla təsdiqləyir ki, o, folklor irsinə tələbələrində də məhəbbət və elmi maraq oyada bilmişdir.
B. Hüseynlinin bu istiqamətdə bir xidməti də qeyd olunmağa layiqdir. O, Ü. Hacıbəyov və M. Maqomayevin 1927-ci ildə nəşr olunmuş "Azərbaycan türk el nəğmələri" aldı folklor toplusunun ikinci nəşrinə (B., Işıq, 1985) redaktor və şərh müəllifi olmaqla onu yenidən musiqi ictimaiyyətinə təqdim etmişdir. XX əsrdə musiqi folklorumuzun ilk elmi toplusu olan bu əvəzsiz mənbənin ikinci dəfə nəşri Ü. Hacıbəyov və M. Maqomayev irsinə ciddi və səriştəli alim-mütəxəssis münasibətini ifadə edir. Eyni zamanda B. Hüseynli bu folklor toplusunun ikinci nəşrininin bilavasitə təşkilatзısı və iştirakзısı olmaqla klassiklərimizin irsini yeni nəslə ötürərək yaşatmış, həm də etnomusiqişünaslıq üзün əvəzsiz elmi mə’xəz olan bu toplunu demək olar ki, yenidən bərpa etmişdir.
Azərbaycanda etnomusiqişünaslığa dair bir зox mövzu və problemlər ilk dəfə məhz B. Hüseynli tərəfindən elmin gündəliyinə зıxarılıb. Məsələn, Azərbaycan uşaq mahnı folklorunun toplanılması və araşdırılması, Halay və Yallıların toplanılması, təsnifatı və təhlili, instrumental rəqs musiqisinin elmi tədqiqata cəlb edilməsi, etnoorqanologiya, müasir xalq musiqisi yaradıcılığının elmi məsələ kimi qaldırılması, folklor yaradıcılığının etnoqrafiyası və sosiologiyası , xalq ifaзılığının tədqiq edilməsi kimi köklü elmi məsələlər ilkin olaraq məhz B. Hüseynlinin adı ilə bağlıdır. Alim zəmin mövzuları elmin gündəliyinə зıxarmaqla milli musiqi elmimizin müasir prolblematikasını da müəyyən etmiş və istiqamətləndirilmiş, onun mövzu və problem dairəsini artırmış, milli etnomusiqişünaslığın nəzəri hüdudlarını genişləndirmiş, elmi fikrin inkişafına təkan vermişdir. B. Hüseynlinin problem səviyyəsində qaldırdığı bir зox məsələlər daha sonra onun tələbələri və tədqiqatзılar tərəfindən yeni səviyyədə işlənilmiş və ayrı-ayrı a spektlərdə inkişaf etdirilmişdir.
B. Hüseynli SSRI adlanan böyük bir ölkədə musiqi folklorşünaslığı sahəsində tanınan, sayılan mütəxəssislərdən idi. O, bir alim kimi Ittifaq miqyasında tanınmış və hörmət qazanmışdı. Daim yüksək səviyyəli elmi məclislərə, simpozium və konfranslara, mədəniyyət tədbirlərinə də’vət olunurdu. Təsadüfi deyildir ki, SSRI-nin ayrı-ayrı respublikalarında musiqi folkloruna, şifahi ən’ənəli musiqinin müxtəlif problemlərinə, şərq musiqisinə dair tədqiqatlar aparan, dissertasiya yazan alim və mütəxəssislər B. Hüseynlidən mütəmadi olaraq məsləhətlər, rəylər alır, onun tənqidi mülahizələri və elmi fikirləri ilə hesablaşırdılar.
Elmi yönümü
B. X. Hüseynlinin alim kimi maraq dairəsinə daxil olan elmi problematikanı belə ümumiləşdirmək olar:
- Azərbaycan musiqi folklorunun öyrənilməsi tarixi;
- Xalq musiqisi janrlarının tədqiqi, hər bir folklor-yaradıcılıq sahəsinin özünəməxsus janr xüsusiyyətləri;
- Folklor irsinin toplanması, toplama işinin bölgə-ərazi prinsipləri;
- Toplama və sənədləşdirmə işinin elmi-nəzəri və praktik məsələləri;
- Xalq musiqisinin bədii işlənilməsi;
- Təsnifat məsələləri;
- Müasir xalq musiqisi yaradıcılığı və folklorizm problemləri;
- Folklor-musiqi yaradıcılığının sosiologiyası;
- Xalq musiqisi alətləri və xalq ifaзılığı;
- Şifahi və yazılı ənənələrin qarşılığı əlaqəsi və təsiri.
