Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Baltazar Qrasian (isp. Baltasar Gracián y Morales; 8 yanvar 1601[…] – 6 dekabr 1658[…]) — İspaniya yazıçısı, filosofu.
| Baltazar Qrasian | |
|---|---|
| isp. Baltasar Gracián | |
 | |
| Doğum adı | Baltasar Gracián |
| Təxəllüsü | Lorenzo Gracián |
| Doğum tarixi | 8 yanvar 1601[…] |
| Vəfat tarixi | 6 dekabr 1658[…](57 yaşında) |
| Fəaliyyəti | filosof, yazıçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
İspaniyada barokkonun ən böyük nasirlərindən və nəzəriyyəçilərindən biri Baltasar Qrasian olmuşdur. O, 1601-ci ildə həkim ailəsində doğulmuşdur. Uşaqlığı yoxsulluq içində keçmişdir. Qohumlarının köməyilə yezuit kollecində oxumuş, fəlsəfə və qrammatikanı öyrənmiş, isə ilahiyyat elmləri ilə tanış olmuşdur. 1627-ci ildə Kallatude şəhər kollecinə qayıdıb orada qrammatika və ritorika üzrə müəllim işləyir. 1636-cı ildə Ueska şəhərinə dəyişilən Qrasian burada ədəbiyyat və incəsənət həvəskarları mühitinə düşür, yazıçı kimi formalaşır. Zadəgan don Vinsensio Xuan da Lastanossanın ədəbi məclisləri, zəngin kitabxanası onun dünyəvi meyllərini gücləndirir. Yezuit ordeninin rəhbərliyi onun dünyəvi meyllərini, ədəbi fəaliyyətini xoşlamırlar. "Qəhrəman" əsərinin 1637-ci ildə ordendən icazəsiz çap olunması isə ən ağır bir günah kimi qarşılanır. Onun hersoq de Noçeranın yanında işləməsi, Terraqona və Leridada müharibənin dəhşətləri ilə üz-üzə gəlməsi həyat təcrübəsini zənginləşdirir. 1651-ci ildə Qrasian Saraqossa universitetində müqəddəs yazılar kafedrasının rəisi təyin olunur. Qrasian dəfələrlə etdiyi kimi yezuit ordeninin icazəsi olmadan "Tənqidçi" romanını nəşr etdirir. Buna görə onu Salamankada təhqiredici istintaqa cəlb edir, məhkəmənin qərarı ilə şəhərciyinə sürgün edirlər. Burada ona yazmağa icazə vermir, pəhriz saxlamağa məcbur edib acından öldürürlər. Yezuit ordeni mütəfəkkir yazıçıya belə divan tutur. Salamanka məhkəməsindən bir il keçmiş o, Qrausda 1658-ci ildə vəfat edir.
Yaradıcılığı
Qrasianın ədəbi irsi "Qəhrəman", "Siyasətçi", "Hazır-cavablıq sənəti", "Xoşrəftar", "Gündəlik kahin, yaxud ehtiyatlı olmaq sənəti" əsərləri və üçhissəli "Tənqidçi" romanından ibarətdir. Filosof yazıçının əsərlərində insan həyatının müxtəlif cəhətləri və problemləri əks etdirilir.
