Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Azərbaycan xalqının fəlsəfi mədəniyyətinin intensiv inkişafının daha da artdığı Hacıbəyovdən sonrakı dövrdə peşəkar bəstəkarlıq yaradıcılığında musiqi təfəkkürünün formalaşmasını nəzərdən keçirərkən və tədqiq edərkən baş verən təzahürün həlledici mənbələrinin rolunun təhlilinə diqqət yetirəcəyik. Yəni – aşıq sənəti, kamil muğam qatları və müasir bəstəkarlıq yaradıcılığının yeni üslub xüsusiyyətləri kimi musiqi mədəniyyəti mənbələrindən Ü. Hacıbəyov yaradıcılığı əsasında uğurla və çox həssaslıqla istifadə nəzərdə tutulur.
Xalq yaradıcılığında mövcud olan aşıq sənəti üçün yeni keyfiyyət xüsusiyyətləri xasdır ki, bunlar da milli irs kimi Azərbaycanda peşəkar bəstəkarlıq yaradıcılığının əvəzolunmaz və çox mühüm mənbəsi hesab edilir. Bu irs sitat xarakterli deyildir, çox taktla və yerində intonasiya, metroritm, səciyyəvi səslənmələr, obrazlı tərkib hissələrdən istifadə edir. Bu da təbiidir, belə ki, aşıq sənəti Azərbaycan cəmiyyətinin mənəvi aləminin ruhunda və qanındadır.
Xalqın tarixi dəyəri və mənəvi inkişaf səviyyəsi həmin xalqa mənsub yaradıcı şəxslərin yaradıcılıq fəaliyyət nəticələri ilə müəyyən olunur. Təbii ki, Azərbaycan xalqının yaradıcılıq istiqamətlərindən bir də çoxəsrlik aşıq musiqisində təzahür olunur. Bu, xalqın fəlsəfi mədəniyyətinin formalaşdığı xüsusi bədii təfəkkür sahəsidir. Bu incəsənət növündə poeziya, musiqi, rəqs, ifaçılıq sintezi özünü göstərir.
Aşıq musiqisi, aşıq insanın mənəvi dəyərlərini, əməllərini tərənnüm edir və bundan ilham alır. Aşıq sənətinin əsas mövzuları – məhəbbət və təbiət gözəlliyi, insan və onun əməlləridir. Özü də bu yaradıcılıq prosesi sintez, yəni teatrlaşdırılmış şəkildə improvizator aşıq tərəfindən sazda ifa kimi tərənnüm olunur. Əlbəttə, son zamanlarda aşığı Azərbaycan xalq çalğı aləti olan balaban ifaçıları da müşayiət edir.
Aşıq sənəti X–XII əsrlərdə yeni ictimai səslənmə təzahürü kimi formalaşaraq mənəvi-tərbiyəvi vasitəyə çevrilmiş və cəmiyyətin sosial-iqtisadi və kulturoloji sahələrində azəhəmiyyətli rol oynamamışdır. O, Azərbaycan estetik fikir ənənələrini qoruyub saxlayaraq, poetik və fəlsəfi fikrin dahi, bənzərsiz mütəfəkkir Nizami Gəncəvi kimi nəhənginin irsini təbliğ edərək sadə xalq arasında musiqi təfəkkürü fəlsəfi mədəniyyətinin carçısına çevrilir. Aşıq sənəti indi də bütün xalqın musiqi-yaradıcılıq düşüncəsində öz ictimai əhəmiyyətini saxlamaqdadır. Onun mənbələrindən indiki peşəkar bəstəçilər də dəyərlənir və öz yaradıcılıqlarında ondan çox uğur və dəqiqliklə istifadə edirlər.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Azad Nəbiyevin "Azərbaycan aşıq məktəbləri" (Bakı, 2004) əsəri aşıq sənətinin tədqiqi sahəsində fundamental, elmi-nəzəri bir tədqiqatdır. Bu əsər, demək olar ki, Azərbaycanda mövcud olan bütün bölgələri və aşıq məktəblərini, onların səciyyəvi xüsusiyyət və fərqlərini əhatə edir. Muəllif Anadolu, Şirvan, Zaqatala, Təbriz, Göyçay, Qarabağ aşıq məktəblərini, onların mühitini, yaradıcılıq prosesi üslub və metodlarını qeyd edir. Bununla belə tədqiqatçı A. Nəbiyev də belə bir qənaətə gəlir ki, təşəkkül tapmış bölgə aşıq məktəblərindəki aşıq sənəti bədii təsir gücü ilə daim xalq yaradıcılığı mənbəsi olmaqla bərabər, insanın həyatı kimi sonsuz problemlərlə də qarşılaşır. Faktiki olaraq alim belə bir fikrə gəlir ki, aşıq sənəti nəinki xalqın istəklərini tərənnüm edir, həm də xalq yaradıcılığı bulağı olmaqla xalqın spesifik mədəniyyətinin formalaşmasına çox güclü təsir göstərir və mədəniyyət yaradıcıları üçün ilham mənbəyi kimi çıxış edir.
