Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Barıt — çoxkomponentli partlayıcı maddə olub, xaricdən oksigen daxil olmadan daxildən yanma və bununla böyük daxili enerjili qaz yaratmaq qabiliyyətinə malikdir. Barıt mərmilərin atılmasında, raketlərin hərəkət etdirilməsində və başqa məqsədlər üçün istifadə edilir.
Paralel laylarla yanma zamanı istilik bir laydan başqasına ötürülür. Bununla yanma zamanı qaz əmələ gəlməsini tənzimləmək olur. Bu barıt dənəciyinin ölçüsündən və yanma sürətindən asılı olur.
Dənəciyin ölçüsü onun forması, həndəsi ölçüləri ilə təyin olunur. Yanma zamanı bu ölçülər kiçilə və ya böyüyə bilər. Belə yanmaya deqressiv və ya proqressiv deyilir. Qaz əmələgəlməsində müəyyən qanunauyğunluq əldə etmək üçün dənəciklər əlavə yanmayan materialla örtülürlər. Barıtın yanma sürətinə onun tərkibi, başlanğıc temperaturu və təzyiq təsir edir.
İki növ barıt mövcuddur: tüstüsüz (nitrosellüloz) və tüstülü (qarışıq). Raketlərdə tətbiq olunan barıtlara bərk raket yanacağı da deyilir. Nitrosellüloz tərkibli barıtlarda əsas komponent nitrosellüloz və həlledici mayedir. Bundan əlavə barıtların tərkibində çöküntülər də vardır.
Ənənəvi olaraq barıt partlayıcı maddə kimi tanınır. Əslində bu belə deyil, barıtı uzun müddət saxladıqda o brizant partlayıcı maddəyə çevrilir. Bu atma zamanı silahın lüləsini zədələyə bilər.
İxtira olunma tarixi
Barıtın ilk dəfə Çində hazırlanması fərz olunur. Belə güman edilir ki, barıt Çində Tan dinastiyası zamanı (618–907) və ya ondan əvvəl kəşf olunmuşdur. Yunanlar ərəblər vasitəsilə bu barıtın hazırlanma üsulunu öyrənmişlər. VII əsrdə Vizantiyada qatran, neft, şora, kükürd və sönməmiş əhəng qarışığından ibarət olan "yunan odu" kəşf olundu. Bu od yandırıldıqdan sonra suda da sönmürdü. "Yunan odu"nu gəmilərin burnunda yerləşdirilmiş xüsusi odatanla atırdılat. Hava ilə sürtünən yunan odu hədəfə dəydikdə öz-özünə alışıb yanırdı. Uzun müddət "yunan odunun" sirrini yalnız vizantiyalılar bilirdi. Ola bilsin onu IX əsrdə ölümsüzlük eliksiri axtaran əlkimyaçılar əldə etmişlər. Barıtın əldə edilməsi və ilk odlu silahların yaranmasına imkan verdi. Avropaya isə bir neçə əsr sonra gəlib çıxdığı güman olunur. Avropada barıt XIII əsrdə meydana gəldi və Yüzillik müharibədə (1337–1453-cü illərdə) topların istifadəsi ilə əlaqədar olaraq geniş tətbiq olundu.
Texnologiyası
Barıtın və partlayıcı maddələrin ilk nümunəsi tüstülü barıtdır. O, kalium selitrası, kömür və kükürdün(KClO3 + C + S) 75:15:10 nisbətində mexaniki qarışımından ibarətdir. Belə bir fikir mövcuddur ki, guya barıt hələ qədim dövrlərdən məlumdur və yandırıcı, dağıdıcı vasitə kimi istifadə edilmişdir. Lakin bunu təsdiq edən heç bir maddi və ya digər bir sübut yoxdur. Təbiətdə selitra yataqlarına çox nadir rast gəlinir, kifayət qədər davamlı barıtın hazırlanması üçün lazım olan kalium selitrası isə ümumiyyətlə təbiətdə mövcud deyil. Kalium selitrasının hazırlanması xüsusi texnoloji üsullarla mümkündür ki, onlar da yalnız XV–XVI əsrlərdə kimyanın inkişafı nəticəsində meydana çıxmışdır. Böyük ehtimalla qədimdə tərkibində selitra olan və pirotexniki vasitələrə xas xüsusiyyətləri daşıyan üzvi maddələrdən istifadə olunmuşdur.
Dünyaya barıtı çinlilər hələ 1044-cü ildə "bəxş" edib.
Avropada barıtın ixtiraçısı kimi monax Bertold Şvarts hesab edilir.
Nitrosellüloz barıtın, sonralar isə güclü individual partlayıcı maddələrin kəşfi ilə tüstülü barıt öz əhəmiyyətini itirmişdir.
