Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Böyük Arran monastırı və ya Müqəddəs Yaqub monastırı — Kəlbəcər rayonunun Kolatağ kəndi ərazisində yerləşir. Kompleksə iki kilsə, iki narteks və köməkçi binalar daxildir. Qərbdə yerləşən kilsə (8x3.4 m ölçüdə) ensiz, uzun və hündür formaya, nalvari formada apsidaya malikdir. Apsidanın döşəməsi ibadət zalının döşəməsindən xeyli hündürdə yerləşir. Cənub və qərbdən olmaqla, kilsə iki girişə malikdir. Kilsə iki pəncərə vasitəsiylə işıqlandırılmışdır. Onlardan biri şərq divarında, xaçformalı ikinci pəncərə isə qərb divarında yerləşmişdir.
| Böyük Arran monastırı | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Kəlbəcər |
| Yerləşir | Kolatağ |
| Aidiyyatı | Alban Həvari Kilsəsi > Erməni Qriqoryan Kilsəsi |
| Tikilmə tarixi | VII-VIII əsrlər |
| Üslubu | Ermənistan |
| Rəsmi sayt | hakobavank.am |
| İstinad nöm. | 269 |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Birinci kilsənin cənub-şərq divarına birləşən ikinci kilsə də birinci kilsə kimi anoloji sadə planlaşdırmaya malikdir. Bu kilsənin ən maraqlı özəlliyi, şərq divarlında dörd kiçik hücrənin yerləşməsidir. Hücrələrdən üçünün girişi ibadət zalından, birinin girişi isə altar yüksəkliyinin altındandır. Kilsənin qapısındakı kitabədən, onun 1222-ci ildə Xaçın knyazı Vaxtanqın həyat yoldaşı, Həsən Cəlalın anası Xorişə xatun tərəfindən bərpa etdirilməsi məlumdur.
Hər iki kilsə sərt və soyuq memarlıq görünüşünə malikdir ki, bu da erkən orta əsrlər Qafqaz Albaniyası memarlığının ruhuna uyğundur. Sərt yonulmuş daşdan inşa edilmiş divarlara, hörgü arasında istifadə edilmiş xaç daşlar xüsusi görünüş verir.
Tarixi
 | ||||||||||
Monastır Xaçınçayın sağ sahilində, Kolatağ kəndinin şimalındakı meşə ərazisində yerləşir. Tarixi ədəbiyyatda abidə yerləşdiyi əyalətin adına uyğun olaraq (Böyük Arran) monastırı adlandırılır. Orta əsrlərdə bu əyalət mənbələrdə Aşağı Xaçın kimi tanınırdı.
Monastır ərazisindəki ilk tikilillərin inşa tarixi məlum deyil. Monastır ərazisindəki ən qədim kitabə 853-cü ilə aiddir. Mkrtçyan, 25 Bu kitabə xaçdaş özülü üzərində yazılmış, daha sonra isə həmin daş divar hörgüsü zamanı təkrar istifadə edilmişdir. Monastır haqqında başqa bir məlumat isə Matenadaranda saxlanan əlyazmada verilir. Burada Müqəddəs Yaqub monastırı ərazisində Həsən Cəlalın valideynləri Vaxtanq və Xorişə kilsə inşa etdirmişlər. Xorişə Xatunun adından yazılmış kitabədə isə qeyd edilir ki, “..ruhumun xilas edilməsi üçün Mets-Irank kilsəsini yenidən inşa etdirdim.”
Ş. Mkrtçyan qeyd edir ki, bu məlumatdakı “yenidən inşa etmək” ifadəsini belə anlamaq lazımdır ki, kilsə knyaginyanın vəsaiti hesabına bərpa edilmişdir. Bərpa edilmiş hissələrdə daş hörgüsü digər hissələrdən fərqlənir. Belə ki, bərpa zamanı ilkin tikilinin daşları ilə yanaşı ətrafdakı xaçdaşlar və məzar daşlarından da istifadə edilmişdir. Xaçdaşlar tavan örtüyü üçün, üstü yazılı yonulmuş daşlar isə künc daşı kimi istifadə edilmişdir. 1212-ci il yenidənqurmasından sonra, XVII əsrdə monastırda növbəti dəfə yenidənqurma işləri aparılmışdır. Bu inşaat işləri zamanı yerləşdirilmiş kitabədə deyilir: “...erməni təqviminin 1140-cı ilində (miladi 1691) yepiskop Qriqorun əli ilə bərpa edilib.”