Mənbə
- Abduləliyev Ariz. BAYRAM HÜSEYNLİ: ALİM. PEDAQOQ. BƏSTƏKAR.//Azərbaycan milli musiqisinin tədqiqi problemləri: ELmi məqalələr toplusu. III. — B.: Elm, 1999. — S.220–235.
- B. X. Hüseynli. V. M. Beləev i azerbaydcanskaə muzıkalğnaə folğkloristika .
- V. M. Beləev. 1888–1968. Sb. st.i materialov. M. "Sovetskiy kompozitor", 1990, ss.464–474.
- "Xalq sənətinin tədqiqinə həsr edilmiş ömür". S**
- Ömür yollarında. Bakı: Nərgiz, 2012. — səh. 167.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Huseynli Bayram Xelil oglu 22 mart 1923 Gence iyul 1992 musiqisunas professorBayram HuseynliDogum tarixi 22 mart 1923 1923 03 22 Dogum yeri Gence Gence qezasi Azerbaycan SSR ZSFSR SSRIVefat tarixi iyul 1992 69 yasinda HeyatiBayram Xelil oglu 1923 cu il martin 22 de Gence seherinde anadan olub Ilk musiqi tehsilini de burada alib 1941 ci ilde Gence musiqi texnikumuna daxil olub 1946 ci ilde Azerbaycan Dovlet Konservatoriyasinin nezeriyye bestekarliq fakultesinde tehsilini davam etdirib ve ali musiqi tehsili alib tehsil almaqla yanasi M Maqomayev adina Dovlet Filarmoniyasinin Mahni ve Reqs ansamblinda isleyib ansablin instrumental qrupuna rehberlik edib Musiqi texnikumunda muellim Gence dovlet filarmoniyasinda xormeyster isleyib 1959 1962 ci illerde Azerbaycan EA Me marliq ve Incesenet Intstitutunun aspiranturasinda namizedlik movzusu uzerinde zalisib 1966 ci ilde Azerbaycan xalq reqs musiqisi movzusunda dissertasiya mudafie edib ve senetsunasliq namizedi elmi derecesi alib 1972 ci ile qeder Institutda elmi iszi kimi zalisib folklor tedqiqatlari aparib 1970 ci ilden omrunun sonuna kimi o Azerbaycan Dovlet Konservatoriyasinin xalq musiqisinin tarixi ve nezeriyyesi kafedrasinda elmi pedaqoji fealiyyet gosterib 1976 ci ilde kafedranin dosenti 1991 ci ilde ise professoru sezilib B X Huseynli uzun muddet Konservatoriyanin xalq musiqisi kabinetine rehberlik edib Xalq musiqi numunelerinin toplanmasi senedlesdirilmesi yaziya alinmasi islerinde telebelerde xalq musiqisine elmi maragin formalasdirilmasinda musiqisunas mutexessislerin yetisdirilmesinde elmi pedaqoji ehemiyyetli semereli isler gorub B X Huseynli Azerbaycan Bestekarlar Ittifaqi folklor bolmesinin sedri vezifesinde zalisib Bestekar ve folklor problemleri ile bagli ister respublikada isterse de SSRI miqyasinda kezirilen elmi praktik konfranslarda me ruzeler edib Azerbaycan folklor medeniyyetinin feal tedqiqi ve tebligi ile mesgul olub folklor konsertleri teskil edib bestekarlar terefinden folklor numunelerinin notlasdirilmasi ve islenmesi meselelerinin seristeli teskilatzisi olub Qeyd edilmelidir ki Bayram Huseynli Azerbaycan Xalq Yaradiciligi Evi ile feal yaradiciliq unsiyyeti saxlayib respublikamizin bolgelerinde xalq ozfealiyyetinin teskili ve inkisafinda bir mutexessis kimi bilavasite yaxindan istirak edib O xalq yaradiciligi uzre festivallarda musabiqe ve konsertlerde daim munsifler hey etinin uzvu olmus bu tedbirlerin teskilinde feal rol oynamis oz deyerli meslehetlerini ve emeli komeyini hez vaxt esirgememisdir B X Huseynli 1972 ci ilden SSRI Bestekarlar Ittifaqi Xalq musiqisi yaradiciligi komissiyasinin daimi buro uzvu 1980 ci ilden ise Beynelxalq folklor festivallarinin Sovet Komitesinin YUNESKO terefinden tesdiq edilmis fexri uzvu sezilib B X Huseynlinin respublika elece de SSRI ve