Aşıq sənəti – Azərbaycanda xalq mühitində yaranmış şifahi xalq yaradıcılığı musiqi formasıdır və təsir gücü, məşhur olması və kamilliyi baxımından analoqu olmayan bir təzahürdür – bu, kiçik bir tamaşadır, burada musiqi improvizatoru, söz və şer sətirlərinin müəllifi, musiqi alətində – sazda ifaçı və rəqs edən bir simada – aşığın simasında özünü göstərir – bu təzahür nəinki dərin müdrikliyə, böyük bədii təsir gücünə malikdir, tarixi keçmişi və ifaçının müasiri olan adamların mənəvi dəyərlərini tərənnüm edir və xalq kütlələrinin estetik tələblərini ödəyir, həmçinin xalq yaradıcılığının müdriklik qatlarından irəli gələn musiqi təfəkkürü fəlsəfi mədəniyyətin hərəkətverici qüvvəsi olan bir formadır.
Bu bədii yaradıcılıq formasının kökləri xalqımızın dərin tarixinə, mövcudluq təcrübəsinə dayaqlanır və həyatın özündən zənginləşir. Aşıq musiqisinin mövzuları həyatın özü kimi çox rəngarəngdir – xalqın azadlıqsevərliyi, oğul və qızların qəhrəmanlığı, onların cəsur əməlləri, səciyyəvi milli xüsusiyyət kimi alicənablıq, düzgünlük və xeyirxahlıq mənəvi dəyərlər kimi.
Öz yaradıcılığında ən yaxşı şair, xanəndə, musiqiçi və aktyor xüsusiyyətlərini cəmləşdirən bir sıra aşığın adını qeyd edək – Qurbani, Tufarqanlı Abbas, Xəstə Qasım, Sarı aşıq, Aşıq Ələsgər…
Azərbaycanda aşıq sənətinin tarixini tədqiq etməyi qarşımıza məqsəd qoymuruq, çox mürəkkəb olan və xalq tərəfindən çox sevilən bu incəsənət janrının xalqın fəlsəfi mədəniyyətinin formalaşmasında rolunu və əhəmiyyətini qeyd etmək istəyirik. Azərbaycanda aşıq sənətinin dərin tarixi inkişaf mərhələlərindən söhbət açan bir sıra ədəbi mənbələr bizə məlumdur. Sənətşünaslıq elmi sahəsində professor Tariyel Məmmədovun "Azərbaycan aşıqlarının ənənəvi havaları" adlı doktorluq dissertasiyasını qeyd etmək olar. Bu tədqiqatda bilavasitə xanəndə-dastançı aşıqların dilindən dinlənilən əsərlərin musiqi-poetik dili, metroritmikası, forması araşdırılır.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Qara Namazov "Azərbaycan aşıq sənəti" adlı kitab yazmışdır ki, burada çoxəsrlik inkişaf dövrü keçmiş, məhəbbəti, insanın alicənab əməllərini, onun istək və arzularını tərənnüm edən aşıq sənətinin kökləri, mənbələri açıqlanır. "Əsli və Kərəm", "Qurbani", "Abbas və Gülgəz", "Aşıq Qərib", "Məsum və Diləfruz", "Əmrah", "Tahir və Zöhrə", "Koroğlu" kimi Azərbaycan aşıq dastanlarının adlarını çəkmək olar.
Parlaq, güclü təsirə malik xarakterik musiqi obrazı ilə birgə bədii sözün təsir gücü artıq bir çox əsrlərdir ki, nəinki romantik məhəbbət və əzab-əziyyət, eləcə də doğma torpağa, vətənpərvərliyə, xalq adət və ənənələrinə sədaqət zəminində xalqın həm musiqi təfəkkürünü, eləcə də fəlsəfi mədəniyyətin mənəvi sahəsini formalaşdırır. Aşıqlar çoxsimli sazda "Cəngi" qəhrəmanlıq obrazlarını xüsusilə parlaq yaradırlar. Aşıqların bədii yaradıcılıqlarında Azərbaycan xalqının estetik keçmişi və bu günü təkrarsız orijinallıqla, bədahətən improvizasiya ilə, saz və oxunun lirik səslənmə və teatrlaşdırılmış cəlbediciliklə xalq musiqi təfəkkürünün canına və qanına hopmuşdur.
Klassik Azərbaycan aşıq lirikası haqqında müasirimiz akademik Həmid Araslı çox dəqiq demişdir: "Orta əsrlərdə adamların insan şəxsiyyətinin azadlığı uğrunda apardıqları mübarizənin ilk pillələrində mənəvi azadlıq qəlb aləmində, məhəbbət aləmində azad idi: bərabərlik mövzusu eşq mövzusunda əks olunurdu".
Aşıq sənəti dünyada baş verən kataklizmlər, təzadlardan asılı olmayan bir vəziyyətdə mövcuddur. Onun xalq yaradıcılığından irəli gələn öz qanunauyğunluqları vardır ki, bu yaradıcılıq məişətdə yaşayır və təkmilləşərək daha mühüm həyatı problemlər, mövzu və musiqi ifası irəli sürərək yaşayacaqdır. Məsələn, Qazax aşığı Ədalət çox simli sazında çalarkən forma, məzmun və hətda səslənmə həcmi etibarilə elə bil simfonik əsər yaradır. İndi bir çox aşıqlar qəhrəmanlıq əməllərinə, məhəbbətə, lirik əhval-ruhiyyəyə səsləyən sözsüz musiqi ifa edirlər.
İstinadlar
- Aşıq sənəti haqqında
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Azerbaycan xalqinin felsefi medeniyyetinin intensiv inkisafinin daha da artdigi Hacibeyovden sonraki dovrde pesekar bestekarliq yaradiciliginda musiqi tefekkurunun formalasmasini nezerden kecirerken ve tedqiq ederken bas veren tezahurun helledici menbelerinin rolunun tehliline diqqet yetireceyik Yeni asiq seneti kamil mugam qatlari ve muasir bestekarliq yaradiciliginin yeni uslub xususiyyetleri kimi musiqi medeniyyeti menbelerinden U Hacibeyov yaradiciligi esasinda ugurla ve cox hessasliqla istifade nezerde tutulur Xalq yaradiciliginda movcud olan asiq seneti ucun yeni keyfiyyet xususiyyetleri xasdir ki bunlar da milli irs kimi Azerbaycanda pesekar bestekarliq yaradiciliginin evezolunmaz ve cox muhum menbesi hesab edilir Bu irs sitat xarakterli deyildir cox taktla ve yerinde intonasiya metroritm seciyyevi seslenmeler obrazli terkib hisselerden istifade edir Bu da tebiidir bele ki asiq seneti Azerbaycan cemiyyetinin menevi aleminin ruhunda ve qanindadir Xalqin tarixi deyeri ve menevi inkisaf seviyyesi hemin xalqa mensub yaradici sexslerin yaradiciliq fealiyyet neticeleri ile mueyyen olunur Tebii ki Azerbaycan xalqinin yaradiciliq istiqametlerinden bir de coxesrlik asiq musiqisinde tezahur olunur Bu xalqin felsefi medeniyyetinin formalasdigi xususi bedii tefekkur sahesidir Bu incesenet novunde poeziya musiqi reqs