Digər bir kitabəyə görə, cənub kilsəsinə bitişən yaşayış binaları 1725-ci ildə inşa edilmişdir. Buna görə də, Ş Mkrtçyan belə nəticəyə gəlir ki, kompleksin müxtəlif hissələri IX-XVIII əsrlər arasında müxtəlif illərdə, əsas tikililər isə XII-XIII əsrlərdə inşa edilmişdir.
Tarixi mənbələrin verdiyi məlumata görə Müqəddəs Yaqub kilsəsi Qafqaz Albaniyasının müqəddəs ziyarətgahlarından biri olmuşdur. Katolikos və yepiskopların adları həkk edilmiş məzar daşlarının verdiyi məlumata görə monastır yepiskopluq mərkəzi olmuş, XIII əsrdə isə Alban Həvari Kilsəsi katolikoslarının iqamətgahı kimi fəaliyyət göstərmişdir. Monastır həm də Xaçının maarif və kitabçılıq mərkəzi kimi tanınmışdır.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Kompleks qala divarları ilə əhatə olunmuş iki kilsə, iki narteks, yaşayış binaları və məişət tikililərindən ibarətdir. Bütün binalar bir-birinə bitişikdir və əsasən bir-birinə keçidlərə malikdir.
Kompleksə daxil olan binaların inşası zamanı istifadə edilmiş xaçdaşlar, məzar daşları, karnizlər, arkalar, altarın yüksəlmə yerləri, qapı, pəncərə və buxarı çərçivələri memarlıq əhəmiyyətinə malik olmaqla, orta əsrlər sənətkarlarının ustalığını nümayiş etdirir. Kompleks binalarının inşasında kobud yonulmuş daşlardan istifadə edilsə də, bunu kiçik memarlıq detalları haqqında demək mümkün deyil. Monastırda belə detallara xüsusi diqqətlə yanaşılmışdır.
Kilsə və nartekslərdən başqa kompleksə başqa tikililər də daxildir. Daş qala divarları daxilində perqament əlyazmaların saxlandığı skriptorium, kaminli daş otaqlar, eyvanlı hücrələr, trapez formalı mətbəx binası, küncüt yağının əldə edilməsi üçün bina, çoxsaylı anbar binaları, su saxlancı və gözətçi məntəqələri yerləşir. Bütün bu binalar bizim dövrümüzə yarımdağılmış vəziyyətdə çatmışdır.
Monaxların hücrələri kilsələrdən şərqdə sıra ilə düzülmüşdür. Kitabələrə və binaların memarlıq xüsusiyyətlərinə istinad edən Ş. Mkrtçyan onları XVII-XVIII əsrlərə aid edir. Yaşayış kompleksi vahid dəhliz ətrafında düzülmüş otaqlardan ibarətdir. Kompleksin qarşısında, cənub-qərb tərəfdə böyük həyət yerləşir. Monastırın əsas girişinin hər iki tərəfində iki mərtəbəli otaqlar inşa edilmişdir ki, onlar əsasən yaxşı vəziyyətdə dövrümüzə çatmışdır. Monastır girişindən başlayan on metrlik dəhliz tağvari örtüyə malik olmaqla binaların altınca uzanır.