"Gündəlik kahin" əsəri XVII–XVIII əsrlərdə Avropa ölkələrində ən çox yayılan əsərlərdən biri olmuşdur. Nəsihətamiz aforizmlər şəklində yazılan bu əsərə tutqun bir kədər və bədbinlik hakimdir. "İndiki dövrdə müdrik olmaq üçün o qədər bilmək lazımdır ki, qədim dövrdə bu bilik yeddi adama bəs edərdi." "Bizim günlərdə bircə adamla danışmaq üçün əvvəllər bütöv bir xalqla danışmaq üçün lazım olandan daha çox bacarıq işlətmək lazım gəlir." Hər cür azadfikirlilik və əqli sərbəstlik təzahürlərinin təqib olunduğu bu dövrdə Qrasian da fikirlərini üstüörtülü, eyhamlı şəkildə deməyə məcbur olmuşdur. Ədib öz oxucularına məsləhət görür ki, həddindən artıq aydın danışmasınlar, səmimi olmasınlar. "Susmaq ehtiyatlı olmağın ən müqəddəs sığınacağıdır", çünki açıq deyən hər bir kəs təqib olunur, izlənir. "Öz niyyətlərini açma, çünki düşündüyünü həyata keçirməyə mane olacaqlar, həyata keçməyən planlara görə isə sən bədbəxt olacaqsan." "Dünyada hökm sürən dəyişkənliyə qarşı laqeydlik əsl müdriklik əlamətidir." "Nə qədər adama sirrini açsan, o qədər adamdan asılı olacaqsan." "Bir sirri olmayan ürək açılmış məktub kimidir." "Kim xoşbəxtlik evinə zövq-səfa qapısından girsə, oradan kədər-qüssə qapısından çıxacaqdır və əskinə." Bu aforizmlərdə kədərli bir həyat təcrübəsi ümumiləşdirilmişdir. Məcazilik, rəmzilik barokko ədibləri tərəfindən sistem halına salınır, lakin bu cəhət XVII əsrin Avropa ölkələrində hökm sürən dəhşətli tarixi gerçəklik şəraitindən irəli gəlir.
Qrasian həyatı boyu İspaniyanın, demək olar ki, hər yerini gəzmiş, bütün siniflərin, təbəqələrin nümayəndələri ilə tanış olmuşdur. Bir ruhani kimi, adamların tövbələrini dinləyən bir keşiş kimi o, insanların əməllərini hərəkətə gətirən səbəbləri öyrənmiş, zəngin həyat təcrübəsi qazanmışdır. İspan cəmiyyətinin hakim təbəqələrində hökm sürən soyuq haqq-hesab, vəzifəpərəstlik, ümumi mənafeyə qarşı laqeydlik prinsipləri Qrasianın aforizmlərində müxtəlif formalarda əks olunmuşdur. Uzun müddət böyük diplomatlar, hərbi sərkərdələr, aristokratlar mühitində dolaşan ədib xalqın hansı üsullarla itaətdə saxlanıldığını görmüş və öyrənmişdir. "İdarə etmək və tabe olmağa məcbur etmək də sənətdir, adamdan qətiyyətdən çox çeviklik istəyir, insanların varlığına hakim kəsilən alçaq ehtirasları öyrənmək, öz xeyrinə istifadə etmək bacarığı tələb edir. İnsanların ehtirasları müxtəlif olsa da, bütün insanlar bütpərəstdirlər, kimi şöhrət, rütbə, kimi qazanc güdür. Hakim təbəqələrin çevikliyi ondadır ki, bu ehtiraslar və bütləri yaxşı-yaxşı öyrənir, adamların zəifliklərini bilib, onların iradəsini öz əlində saxlayır."
"Gündəlik kahin" əsərində əksər halda bədbin əhval-ruhiyyədə olan çoxlu incə psixoloji müşahidələr əks olunmuşdur, xüsusən, hakim təbəqələrdə hökm sürən ikiüzlülük, riyakarlıq tənqid edilmişdir.
Qrasianın "Tənqidçi" romanı da Avropa oxucuları arasında böyük müvəffəqiyyət qazanmışdır. Orijinalda "El kritikon" adlanan bu əsər forması etibarilə Volterin "Sadəlövh", D. Defonun "Robinzon Kruzo", C. Sviftin "Qulliverin səyahəti" əsərlərinin ən layiqli sələfi olmuşdur. Müəllifin yezuitlər tərəfindən təqib edilməsinin səbəbi, baisi də məhz "Tənqidçi" romanıdır. Əsərin əsas qəhrəmanları olan Kritil və Andrenio ata və oğuldur. Gəmi qəzası nəticəsində Andrenio insan yaşamayan bir adaya düşür. Uşağı vəhşi dağ keçisi öz südü ilə böyüdür və ölümdən xilas edir. Əlvan cənub təbiətinin qoynunda böyüyən Andrenio müasir insan cəmiyyətinin kinli, fırıldaqçı təbiətindən xəbər-sizdir. Mədəniyyətdən kənarda böyümüş Andrenionun gözü qarşısında XVII əsrin ortalarının İspaniyasının canlı mənzərələri gəlib keçir. O, gördüyü hadisələrə bir vəhşi və təbii insan gözü ilə baxır. Müəllif alleqoriyadan istifadə edərək ispan cəmiyyətinin vəhşi təbiətini açıb göstərir.
Madridin küçələrində pələnglər, şirlər, meymunlar və başqa vəhşi heyvanlar gəzişir. Təbiətin bütün nemətləri varlılara qismət olur, yoxsullar haqqında heç kəs düşünmür. Müdriklərə nifrət edirlər, axmaq və nadanlar isə böyük hörmət sahibidir. Küçələrin labirintlərində paxıllıq, kin-küdurət, yaltaqlıq gizlənmiş, hər yerdə şər simvolu olan şeytanlar ağalıq edirlər. Mənşəyi etibarilə antik yunan ədəbiyyatına gedib çıxan roman-səyahət formasından istifadə edən yazıçı onu müasir həyatdan götürülən, tez-tez dəyişən rəngarəng səhnələrlə zənginləşdirilmişdir. Onun alleqoriyaları çox vaxt ciddi sosial məna məzmun daşıyan rəmzlərə çevrilir. Onun bədii üslub və düşüncəsinin bu keyfiyyətləri maarifçilik dövrünün bir çox yazıçılarına faydalı təsir göstərmişdir.
Ədibin "Hazırcavablıq, yaxud iti ağıl sənəti" traktatı onun estetik görüşlərini əks etdirir. Qrasian belə hesab edir ki, antik ritorika heç də incəsənətin bütün hadisələrini, dünyanın estetik dərkinin bütün xüsusiyyətlərini əhatə etmək iqtidarında deyildir. Onun fikrincə, qədim müəlliflər məntiqi idrakın qanunlarını tapmış, sillogizmlər sistemini yaratmışlar, lakin bu sillogizmlər iti ağıl üçün yaramır. Qədim müəlliflər iti ağılı ancaq dahilərə xas olan keyfiyyət saymış, onun təzahürlərinə heyranlıqlarını bildirməklə kifayətlənmişlər, onun hansı qanunlara riayət etdiyini isə göstərməmişlər. Sillogizmlər sahəsində tapılan qanunları nə üçün burada da tapmaq, müəyyənləşdirmək mümkün olma-sın. Öz estetik görüşlərinin yeniliyi, dərinliyi ilə də Qrasian sonrakı dövrlərin bir çox elmi axtarış və kəşflərini qabaqlamışdır.
İstinadlar
- Baltasar Gracian // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Baltasar Gracián y Morales // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Baltazar Qrasian isp Baltasar Gracian y Morales 8 yanvar 1601 6 dekabr 1658 Ispaniya yazicisi filosofu Baltazar Qrasianisp Baltasar GracianDogum adi Baltasar GracianTexellusu Lorenzo GracianDogum tarixi 8 yanvar 1601 1601 01 08 Vefat tarixi 6 dekabr 1658 1658 12 06 57 yasinda Fealiyyeti filosof yazici Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiIspaniyada barokkonun en boyuk nasirlerinden ve nezeriyyecilerinden biri Baltasar Qrasian olmusdur O 1601 ci ilde hekim ailesinde dogulmusdur Usaqligi yoxsulluq icinde kecmisdir Qohumlarinin komeyile yezuit kollecinde oxumus felsefe ve qrammatikani oyrenmis ise ilahiyyat elmleri ile tanis olmusdur 1627 ci ilde Kallatude seher kollecine qayidib orada qrammatika ve ritorika uzre muellim isleyir 1636 ci ilde Ueska seherine deyisilen Qrasian burada edebiyyat ve incesenet heveskarlari muhitine dusur yazici kimi formalasir Zadegan don Vinsensio Xuan da Lastanossanin edebi meclisleri zengin kitabxanasi onun dunyevi meyllerini guclendirir Yezuit ordeninin rehberliyi onun dunyevi meyllerini edebi fealiyyetini xoslamirlar Qehreman eserinin 1637 ci ilde ordenden icazesiz cap olunmasi ise en agir bir gunah kimi qarsilanir Onun hersoq de Noceranin yaninda islemesi Terraqona ve Leridada muharibenin dehsetleri ile uz uze gelmesi heyat tecrubesini zenginlesdirir 1651 ci ilde Qrasian Saraqossa universitetinde muqeddes yazilar kafedrasinin reisi teyin olunur Qrasian defelerle etdiyi kimi yezuit ordeninin icazesi olmadan Tenqidci romanini nesr etdirir Buna gore onu Salamankada tehqiredici istintaqa celb edir mehkemenin qerari ile seherciyine surgun edirler Burada ona yazmaga icaze vermir pehriz saxlamaga mecbur edib acindan oldururler Yezuit ordeni mutefekkir yaziciya bele divan tutur Salamanka mehkemesinden bir il kecmis o Qrausda 1658 ci ilde vefat edir YaradiciligiQrasianin edebi irsi Qehreman Siyasetci Hazir cavabliq seneti Xosreftar Gundelik kahin yaxud ehtiyatli olmaq seneti eserleri ve uchisseli Tenqidci romanindan ibaretdir Filosof yazicinin eserlerinde insan heyatinin muxtelif cehetleri ve problemleri eks etdirilir Gundelik kahin eseri XVII XVIII esrlerde Avropa olkelerinde en cox yayilan eserlerden biri olmusdur Nesihetamiz aforizmler seklinde yazilan bu esere tutqun bir keder ve bedbinlik hakimdir Indiki dovrde mudrik olmaq ucun o qeder bilmek lazimdir ki qedim dovrde bu bilik yeddi adama bes ederdi Bizim gunlerde birce adamla danismaq ucun evveller butov bir xalqla danismaq ucun lazim olandan daha cox bacariq isletmek lazim gelir Her cur azadfikirlilik ve eqli serbestlik tezahurlerinin teqib olundugu bu dovrde Qrasian da fikirlerini ustuortulu eyhamli sekilde demeye mecbur olmusdur Edib oz oxucularina meslehet gorur ki heddinden artiq aydin danismasinlar semimi olmasinlar Susmaq ehtiyatli olmagin en muqeddes siginacagidir cunki aciq deyen her bir kes teqib olunur izlenir Oz niyyetlerini acma cunki dusunduyunu heyata kecirmeye mane olacaqlar heyata kecmeyen planlara gore ise sen bedbext olacaqsan Dunyada hokm suren deyiskenliye qarsi laqeydlik esl mudriklik elametidir Ne qeder adama sirrini acsan o qeder adamdan asili olacaqsan Bir sirri olmayan urek acilmis mektub kimidir Kim xosbextlik evine zovq sefa qapisindan girse oradan keder qusse qapisindan cixacaqdir ve eskine Bu aforizmlerde kederli bir heyat tecrubesi umumilesdirilmisdir Mecazilik remzilik barokko edibleri terefinden sistem halina salinir lakin bu cehet XVII esrin Avropa olkelerinde hokm suren dehsetli tarixi gerceklik seraitinden ireli gelir Qrasian heyati boyu Ispaniyanin demek olar ki her yerini gezmis butun siniflerin tebeqelerin numayendeleri ile tanis olmusdur Bir ruhani kimi adamlarin tovbelerini dinleyen bir kesis kimi o insanlarin emellerini herekete getiren sebebleri oyrenmis zengin heyat tecrubesi qazanmisdir Ispan cemiyyetinin hakim tebeqelerinde hokm suren soyuq haqq hesab vezifeperestlik umumi menafeye qarsi laqeydlik prinsipleri Qrasianin aforizmlerinde muxtelif formalarda eks olunmusdur Uzun muddet boyuk diplomatlar herbi serkerdeler aristokratlar muhitinde dolasan edib xalqin hansi usullarla itaetde saxlanildigini gormus ve oyrenmisdir Idare etmek ve tabe olmaga mecbur etmek de senetdir adamdan qetiyyetden cox ceviklik isteyir insanlarin varligina hakim kesilen alcaq ehtiraslari oyrenmek oz xeyrine istifade etmek bacarigi teleb edir Insanlarin ehtiraslari muxtelif