ifaciliq sintezi ozunu gosterir Asiq musiqisi asiq insanin menevi deyerlerini emellerini terennum edir ve bundan ilham alir Asiq senetinin esas movzulari mehebbet ve tebiet gozelliyi insan ve onun emelleridir Ozu de bu yaradiciliq prosesi sintez yeni teatrlasdirilmis sekilde improvizator asiq terefinden sazda ifa kimi terennum olunur Elbette son zamanlarda asigi Azerbaycan xalq calgi aleti olan balaban ifacilari da musayiet edir Asiq seneti X XII esrlerde yeni ictimai seslenme tezahuru kimi formalasaraq menevi terbiyevi vasiteye cevrilmis ve cemiyyetin sosial iqtisadi ve kulturoloji sahelerinde azehemiyyetli rol oynamamisdir O Azerbaycan estetik fikir enenelerini qoruyub saxlayaraq poetik ve felsefi fikrin dahi benzersiz mutefekkir Nizami Gencevi kimi nehenginin irsini teblig ederek sade xalq arasinda musiqi tefekkuru felsefi medeniyyetinin carcisina cevrilir Asiq seneti indi de butun xalqin musiqi yaradiciliq dusuncesinde oz ictimai ehemiyyetini saxlamaqdadir Onun menbelerinden indiki pesekar besteciler de deyerlenir ve oz yaradiciliqlarinda ondan cox ugur ve deqiqlikle istifade edirler Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu Azad Nebiyevin Azerbaycan asiq mektebleri Baki 2004 eseri asiq senetinin tedqiqi sahesinde fundamental elmi nezeri bir tedqiqatdir Bu eser demek olar ki Azerbaycanda movcud olan butun bolgeleri ve asiq mekteblerini onlarin seciyyevi xususiyyet ve ferqlerini ehate edir Muellif Anadolu Sirvan Zaqatala Tebriz Goycay Qarabag asiq mekteblerini onlarin muhitini yaradiciliq prosesi uslub ve metodlarini qeyd edir Bununla bele tedqiqatci A Nebiyev de bele bir qenaete gelir ki tesekkul tapmis bolge asiq mekteblerindeki asiq seneti bedii tesir gucu ile daim xalq yaradiciligi menbesi olmaqla beraber insanin heyati kimi sonsuz problemlerle de qarsilasir Faktiki olaraq alim bele bir fikre gelir ki asiq seneti neinki xalqin isteklerini terennum edir hem de xalq yaradiciligi bulagi olmaqla xalqin spesifik medeniyyetinin formalasmasina cox guclu tesir gosterir ve medeniyyet yaradicilari ucun ilham menbeyi kimi cixis edir Asiq seneti Azerbaycanda xalq muhitinde yaranmis sifahi xalq yaradiciligi musiqi formasidir ve tesir gucu meshur olmasi ve kamilliyi baximindan analoqu olmayan bir tezahurdur bu kicik bir tamasadir burada musiqi improvizatoru soz ve ser setirlerinin muellifi musiqi aletinde sazda ifaci ve reqs eden bir simada asigin simasinda ozunu gosterir bu tezahur neinki derin mudrikliye boyuk bedii tesir gucune malikdir tarixi kecmisi ve ifacinin muasiri olan adamlarin menevi deyerlerini terennum edir ve xalq kutlelerinin estetik teleblerini odeyir hemcinin xalq yaradiciliginin mudriklik qatlarindan ireli gelen musiqi tefekkuru felsefi medeniyyetin hereketverici quvvesi olan bir formadir Bu bedii yaradiciliq formasinin kokleri xalqimizin derin tarixine movcudluq tecrubesine dayaqlanir ve heyatin ozunden zenginlesir Asiq musiqisinin movzulari heyatin ozu kimi cox