Birinci kilsə
Müqəddəs Yaqub kilsəsi uzun düzbucaqlı (7.80x3.20) formasına malik birnefli bazilikadır. Kilsənin əsas xüsusiyyəti ümumi döşəmədən çox hündürdə yerləşən altar hissəsidir. Altara yalnız cənub tərəfdə yerləşən pilləkən ilə qalxmaq mümkündür. Altarın bu cür hündür hazırlanmasının səbəbləri arasında praktiki xüsusiyyətlər də vardır. Belə ki, arxa tərəfdən altara kiçik hücrələr (1.30x1.30) birləşir və onların da girişi ibadət zalından açılır. Ən şərq tərəfdəki hücrənin girişi altarın altında yerləşir, buna görə də altar normadan çox hündürdür. Gizli yer kimi istifadə edilmiş bu hücrələrin yerləşməsi məhz kilsənin bu hissəsinin XII əsrdə bərpa edilmiş daha qədim tikili olmasını düşünməyə əsas vermişdir. Bu məlumatı portalın timpanındakı kitabə də təsdiqləyir: “661-ci ilin yayında (miladi 1212) mən Xorişə, Xaçın knyazı Vaxtanqın həyat yoldaşı, Böyük Sarkisin qızı, Zaxare və İvanenin bacısı Metsaranets kilsəsini yenidən inşa etdirdim...”
Nəticədə kilsənin qərb divarı üçarkalı zal-narteksin mərkəzinə çevrilmişdir. Xudavəng, Çarekvəng və Tatev monastırlarında olduğu kimi burada da ön divarın aşağı hissəsi həm də üç arkalı arkada formasına malikdir. Pilyastrlar və arkalar yaxşı yonulmuş daş bloklardan inşa edildiyinə görə bütün divarın fonunda effektiv şəkildə seçilir.
Təkobrazlı daş hörgüsünün daha maraqlı edilməsi üçün narteksin divarında xaçdaşlar, uzunluğu iki metrə çatan məzar daşları və kitabəli daşlardan istifadə edilmişdir. Xaçdaşlar narıncı, məzar daşları boz, kitabəli daşlar isə ağ daşdan hazırlanmışdır və bu daşlar mavi daşdan ibarət divar hörgüsü arasında maraqlı rənglər qamması formalaşdırır.
İkinci kilsə
Birinci kilsənin narteksinin şimal divarına bitişik ikinci kilsə inşa edilmişdir. Düzbucaqlı sadə zal (8.0x3.4) formasına malik bu kilsənin şərq divarında apsida vardır. Kilsə iki girişə malikdir: cənub tərəfdən üçtağlı narteks, qərb tərəfdən isə ona bitişik sovmə-narteks tərəfdən. Beləliklə üçarkalı narteks hər iki kilsənin xarici formaları ilə orqanik şəkildə uyğunlaşaraq, həm hər iki kilsəyə girişi təmin edir, həm də arkadası sayəsində ümumilikdə kompleksə gözoxşayan görünüş bəxş edir.
Monastır kompleksinə daxil olan müxtəlif tikililər arasında ikinci kilsənin narteksi xüsusi diqqət cəlb edir. Adətən nartekslər kilsə binasına bitişik inşa edilərək həm də şərq divarını təşkil etsə də, Müqəddəs Yaqub kilsəsində narteks və kilsə binası arasında 2.5 m enə malik dəhliz yerləşdirilmişdir ki, bu regionun başqa monastır binalarında rast gəlinməyən bir haldır. İbadət zamanı kilsə və nartekslə yanaşı dəhlizdə də insanlar yerləşdirilirdi, çünki, kilsənin kiçik ölçüsü hamının ora sığmasına imkan vermirdi. Bundan başqa narteks əsilzadələrin dəfn yeri, dini və ictimai məsələlərin müzakirə yeri kimi istifadə edilmişdir. Üç arkalı narteksdə olduğu kimi burada da döşəmə çoxsaylı məzar daşları ilə döşənmişdir. Kitabələrin verdiyi məlumata görə bu narteksdə Alban Həvari Kilsəsinin katolikosları Hovanes, Aristakes, Simeon və yepiskoplar Simeon və Vardan dəfn edilmişdir.