olsa da butun insanlar butperestdirler kimi sohret rutbe kimi qazanc gudur Hakim tebeqelerin cevikliyi ondadir ki bu ehtiraslar ve butleri yaxsi yaxsi oyrenir adamlarin zeifliklerini bilib onlarin iradesini oz elinde saxlayir Gundelik kahin eserinde ekser halda bedbin ehval ruhiyyede olan coxlu ince psixoloji musahideler eks olunmusdur xususen hakim tebeqelerde hokm suren ikiuzluluk riyakarliq tenqid edilmisdir Qrasianin Tenqidci romani da Avropa oxuculari arasinda boyuk muveffeqiyyet qazanmisdir Orijinalda El kritikon adlanan bu eser formasi etibarile Volterin Sadelovh D Defonun Robinzon Kruzo C Sviftin Qulliverin seyaheti eserlerinin en layiqli selefi olmusdur Muellifin yezuitler terefinden teqib edilmesinin sebebi baisi de mehz Tenqidci romanidir Eserin esas qehremanlari olan Kritil ve Andrenio ata ve oguldur Gemi qezasi neticesinde Andrenio insan yasamayan bir adaya dusur Usagi vehsi dag kecisi oz sudu ile boyudur ve olumden xilas edir Elvan cenub tebietinin qoynunda boyuyen Andrenio muasir insan cemiyyetinin kinli firildaqci tebietinden xeber sizdir Medeniyyetden kenarda boyumus Andrenionun gozu qarsisinda XVII esrin ortalarinin Ispaniyasinin canli menzereleri gelib kecir O gorduyu hadiselere bir vehsi ve tebii insan gozu ile baxir Muellif alleqoriyadan istifade ederek ispan cemiyyetinin vehsi tebietini acib gosterir Madridin kucelerinde pelengler sirler meymunlar ve basqa vehsi heyvanlar gezisir Tebietin butun nemetleri varlilara qismet olur yoxsullar haqqinda hec kes dusunmur Mudriklere nifret edirler axmaq ve nadanlar ise boyuk hormet sahibidir Kucelerin labirintlerinde paxilliq kin kuduret yaltaqliq gizlenmis her yerde ser simvolu olan seytanlar agaliq edirler Menseyi etibarile antik yunan edebiyyatina gedib cixan roman seyahet formasindan istifade eden yazici onu muasir heyatdan goturulen tez tez deyisen rengareng sehnelerle zenginlesdirilmisdir Onun alleqoriyalari cox vaxt ciddi sosial mena mezmun dasiyan remzlere cevrilir Onun bedii uslub ve dusuncesinin bu keyfiyyetleri maarifcilik dovrunun bir cox yazicilarina faydali tesir gostermisdir Edibin Hazircavabliq yaxud iti agil seneti traktati onun estetik goruslerini eks etdirir Qrasian bele hesab edir ki antik ritorika hec de incesenetin butun hadiselerini dunyanin estetik derkinin butun xususiyyetlerini ehate etmek iqtidarinda deyildir Onun fikrince qedim muellifler mentiqi idrakin qanunlarini tapmis sillogizmler sistemini yaratmislar lakin bu sillogizmler iti agil ucun yaramir Qedim muellifler iti agili ancaq dahilere xas olan keyfiyyet saymis onun tezahurlerine heyranliqlarini bildirmekle kifayetlenmisler onun hansi qanunlara riayet etdiyini ise gostermemisler Sillogizmler sahesinde tapilan qanunlari ne ucun burada da tapmaq mueyyenlesdirmek mumkun olma sin Oz estetik goruslerinin yeniliyi derinliyi ile de Qrasian sonraki dovrlerin bir cox elmi axtaris ve kesflerini qabaqlamisdir IstinadlarBaltasar Gracian Encyclopaedia Britannica ing Baltasar Gracian y Morales Brockhauz Ensiklopediyasi alm Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi