Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Baba Tahir Üryan (fars. بابا طاهر — Bâbâ Tâher, d. təxminən 1000 — ö. 1055) — İranlı sufi şair.
Həyatı
Həyatı haqqında yetərli bilgi yoxdur. Qaynaqlarda ona bəzən Həmədani, bəzən də Lori nisbəsi verilməsi onun Həmədanla Loristan arasında bir yerdə doğulmuş ola biləcəyi ehtimalını xatirə gətirməkdədir. Bu iki yer arasındakı Xürrəmabadda onun adını daşıyan bir məhəllə vardır. Baba Tahirin müəmma janrında yazdığı bir qitəsindən faydalanılaraq 938-ci ildə doulğduğu irəli sürülməkdədir. Bu tarix, Rzaqulu xan Hidayətin onun ölüm tarixi olaraq verdiyi 1010-cu il tarixi ilə bağdaşa bilməkdədir . Ravəndinin "Rahatüś-śudur" adlı əsərindəki bir qeydə görə isə Səlcuqlu sultanı Toğrul bəy 1055-ci ildə doğru Həmədana gəldiyində, o sırada burada şöhrət tapmış üç şeyxdən biri olan Baba Tahir Üryanı ziyarət etmişdi. Bu durumda onun 1055-ci ildə və ya daha sonra ölmüş olması lazımdır. Deyləmlilərin soydaşları sayılan Kakuyilərin (1007-1051) Həmədandakı hakimiyətləri 1043-cü ilə qədər sürdüyünə görə bu tarix, onun Deyləmlilər dönəmində yaşadığına dair verilən bilgilərə uyğundur. Ayrıca onun İbn Sinanın (ö. 1037) çağdaşı olması da 1010-cu ildə deyil, 1055-ci ildə ölmüş olduğu ehtimalını qüvvətləndirməkdədir. Eynülquzat əl-Həmədaninin edamına (1273) şahid olduğuna dair rəvayət isə tamamıyla uydurmadır. Məzarı Həmədanın şimalında Bun-i Bazar məhəlləsində kiçik bir təpə üzərindədir.
Baba Tahirin, şeirlərində sıx-sıx yersiz-yurdsuz bir sərsəri həyatı sürdüyündən, kərpiçi yastıq edib, uyuduğundan, sürəkli olaraq sıxıntı içində olduğundan söz etməsi bir qələndər həyatı yaşadığını göstərməkdədir. “Üryan” ləqəbini da bu səbəblə almış olmalıdır. O bir ləhcə şairi olmaqla birlikdə bu gün əlimizdə olan dubeyti adı verilən qitələri ədəbi Farscanın da özəlliklərini daşımaqdadır. Bu qitələrin başqaları tərəfındən sonradan bu hala gətirilmiş olması da ehtimaldır. Ancaq bu şeirlərdə rastlanan bəzi özəlliklər, Baba Tahirin dilini doğrudan doğruya bir ləhcəyə bağlamağı zorlaşdırmaqdadır. Həmədan ilə Xürrəmabad arasındakı bölgədə bir çox ləhcə varsa da, onun şeirlərindəki dili bunlardan hər hansı birinə bağlamaq çətindir. Baba Tahirin dili bu ləhcələrin hamısıyla da ilgili görülməkdə və onların bir qarışımından ibarət olduğu sanılmaqdadır. Nyberg, bu ləhcənin orta Farscanın (Pəhləvi) olduğunu irəli sürür.