İstinadlar
- Jack Kelly Gunpowder: Alchemy, Bombards, and Pyrotechnics: The History of the Explosive that Changed the World, Perseus Books Group: 2005. — pp. 2–5. ISBN: 0465037224, 9780465037223
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Barit coxkomponentli partlayici madde olub xaricden oksigen daxil olmadan daxilden yanma ve bununla boyuk daxili enerjili qaz yaratmaq qabiliyyetine malikdir Barit mermilerin atilmasinda raketlerin hereket etdirilmesinde ve basqa meqsedler ucun istifade edilir Tustusuz barit Paralel laylarla yanma zamani istilik bir laydan basqasina oturulur Bununla yanma zamani qaz emele gelmesini tenzimlemek olur Bu barit deneciyinin olcusunden ve yanma suretinden asili olur Deneciyin olcusu onun formasi hendesi olculeri ile teyin olunur Yanma zamani bu olculer kicile ve ya boyuye biler Bele yanmaya deqressiv ve ya proqressiv deyilir Qaz emelegelmesinde mueyyen qanunauygunluq elde etmek ucun denecikler elave yanmayan materialla ortulurler Baritin yanma suretine onun terkibi baslangic temperaturu ve tezyiq tesir edir Iki nov barit movcuddur tustusuz nitroselluloz ve tustulu qarisiq Raketlerde tetbiq olunan baritlara berk raket yanacagi da deyilir Nitroselluloz terkibli baritlarda esas komponent nitroselluloz ve helledici mayedir Bundan elave baritlarin terkibinde cokuntuler de vardir Enenevi olaraq barit partlayici madde kimi taninir Eslinde bu bele deyil bariti uzun muddet saxladiqda o brizant partlayici maddeye cevrilir Bu atma zamani silahin lulesini zedeleye biler Ixtira olunma tarixiBaritin ilk defe Cinde hazirlanmasi ferz olunur Bele guman edilir ki barit Cinde Tan dinastiyasi zamani 618 907 ve ya ondan evvel kesf olunmusdur Yunanlar erebler vasitesile bu baritin hazirlanma usulunu oyrenmisler VII esrde Vizantiyada qatran neft sora kukurd ve sonmemis eheng qarisigindan ibaret olan yunan odu kesf olundu Bu od yandirildiqdan sonra suda da sonmurdu Yunan odu nu gemilerin burnunda yerlesdirilmis xususi odatanla atirdilat Hava ile surtunen yunan odu hedefe deydikde oz ozune alisib yanirdi Uzun muddet yunan odunun sirrini yalniz vizantiyalilar bilirdi Ola bilsin onu IX esrde olumsuzluk eliksiri axtaran elkimyacilar elde etmisler Baritin elde edilmesi ve ilk odlu silahlarin yaranmasina imkan verdi Avropaya ise bir nece esr sonra gelib cixdigi guman olunur Avropada barit XIII esrde meydana geldi ve Yuzillik muharibede 1337 1453 cu illerde toplarin istifadesi ile elaqedar olaraq genis tetbiq olundu TexnologiyasiXIX esre aid baritqabi Azerbaycan poct markasinda Baritin ve partlayici maddelerin ilk numunesi tustulu baritdir O kalium selitrasi komur ve kukurdun KClO3 C S 75 15 10 nisbetinde mexaniki qarisimindan ibaretdir Bele bir fikir movcuddur ki guya barit hele qedim dovrlerden melumdur ve yandirici dagidici vasite kimi istifade edilmisdir Lakin bunu tesdiq eden hec bir maddi ve ya diger bir subut yoxdur Tebietde selitra yataqlarina cox nadir rast gelinir kifayet qeder davamli baritin hazirlanmasi ucun lazim olan kalium selitrasi ise umumiyyetle tebietde movcud deyil Kalium selitrasinin hazirlanmasi xususi texnoloji usullarla mumkundur ki onlar da yalniz XV XVI esrlerde kimyanin inkisafi neticesinde meydana cixmisdir Boyuk ehtimalla qedimde terkibinde selitra olan ve pirotexniki vasitelere xas xususiyyetleri dasiyan uzvi maddelerden istifade olunmusdur Dunyaya bariti cinliler hele 1044 cu ilde bexs edib Avropada baritin ixtiracisi kimi monax Bertold Svarts hesab edilir Nitroselluloz baritin sonralar ise guclu individual partlayici maddelerin kesfi ile tustulu barit oz ehemiyyetini itirmisdir IstinadlarJack Kelly Gunpowder Alchemy Bombards and Pyrotechnics The History of the Explosive that Changed the World Perseus Books Group 2005 pp 2 5 ISBN 0465037224 9780465037223