beynelxalq miqyasli yaradiciliq ve medeniyyet qurumlarindaki semereli fealiyyeti bir daha tesdiq edir ki o yalniz tedqiqatzi alim deyil hem de praktik ehemiyyetli isler goren teskilatzi mutexessis olmusdur B Huseynli 1992 ci ilin iyul ayinda Bakida vefat etmisdir FealiyyetiB X Huseynli xalq musiqi medeniyyetini tedqiq eden musiqisunas kadrlarin yetisdirilmesinde de layiqli emek serf etmisdir Xalq musiqisi kabinetinde xalq musiqisinin tarixi ve nezeriyyesi kafedrasinda zalisdigi illerde o bir pedaqoq kimi mutexessis yetisdirilmesi meselesine de telebkarliqla yanasmis telebe ve genc tedqiqatzilarda xalq musiqi yaradiciligina ciddi elmi maraq yarada bilmisdir Bu gun musiqi elminde oncul mutexessis kimi taninan R Zohrabov S Seyidova S Abdullayeva T Kerimova R Ismayilzade F Xaliqzade K Hesenov Y Hebibov V Xelilov F Zelebiyev A Ziyadli ve bir zox basqalari B X Huseynlinin deyerli elmi meslehetlerinden bir alim kimi diqqet ve qaygisindan az behrelenmemisler B X Huseynli XX esr Azerbaycan musiqisine boyuk bir bestekar nesli vermis ve mekteb yaratmis B I Zeydmanin bestekarliq sinfini bitirse de ve bir muddet bestekarliqla feal mesgul olsa da esasen 60 ci illerden e tibaren elme maragi bedii yaradiciligina ustun gelmis ve bu maragi onu elme getirmisdir O Azerbaycanda etnomusiqisunasligi bir elm kimi derinden bilen bu elmin ozunemexsus tedqiqat metodlarina metodologiyasina kompleks yanasma problemlerine tehliline muasir tedqiqat meselelerine ve onlarin muxtelif aspeklerde qoyulusuna herterefli pesekar seviyyede beled olan mutexessislerden idi Azerbaycan musiqi folklorunun bir zox meseleleri muasir etnomusiqisunasligin telebleri baximindan Bayram Huseynli terefinden qaldirilmis ve elmi musteviye zixarilmisdir Azerbaycan instrumental reqs musiqisinin ilk defe elmi seviyyede tedqiqi B X Huseynlinin adi ile baglidir Onun bu movzuda apardigi tedqiqatlar yazdigi meqaleler tertib etdiyi musiqi etnoqrafik mecmueler oz problem ehatesine elmi tedqiqat tehlil seviyyesine gore etnomusiqisunasliq elmi uzun bu gun de aktual ehemiyyet kesb edir ve tedqiqatzi alimler uzun daim deferli elmi menbe olaraq qalir B Huseynlinin namizedlik dissertasiyasi da xalq reqs musiqisi movzusunda olub Azerbaycan xalq reqs musiqisi adlanan bu dissertasiya iki hisseden ibaretdir Birinci hisse xalq reqs musiqisinin tedqiqini ehate edir Ikinci hisse muellif terefinden toplanmis ve nota salinmis numunelerden ibaretdir B Huseynli dissertasiyada xalq reqs musiqisinin tarixi medeni koklerini arasdirmis janrin yaranmasi ve inkisafi yollarini te yin etmis ilk defe olaraq bu zengin yaradiciliq sahesinin genis janr tesnifatini aparmis ayri ayri reqs adlarinin etimologiyasini vermis reqs musiqisinin xalqin emek teserrufat meiset ve merasimleri ile xalqin qehremanliq tarixi lirik yasantilari ile bagli oyrenmis ve xalq reqs musiqisinin diger folklor janrlari ile sifahi pesekar musiqi janrlari ile elaqelerini tedqiq etmisdir Dissertasiyada xalq reqs musiqisinin nezeri tehliline de genis yer verilmisdir B Huseynlinin dissertasiyasinin ikinci hissesi de elmi cehetden olduqca maraqlidir Burada toplanmis ve tesnifat uzre qr uplasdirilmis xalq reqs musiqisinin numuneleri muasir nezeri tedqiqatlar uzun de ehemiyyetli faktik menbe ola bilerler Qeyd etmek lazimdir ki folklor mecmuesi kimi tertib edilmis