XVIII və XIX əsr təzkirələrində sınırlı sayda qitələrinə rastlandığı üçün Baba Tahir müasir dövrdə o qədər də tanınmamışdır. 1885-ci ildən etibarən şərqşünasların araşdırmaları və bu araşdırmaları izləyən İrandakı çalışmalar sadəcə bu qitələri artırmaqla qalmamış, eyni zamanda az da olsa, bəzi qəzəllərinin tapılmasına yardımçı olmuşdur. Ədəbiyyatşünas araşdırmaları ilə o zamana qədər bilinən səksən yeddi qitəni 296-ya, qəzəl sayını da birdən dördə çıxartmış və bunları "Divan-ı Kamil-i Baba Tahir Üryan" adıyla nəşr etmişdir (Tehran, 1306 h.ş.). Ancaq Ömər Xəyyamın rübailərində görüldüyü kimi bu qıtələrin hamısının Baba Tahirə aid olduğunu söyləmək çətindir. Şəklən rübaiyə bənzəməklə birlikdə vəzn baxımından ondan ayrılan bu qıtələr əruzun həzəc-i müsəddəs-i məhzuf bəhrindədir. Halbuki rübai vəzni həzəc-i məkfuf-i məksurdur. Bu səbəblə bu qıtələrə rubai deyil, dubeyti deyilmişdir. Baba Tahir qəzəllərində də qıtələrındəki vəzni işlətmişdir. Baba Tahirin şeirlərində dünyəvi eşqlə ilahi eşqi bir-birindən ayırd etmək çətindir. Qıtələrinin həmən böyük çoxluğu dünyəvi eşqlə ilgilidir. Şeirlərindəki ən böyük özəllik, təsəvvüfi təhsil görmədiyi üçün duyğu və xəyallarını hər hansı bir şişirtməyə gərək duymadan vermiş olmasıdır. Ömər Xəyyamın yaşama zövqünü ön plana almasına qarşı Baba Tahir həyatın çətinlik-çiləsini mövzu edir və bədbin bir şair olaraq görünür.
Baba Tahir İran xalqı arasında şairdən çox bir sufi olaraq tanınır. "əl-Kəlimatül-ķıśar" adlı iyirmi üç baba ayrılmış olan əsərində elm, mərifət, ilham kimi təsəvvüfi mövzularla ilgili 268 vəcizəsi vardır. Bu əsər sufilər arasında çox yayğın olub haqqında bir çox şərh yazılmışdır. Bunlar arasında, Eynülquzat əl-Miyanəci ilə məchul bir şəxsə aid edilən Ərəb dilində şərhlərlə Molla Sultanəli Gunabadinin ərəbcə və farsca şərhləri zikr edilə bilər. Bunlara, Baba Tahirin vəcizələrinin qısaltılmış bir nüsxəsinin Qəni bəy əl-Əzizi tərəfındən yazılmış şərhi olan əl-"Fütuĥatür-rabbaniyyə fi İşaratil-Həmədaniyyə" adlı əsəri də əlavə etmək gərəkir .
İstinadlar
- Məcmaul-füśəha, I, 326
- Bibliothèquə Nationalə, nr. 1903
Xarici keçidlər
 | Şair ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Hemedani Baba Tahir Uryan fars بابا طاهر Baba Taher d texminen 1000 o 1055 Iranli sufi sair Baba Tahir Uryanin turbesiHeyatiHeyati haqqinda yeterli bilgi yoxdur Qaynaqlarda ona bezen Hemedani bezen de Lori nisbesi verilmesi onun Hemedanla Loristan arasinda bir yerde dogulmus ola bileceyi ehtimalini xatire getirmekdedir Bu iki yer arasindaki Xurremabadda onun adini dasiyan bir mehelle vardir Baba Tahirin muemma janrinda yazdigi bir qitesinden faydalanilaraq 938 ci ilde doulgdugu ireli surulmekdedir Bu tarix Rzaqulu xan Hidayetin onun olum tarixi olaraq verdiyi 1010 cu il tarixi ile bagdasa bilmekdedir Ravendinin Rahatus sudur adli eserindeki bir qeyde gore ise Selcuqlu sultani Togrul bey 1055 ci ilde dogru Hemedana geldiyinde o sirada burada sohret tapmis uc seyxden biri olan Baba Tahir Uryani ziyaret etmisdi Bu durumda onun 1055 ci ilde ve ya daha sonra olmus olmasi lazimdir Deylemlilerin soydaslari sayilan Kakuyilerin 1007 1051 Hemedandaki hakimiyetleri 1043 cu ile qeder surduyune gore bu tarix onun Deylemliler doneminde yasadigina dair verilen bilgilere uygundur Ayrica onun Ibn Sinanin o 1037 cagdasi