rengarengdir xalqin azadliqseverliyi ogul ve qizlarin qehremanligi onlarin cesur emelleri seciyyevi milli xususiyyet kimi alicenabliq duzgunluk ve xeyirxahliq menevi deyerler kimi Oz yaradiciliginda en yaxsi sair xanende musiqici ve aktyor xususiyyetlerini cemlesdiren bir sira asigin adini qeyd edek Qurbani Tufarqanli Abbas Xeste Qasim Sari asiq Asiq Elesger Azerbaycanda asiq senetinin tarixini tedqiq etmeyi qarsimiza meqsed qoymuruq cox murekkeb olan ve xalq terefinden cox sevilen bu incesenet janrinin xalqin felsefi medeniyyetinin formalasmasinda rolunu ve ehemiyyetini qeyd etmek isteyirik Azerbaycanda asiq senetinin derin tarixi inkisaf merhelelerinden sohbet acan bir sira edebi menbeler bize melumdur Senetsunasliq elmi sahesinde professor Tariyel Memmedovun Azerbaycan asiqlarinin enenevi havalari adli doktorluq dissertasiyasini qeyd etmek olar Bu tedqiqatda bilavasite xanende dastanci asiqlarin dilinden dinlenilen eserlerin musiqi poetik dili metroritmikasi formasi arasdirilir Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu Qara Namazov Azerbaycan asiq seneti adli kitab yazmisdir ki burada coxesrlik inkisaf dovru kecmis mehebbeti insanin alicenab emellerini onun istek ve arzularini terennum eden asiq senetinin kokleri menbeleri aciqlanir Esli ve Kerem Qurbani Abbas ve Gulgez Asiq Qerib Mesum ve Dilefruz Emrah Tahir ve Zohre Koroglu kimi Azerbaycan asiq dastanlarinin adlarini cekmek olar Parlaq guclu tesire malik xarakterik musiqi obrazi ile birge bedii sozun tesir gucu artiq bir cox esrlerdir ki neinki romantik mehebbet ve ezab eziyyet elece de dogma torpaga vetenperverliye xalq adet ve enenelerine sedaqet zemininde xalqin hem musiqi tefekkurunu elece de felsefi medeniyyetin menevi sahesini formalasdirir Asiqlar coxsimli sazda Cengi qehremanliq obrazlarini xususile parlaq yaradirlar Asiqlarin bedii yaradiciliqlarinda Azerbaycan xalqinin estetik kecmisi ve bu gunu tekrarsiz orijinalliqla bedaheten improvizasiya ile saz ve oxunun lirik seslenme ve teatrlasdirilmis celbedicilikle xalq musiqi tefekkurunun canina ve qanina hopmusdur Klassik Azerbaycan asiq lirikasi haqqinda muasirimiz akademik Hemid Arasli cox deqiq demisdir Orta esrlerde adamlarin insan sexsiyyetinin azadligi ugrunda apardiqlari mubarizenin ilk pillelerinde menevi azadliq qelb aleminde mehebbet aleminde azad idi beraberlik movzusu esq movzusunda eks olunurdu Asiq seneti dunyada bas veren kataklizmler tezadlardan asili olmayan bir veziyyetde movcuddur Onun xalq yaradiciligindan ireli gelen oz qanunauygunluqlari vardir ki bu yaradiciliq meisetde yasayir ve tekmilleserek daha muhum heyati problemler movzu ve musiqi ifasi ireli surerek yasayacaqdir Meselen Qazax asigi Edalet cox simli sazinda calarken forma mezmun ve hetda seslenme hecmi etibarile ele bil simfonik eser yaradir Indi bir cox asiqlar qehremanliq emellerine mehebbete lirik ehval ruhiyyeye sesleyen sozsuz musiqi ifa edirler IstinadlarAsiq seneti haqqinda