Dəhlizin hər iki tərəfində böyük, zəngin bəzədilmiş xaçdaş yerləşdirilmişdir. Kitabələrə əsasən şimal divarındakı xaçdaş 1223-cü ildə, cənub divarındakı xaçdaş isə 1224-cü ildə ucaldılmışdır. Dörd xaçkar dəhlizin qərb pəncərəsinin yan blokları kimi istifadə edilmişdir. Zəngin ornamentləri ilə diqqət çəkən bu xaçdaşların kitabələri silinsə də, stilistika və dekor xüsusiyyətlərinə görə onlar, XII-XIII əsrlərə aid edilirlər.
Narteks demək olar ki, kvadrat formasına (7.0x7.6 m) malikdir. Onun tağvari örtüyü pilyastrlar üzərində dayanan arkalar tərəfindən dəstəklənir. Şərq tərəfdə yerləşən geniş girişdən başqa, bina cənub qərb tərəfdə yerləşən ikinci daha kiçik bir girişə də malikdir. Narteksin üç pəncərəsindən ikisi cənuba, biri isə qərbə açılır. Monastırın daş bəndinin tərkib hissəsi olduğuna görə şimal divarında pəncərə yoxdur. Divar hörgüsündə istifadə edilmiş dxaçdaşlardan biri 1212-ci il tarixinə aiddir, timpandakı kitabədə isə 1293-cü il tarixi göstərilmişdir. Ümumilikdə monastır ərazisindən epiqrafistlər tərəfindən 42 kitabə qeydiyyata alınmış və nəşr edilmişdir.
İstinadlar
- Г.Г.Мамедова – Христианское култовое зодчество Кавказской Албании эпохи раннего средневековья, Баку, Элм, 1985, səh.9
- Мамедова, 2004. səh. 40
- Мамедова, 2004. səh. 41
- Бархударянц, 1895. səh. 170
- Мкртчян, 1989. səh. 25
- Мкртчян, 1989. səh. 26
- Бархударянц, 1895. səh. 171
- Мкртчян, 1989. səh. 27
- Мкртчян, 1989. səh. 28
- Бархударян, 1982. səh. 12
- Бархударян, 1982. səh. 11
Ədəbiyyat
- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004
- Мамедова, Гюльчохра, Христианское култовое зодчество Кавказской Албании эпохи раннего средневековья, Баку: Элм, 1985
- Каланкатуаци, Мовсес, История страны Алуанк / Пер. Ш. В. Смбатяна, Ереван: Матенадаран, 1984
- Мкртчян, Ш.М, Историко-Архитектурные Памятники Нагорного Карабаха, Ереван, 1989
- Бархударянц, Макар, Арцах, Баку, 1895
- Бархударян, С., Свод армянских надписей, Ереван, 1982
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boyuk Arran monastiri ve ya Muqeddes Yaqub monastiri Kelbecer rayonunun Kolatag kendi erazisinde yerlesir Komplekse iki kilse iki narteks ve komekci binalar daxildir Qerbde yerlesen kilse 8x3 4 m olcude ensiz uzun ve hundur formaya nalvari formada apsidaya malikdir Apsidanin dosemesi ibadet zalinin dosemesinden xeyli hundurde yerlesir Cenub ve qerbden olmaqla kilse iki girise malikdir Kilse iki pencere vasitesiyle isiqlandirilmisdir Onlardan biri serq divarinda xacformali ikinci pencere ise qerb divarinda yerlesmisdir Boyuk Arran monastiri40 01 14 sm e 46 36 02 s u Olke AzerbaycanSeher KelbecerYerlesir KolatagAidiyyati Alban Hevari Kilsesi gt Ermeni Qriqoryan KilsesiTikilme tarixi VII VIII esrlerUslubu ErmenistanResmi sayt hakobavank amAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 269EhemiyyetiOlke ehemiyyetliBoyuk Arran monastri Vikianbarda elaqeli mediafayllar Birinci kilsenin cenub serq divarina birlesen ikinci kilse de birinci kilse kimi anoloji sade planlasdirmaya malikdir Bu kilsenin en maraqli ozelliyi serq divarlinda dord kicik hucrenin yerlesmesidir Hucrelerden ucunun girisi ibadet zalindan birinin girisi ise altar yuksekliyinin altindandir Kilsenin qapisindaki kitabeden onun 1222 ci ilde Xacin knyazi Vaxtanqin heyat yoldasi Hesen Celalin anasi Xorise xatun terefinden berpa etdirilmesi melumdur Her iki kilse sert ve soyuq memarliq gorunusune malikdir ki bu da erken orta esrler Qafqaz Albaniyasi memarliginin ruhuna uygundur Sert yonulmus dasdan insa edilmis divarlara horgu arasinda istifade edilmis xac daslar xususi gorunus verir Tarixi 661 ci ilin yayinda miladi 1212 men Xorise Xacin knyazi Vaxtanqin heyat yoldasi Boyuk Sarkisin qizi Zaxare ve Ivanenin bacisi Metsaranets kilsesini yeniden insa etdirdim Monastir Xacincayin sag sahilinde Kolatag kendinin simalindaki mese erazisinde yerlesir Tarixi edebiyyatda abide yerlesdiyi eyaletin adina uygun olaraq Boyuk Arran monastiri adlandirilir Orta esrlerde bu eyalet menbelerde Asagi Xacin kimi taninirdi Monastir erazisindeki ilk tikilillerin insa tarixi melum deyil Monastir erazisindeki en qedim kitabe 853 cu ile aiddir Mkrtcyan 25 Bu kitabe xacdas ozulu uzerinde yazilmis daha sonra ise hemin das divar horgusu zamani tekrar istifade edilmisdir Monastir haqqinda basqa bir melumat ise Matenadaranda saxlanan elyazmada verilir Burada Muqeddes Yaqub monastiri erazisinde Hesen Celalin valideynleri Vaxtanq ve Xorise kilse insa etdirmisler Xorise Xatunun adindan yazilmis kitabede ise qeyd edilir ki ruhumun xilas edilmesi ucun Mets Irank kilsesini yeniden insa etdirdim S Mkrtcyan qeyd edir ki bu melumatdaki yeniden insa etmek ifadesini bele anlamaq lazimdir ki kilse knyaginyanin vesaiti hesabina berpa edilmisdir Berpa edilmis hisselerde das horgusu diger hisselerden ferqlenir Bele ki berpa zamani ilkin tikilinin daslari ile yanasi etrafdaki xacdaslar ve mezar daslarindan da istifade edilmisdir Xacdaslar tavan ortuyu ucun ustu yazili yonulmus daslar ise kunc dasi kimi istifade edilmisdir 1212 ci il yenidenqurmasindan sonra XVII esrde monastirda novbeti defe yenidenqurma isleri aparilmisdir Bu insaat isleri zamani yerlesdirilmis kitabede deyilir ermeni teqviminin 1140 ci ilinde miladi 1691 yepiskop Qriqorun eli ile berpa edilib Diger bir kitabeye gore cenub kilsesine bitisen yasayis binalari 1725 ci ilde insa edilmisdir Buna gore de S Mkrtcyan bele neticeye gelir ki kompleksin muxtelif hisseleri IX XVIII esrler arasinda muxtelif illerde esas tikililer ise XII XIII esrlerde insa edilmisdir Tarixi menbelerin verdiyi melumata gore Muqeddes Yaqub kilsesi Qafqaz Albaniyasinin muqeddes ziyaretgahlarindan biri olmusdur Katolikos ve yepiskoplarin adlari hekk edilmis mezar daslarinin verdiyi melumata gore monastir yepiskopluq merkezi olmus XIII esrde ise Alban Hevari Kilsesi katolikoslarinin iqametgahi kimi fealiyyet gostermisdir Monastir hem de Xacinin maarif ve kitabciliq merkezi kimi taninmisdir Memarliq xususiyyetleriBirinci kilsenin hundurde yerlesen altar apsidasi Kompleks qala divarlari ile ehate olunmus iki kilse iki narteks yasayis binalari ve meiset tikililerinden ibaretdir Butun binalar bir birine bitisikdir ve esasen bir birine kecidlere malikdir Komplekse daxil olan binalarin insasi zamani istifade edilmis xacdaslar mezar daslari karnizler arkalar altarin yukselme yerleri qapi pencere ve buxari cerciveleri memarliq ehemiyyetine malik olmaqla orta esrler senetkarlarinin ustaligini numayis etdirir Kompleks binalarinin insasinda kobud yonulmus daslardan istifade edilse de bunu kicik memarliq detallari haqqinda demek mumkun deyil Monastirda bele detallara xususi diqqetle yanasilmisdir Kilse ve nartekslerden basqa komplekse basqa tikililer de daxildir Das qala divarlari daxilinde perqament elyazmalarin saxlandigi skriptorium kaminli das otaqlar eyvanli hucreler trapez formali metbex binasi kuncut yaginin elde edilmesi ucun bina coxsayli anbar binalari su saxlanci ve gozetci menteqeleri yerlesir Butun bu binalar bizim dovrumuze yarimdagilmis veziyyetde catmisdir Monaxlarin hucreleri kilselerden serqde sira ile duzulmusdur Kitabelere ve binalarin memarliq xususiyyetlerine istinad eden S Mkrtcyan onlari XVII XVIII esrlere aid edir Yasayis kompleksi vahid dehliz etrafinda duzulmus otaqlardan ibaretdir Kompleksin qarsisinda cenub qerb terefde boyuk heyet yerlesir Monastirin esas girisinin her iki terefinde iki mertebeli otaqlar insa edilmisdir ki onlar esasen yaxsi veziyyetde dovrumuze catmisdir Monastir girisinden baslayan on metrlik dehliz tagvari ortuye malik olmaqla binalarin altinca uzanir Birinci kilse Muqeddes Yaqub kilsesi uzun duzbucaqli 7 80x3 20 formasina malik birnefli bazilikadir Kilsenin esas xususiyyeti umumi dosemeden cox hundurde yerlesen altar hissesidir Altara yalniz cenub terefde yerlesen pilleken ile qalxmaq mumkundur Altarin bu cur hundur hazirlanmasinin sebebleri arasinda praktiki xususiyyetler de vardir Bele ki arxa terefden altara kicik hucreler 1 30x1 30 birlesir ve onlarin da girisi ibadet zalindan acilir En serq terefdeki hucrenin girisi altarin altinda yerlesir buna gore de altar normadan cox hundurdur Gizli yer kimi istifade edilmis bu hucrelerin yerlesmesi mehz kilsenin bu hissesinin XII esrde berpa edilmis daha qedim tikili olmasini dusunmeye esas vermisdir Bu melumati portalin timpanindaki kitabe de tesdiqleyir 661 ci ilin yayinda miladi 1212 men Xorise Xacin knyazi Vaxtanqin heyat yoldasi Boyuk Sarkisin qizi Zaxare ve Ivanenin bacisi Metsaranets kilsesini yeniden insa etdirdim Neticede kilsenin qerb divari ucarkali zal narteksin merkezine cevrilmisdir Xudaveng Carekveng ve Tatev monastirlarinda oldugu kimi burada da on divarin asagi hissesi hem de uc arkali arkada formasina malikdir Pilyastrlar ve arkalar yaxsi yonulmus das bloklardan insa edildiyine gore butun divarin fonunda effektiv sekilde secilir Tekobrazli das horgusunun daha maraqli edilmesi ucun narteksin divarinda xacdaslar uzunlugu iki metre catan mezar daslari ve kitabeli daslardan istifade edilmisdir Xacdaslar narinci mezar daslari boz kitabeli daslar ise ag dasdan hazirlanmisdir ve bu daslar mavi dasdan ibaret divar horgusu arasinda maraqli rengler qammasi formalasdirir Ikinci kilse Dehlizde yerlesen xacdaslar Birinci kilsenin narteksinin simal divarina bitisik ikinci kilse insa edilmisdir Duzbucaqli sade zal 8 0x3 4 formasina malik bu kilsenin serq divarinda apsida vardir Kilse iki girise malikdir cenub terefden uctagli narteks qerb terefden ise ona bitisik sovme narteks terefden Belelikle ucarkali narteks her iki kilsenin xarici formalari ile orqanik sekilde uygunlasaraq hem her iki kilseye girisi temin edir hem de arkadasi sayesinde umumilikde komplekse gozoxsayan gorunus bexs edir Monastir kompleksine daxil olan muxtelif tikililer arasinda ikinci kilsenin narteksi xususi diqqet celb edir Adeten narteksler kilse binasina bitisik insa edilerek hem de serq divarini teskil etse de Muqeddes Yaqub kilsesinde narteks ve kilse binasi arasinda 2 5 m ene malik dehliz yerlesdirilmisdir ki bu regionun basqa monastir binalarinda rast gelinmeyen bir haldir Ibadet zamani kilse ve narteksle yanasi dehlizde de insanlar yerlesdirilirdi cunki kilsenin kicik olcusu haminin ora sigmasina imkan vermirdi Bundan basqa narteks esilzadelerin defn yeri dini ve ictimai meselelerin muzakire yeri kimi istifade edilmisdir Uc arkali narteksde oldugu kimi burada da doseme coxsayli mezar daslari ile dosenmisdir Kitabelerin verdiyi melumata gore bu narteksde Alban Hevari Kilsesinin katolikoslari Hovanes Aristakes Simeon ve yepiskoplar Simeon ve Vardan defn edilmisdir Dehlizin her iki terefinde boyuk zengin bezedilmis xacdas yerlesdirilmisdir Kitabelere esasen simal divarindaki xacdas 1223 cu ilde cenub divarindaki xacdas ise 1224 cu ilde ucaldilmisdir Dord xackar dehlizin qerb penceresinin yan bloklari kimi istifade edilmisdir Zengin ornamentleri ile diqqet ceken bu xacdaslarin kitabeleri silinse de stilistika ve dekor xususiyyetlerine gore onlar XII XIII esrlere aid edilirler Narteks demek olar ki kvadrat formasina 7 0x7 6 m malikdir Onun tagvari ortuyu pilyastrlar uzerinde dayanan arkalar terefinden desteklenir Serq terefde yerlesen genis girisden basqa bina cenub qerb terefde yerlesen ikinci daha kicik bir girise de malikdir Narteksin uc penceresinden ikisi cenuba biri ise qerbe acilir Monastirin das bendinin terkib hissesi olduguna gore simal divarinda pencere yoxdur Divar horgusunde istifade edilmis dxacdaslardan biri 1212 ci il tarixine aiddir timpandaki kitabede ise 1293 cu il tarixi gosterilmisdir Umumilikde monastir erazisinden epiqrafistler terefinden 42 kitabe qeydiyyata alinmis ve nesr edilmisdir IstinadlarG G Mamedova Hristianskoe kultovoe zodchestvo Kavkazskoj Albanii epohi rannego srednevekovya Baku Elm 1985 seh 9 Mamedova 2004 seh 40 Mamedova 2004 seh 41 Barhudaryanc 1895 seh 170 Mkrtchyan 1989 seh 25 Mkrtchyan 1989 seh 26 Barhudaryanc 1895 seh 171 Mkrtchyan 1989 seh 27 Mkrtchyan 1989 seh 28 Barhudaryan 1982 seh 12 Barhudaryan 1982 seh 11EdebiyyatMamedova Gyulchohra Zodchestvo Kavkazskoj Albanii Baku Chashyoglu 2004 Mamedova Gyulchohra Hristianskoe kultovoe zodchestvo Kavkazskoj Albanii epohi rannego srednevekovya Baku Elm 1985 Kalankatuaci Movses Istoriya strany Aluank Per Sh V Smbatyana Erevan Matenadaran 1984 Mkrtchyan Sh M Istoriko Arhitekturnye Pamyatniki Nagornogo Karabaha Erevan 1989 Barhudaryanc Makar Arcah Baku 1895 Barhudaryan S Svod armyanskih nadpisej Erevan 1982