ikinci hissede bir zox numuneler ilk defe mehz B Huseynli terefinden toplanib yaziya alinmisdir Dissertasiyanin II hissesinde xususile Masalli Lenkeran bolgesinden toplanmis toy merasim folkloru olan halaylar diqqeti celb edir Burada demek olar ki butun halay reqs mahnilari toplanmisdir Dogrudur hemin bolgenin toy merasim mahnilarinin bir qismine Azerbaycan xalq mahnilari toplusunda da B I 1981 II 1982 rast gelirik Lakin B Huseynlinin tedqiqatinda bolgenin mehz toy halaylari nota salinmis ve muellif notlasdirma zamani bu reqs mahninin ozunemexsus ifa xususiyyetini nezere almis notlasdirmanin elmi prinsiplerine riayet etmisdir Belelikle qeyd etmek lazimdir ki halay reqs mahninin ilk etnomusiqisunas tehlili ve ilk elmi notlasdirilmasi B Huseynliye mexsusdur B Huseynlinin namizedlik dissertasiyasindan behs ederken muhum bir meseleni mutleq nezere almaq lazimdir Onun aspirantura illerinde elmi rehberi dunya miqyasli alim V M Belyayev olmusdur B Huseynli mehz V M Belyayevin elmi mektebinin yetisdirmesidir O V M Belyayevde aspirantura tehsili kezmis ilk iki Azerbaycanli musiqisunaslardan biridir Bu boyuk musiqi alimi oz aspirantinin iste dadina hemise yuksek qiymet vermis onun namizedlik isini folklor toplamaq fealiyyetini musbet reylerle qiymetlendirilmisdir B Huseynlini ciddi etnomusiqisunas alim kimi seciyyelendiren en esas keyfiyyetlerden biri onun xalq musiqisi irsine mehebbeti me suliyyetli ve qaygili munasibeti idi B Huseynli sifahi en eneli musiqiye xalqin tarixi medeniyyeti milli me nevi deyeri kimi olduqca yuksek qiymet vermis ve bir alim kimi bu zengin irsin tarixi medeni ehemiyyetini laziminca derk etmisdir Mehz bele bir munasibetine goredir ki B Huseynli etnomusiqisunasliq elmini folklor toplamaq isinden folklor praktikasindan ayri tesevvur etmirdi Onun ozunun de tedqiqatzi alim kimi fealiyyeti folklor toplamaq isi ile bilavasite ayrilmaz idi Eslinde B Huseynli bele bir munasibetinde haqli idi Zunki etnomusiqisunasliq toplama isine daim ciddi ve aktual elmi mesele kimi yanasir bu isin elmi ve praktik problemleri ile mesgul olur ve onu etnomusiqisunasligin mahiyyetli terkibi bilirdi Bu me nada B Huseynli xalqin musiqi irsini toplayib tedqiq etdiyi ilk vaxtlardan omrunun sonuna qeder medeniyyetimiz uzun son derece ehemiyyetli olan bu necib isle mesgul olmus Azerbaycani qaris qaris gezerek boyuk mehebbetle xalqimizin sifahi eneneli musiqi irsini toplamis onlari nota salmis ve mecmue halinda nesr etdirmisdir Belelikle B Huseynli qedim emek folkloruna laylalara merasim negmelerine usaq mahnilarina instrumental musiqiye dair yuzlerle numuneni askar etmis onlari yeniden xalqin istifadesine qaytarmisdir Bu numuneler arasinda ele unikal vahidler var ki onlari ilk defe elme mehz B Huseynli teqdim etmisdir Onun topladigi ve nota saldigi her bir folklor numunesini sozun esl me nasinda elmi tapinti kimi qiymetlendirmek olar B Huseynlinin folklor irsine yuksek pesekar munasibeti ve folklor toplamaq fealiyyeti bir daha tesdiq edir ki o yalniz mutexessis alim deyil hem de vetendas alimdir Bele bir keyfiyyeti ozunu bir de bununla tesdiqleyir ki o folklor irsine telebelerinde de mehebbet ve elmi maraq oyada bilmisdir B Huseynlinin bu istiqametde bir xidmeti de qeyd olunmaga layiqdir O U Hacibeyov ve M Maqomayevin 1927 ci ilde nesr olunmus Azerbaycan turk el negmeleri aldi folklor toplusunun ikinci nesrine B Isiq 1985 redaktor ve serh muellifi olmaqla onu yeniden musiqi ictimaiyyetine teqdim etmisdir XX esrde musiqi folklorumuzun ilk elmi toplusu olan bu evezsiz menbenin ikinci defe nesri U Hacibeyov ve M Maqomayev irsine ciddi ve seristeli alim mutexessis munasibetini ifade edir Eyni zamanda B Huseynli bu folklor toplusunun ikinci nesrininin bilavasite teskilatzisi ve istirakzisi olmaqla klassiklerimizin irsini yeni nesle oturerek yasatmis hem de etnomusiqisunasliq uzun evezsiz elmi me xez olan bu toplunu demek olar ki yeniden berpa etmisdir Azerbaycanda etnomusiqisunasliga dair bir zox movzu ve problemler ilk defe mehz B Huseynli terefinden elmin gundeliyine zixarilib Meselen Azerbaycan usaq mahni folklorunun toplanilmasi ve arasdirilmasi Halay ve Yallilarin toplanilmasi tesnifati ve tehlili instrumental reqs musiqisinin elmi tedqiqata celb edilmesi etnoorqanologiya muasir xalq musiqisi yaradiciliginin elmi mesele kimi qaldirilmasi folklor yaradiciliginin etnoqrafiyasi ve sosiologiyasi xalq ifaziliginin tedqiq edilmesi kimi koklu elmi meseleler ilkin olaraq mehz B Huseynlinin adi ile baglidir Alim zemin movzulari elmin gundeliyine zixarmaqla milli musiqi elmimizin muasir prolblematikasini da mueyyen etmis ve istiqametlendirilmis onun movzu ve problem dairesini artirmis milli etnomusiqisunasligin nezeri hududlarini genislendirmis elmi fikrin inkisafina tekan vermisdir B Huseynlinin problem seviyyesinde qaldirdigi bir zox meseleler daha sonra onun telebeleri ve tedqiqatzilar terefinden yeni seviyyede islenilmis ve ayri ayri a spektlerde inkisaf etdirilmisdir B Huseynli SSRI adlanan boyuk bir olkede musiqi folklorsunasligi sahesinde taninan sayilan mutexessislerden idi O bir alim kimi Ittifaq miqyasinda taninmis ve hormet qazanmisdi Daim yuksek seviyyeli elmi meclislere simpozium ve konfranslara medeniyyet tedbirlerine de vet olunurdu Tesadufi deyildir ki SSRI nin ayri ayri respublikalarinda musiqi folkloruna sifahi en eneli musiqinin muxtelif problemlerine serq musiqisine dair tedqiqatlar aparan dissertasiya yazan alim ve mutexessisler B Huseynliden mutemadi olaraq meslehetler reyler alir onun tenqidi mulahizeleri ve elmi fikirleri ile hesablasirdilar Elmi yonumuB X Huseynlinin alim kimi maraq dairesine daxil olan elmi problematikani bele umumilesdirmek olar Azerbaycan musiqi folklorunun oyrenilmesi tarixi Xalq musiqisi janrlarinin tedqiqi her bir folklor yaradiciliq sahesinin ozunemexsus janr xususiyyetleri Folklor irsinin toplanmasi toplama isinin bolge erazi prinsipleri Toplama ve senedlesdirme isinin elmi nezeri ve praktik meseleleri Xalq musiqisinin bedii islenilmesi Tesnifat meseleleri Muasir xalq musiqisi yaradiciligi ve folklorizm problemleri Folklor musiqi yaradiciliginin sosiologiyasi Xalq musiqisi aletleri ve xalq ifaziligi Sifahi ve yazili enenelerin qarsiligi elaqesi ve tesiri MenbeAbduleliyev Ariz BAYRAM HUSEYNLI ALIM PEDAQOQ BESTEKAR Azerbaycan milli musiqisinin tedqiqi problemleri ELmi meqaleler toplusu III B Elm 1999 S 220 235 B X Huseynli V M Beleev i azerbaydcanskae muzikalgnae folgkloristika V M Beleev 1888 1968 Sb st i materialov M Sovetskiy kompozitor 1990 ss 464 474 Xalq senetinin tedqiqine hesr edilmis omur S Omur yollarinda Baki Nergiz 2012 seh 167 Istinadlar