olmasi da 1010 cu ilde deyil 1055 ci ilde olmus oldugu ehtimalini quvvetlendirmekdedir Eynulquzat el Hemedaninin edamina 1273 sahid olduguna dair revayet ise tamamiyla uydurmadir Mezari Hemedanin simalinda Bun i Bazar mehellesinde kicik bir tepe uzerindedir Baba Tahirin seirlerinde six six yersiz yurdsuz bir serseri heyati surduyunden kerpici yastiq edib uyudugundan surekli olaraq sixinti icinde oldugundan soz etmesi bir qelender heyati yasadigini gostermekdedir Uryan leqebini da bu sebeble almis olmalidir O bir lehce sairi olmaqla birlikde bu gun elimizde olan dubeyti adi verilen qiteleri edebi Farscanin da ozelliklerini dasimaqdadir Bu qitelerin basqalari terefinden sonradan bu hala getirilmis olmasi da ehtimaldir Ancaq bu seirlerde rastlanan bezi ozellikler Baba Tahirin dilini dogrudan dogruya bir lehceye baglamagi zorlasdirmaqdadir Hemedan ile Xurremabad arasindaki bolgede bir cox lehce varsa da onun seirlerindeki dili bunlardan her hansi birine baglamaq cetindir Baba Tahirin dili bu lehcelerin hamisiyla da ilgili gorulmekde ve onlarin bir qarisimindan ibaret oldugu sanilmaqdadir Nyberg bu lehcenin orta Farscanin Pehlevi oldugunu ireli surur XVIII ve XIX esr tezkirelerinde sinirli sayda qitelerine rastlandigi ucun Baba Tahir muasir dovrde o qeder de taninmamisdir 1885 ci ilden etibaren serqsunaslarin arasdirmalari ve bu arasdirmalari izleyen Irandaki calismalar sadece bu qiteleri artirmaqla qalmamis eyni zamanda az da olsa bezi qezellerinin tapilmasina yardimci olmusdur Edebiyyatsunas arasdirmalari ile o zamana qeder bilinen seksen yeddi qiteni 296 ya qezel sayini da birden dorde cixartmis ve bunlari Divan i Kamil i Baba Tahir Uryan adiyla nesr etmisdir Tehran 1306 h s Ancaq Omer Xeyyamin rubailerinde gorulduyu kimi bu qitelerin hamisinin Baba Tahire aid oldugunu soylemek cetindir Seklen rubaiye benzemekle birlikde vezn baximindan ondan ayrilan bu qiteler eruzun hezec i museddes i mehzuf behrindedir Halbuki rubai vezni hezec i mekfuf i meksurdur Bu sebeble bu qitelere rubai deyil dubeyti deyilmisdir Baba Tahir qezellerinde de qitelerindeki vezni isletmisdir Baba Tahirin seirlerinde dunyevi esqle ilahi esqi bir birinden ayird etmek cetindir Qitelerinin hemen boyuk coxlugu dunyevi esqle ilgilidir Seirlerindeki en boyuk ozellik tesevvufi tehsil gormediyi ucun duygu ve xeyallarini her hansi bir sisirtmeye gerek duymadan vermis olmasidir Omer Xeyyamin yasama zovqunu on plana almasina qarsi Baba Tahir heyatin cetinlik cilesini movzu edir ve bedbin bir sair olaraq gorunur Baba Tahir Iran xalqi arasinda sairden cox bir sufi olaraq taninir el Kelimatul kisar adli iyirmi uc baba ayrilmis olan eserinde elm merifet ilham kimi tesevvufi movzularla ilgili 268 vecizesi vardir Bu eser sufiler arasinda cox yaygin olub haqqinda bir cox serh yazilmisdir Bunlar arasinda Eynulquzat el Miyaneci ile mechul bir sexse aid edilen Ereb dilinde serhlerle Molla Sultaneli Gunabadinin erebce ve farsca serhleri zikr edile biler Bunlara Baba Tahirin vecizelerinin qisaltilmis bir nusxesinin Qeni bey el Ezizi terefinden yazilmis serhi olan el Futuĥatur rabbaniyye fi Isaratil Hemedaniyye adli eseri de elave etmek gerekir IstinadlarMecmaul fuseha I 326 Bibliotheque Nationale nr 1903Xarici kecidler Sair ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin