Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ağa İsmayıl Zəbih (1781, Gəncə – 1868, Təbriz) — XIX əsr Azərbaycan şairi.
| Ağa İsmayıl Zəbih | |
|---|---|
| Təxəllüsü | Зябих |
| Doğum tarixi | 1781 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1868 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | şair |
| Üzvlüyü | |
Həyatı
Görkəmli ədəbiyyatşünas Firudin bəy Köçərli yazır: Ağa İsmayıl Zəbih Gəncənin adlı şairlərindən birisi hesab olunur. Ağaismayıl "Zəbih" təxəllüsünü götürməkliyə səbəb Həzrət İsmayıl ilə bir isimdə (adaş) olmağıdır. Çün Həzrət İsmayıl həqq-taalanın əmri ilə Mina dağına atası İbrahim Xəlilullah tərəfindən zibh olunmaq üçün aparılmışdı, o münasibətlə Ağaismayıl dəxi özü üçün "Zəbih" təxəllüsünü intixab etmişdir.
Zəbih mühacirətən xeyli müddət Təbrizdə iqamət edib, orada ticarət əmrinə məşğul olarmış və bir vaxtı orada tacirbaşılıq mənsəbinə dəxi yetişibdir. Dünyagörmüş və işaşıran bir vücud imiş. Bəzi rəvayətə görə, sonradan yenə Gəncəyə müraciət edib və burada hicrətin 1285-ci ili təxminən 70 yaşında vəfat edibdir. Amma səhihi budur ki, mərhum Ağaismayıl vətəninə müraciət etməyib, Təbriz şəhərində vəfat edibdir.
Zəbih xoşxülq və pürsavad bir vücud imiş. Fars şairlərinin əsərlərindən ittilan-kamili var imiş. Türk və fars dillərində müxtəlif şer və qəzəlləri vardır. Bundan əlavə Zəbih ziyadə xoşnəvis imiş. Farsca divanı vardır, heyfa ki, ələ keçmədi. Məktəbdar Mirzə Sadıq "Fani" təxəllüslə Zəbihin arasında irsal-mərsul və təatiyi-əfkar vüqua gəlirmiş. Өz nəvəsi Xəlili təlim və tərbiyə üçün ilk dəfə məktəbə göndərdiyi vaxt Mirzə Sadığa yazdığı "Tövsiyənamə"dən bir-iki beyti əhibbalarının xatirində qalıbdır.
Ağa İsmayıl Zəbihin hər qisim şerü kəlamları çox isə də, heyfa ki, ələ düşənləri az oldu. Onlardan bir neçəsi burada təb olunur.
Yaradıcılığı
Ağaismayıl Zəbih bu müxəmməsində Molla Pənah Vaqif kimi öz əsərində yaşayan adamların rəzil əxlaqından və çirkin övsafından söz açıb onların bivəfa və biar, biqeyrət, mühil və yalançı olmaqlarını, haqqı inkar edib, dini-mübini-Mustafadan uzaq düşməklərini, rus zakonunu şəriət qanununa tərcih etməkləriini, dostluğun əvvəlinci şərti məqamında olan sidqü dəyanətdən bibəhrə olmaqlarını gözəl və mövzun şerlər vasitəsilə bir-bir zikr qılır, əhli-zəmanədən üz çöndərir və Əliyyül-Mürtəzaya və onun evladına pənah aparıb həşr günündə onlardan kömək diləyir.
Zəbihin bu kəlamında olan bir bənd "Molla Nəsrəddin" curnalında sabiqdə çap olunmuş "Cəhənnəm məktubu"nu yada salır ki, şeytan zəmanə adamlarından şikayət edib deyir: "Nahaq yerə məni müttəhim edib hər məqamü məkanda mənə lənət oxuyursunuz. Neçə vaxt idi ki, mən Firəngistana getmişdim və mənim vücudum burada olmadığı halda Adəm atanın övladı o qədər fəsad və şərarət törətdi ki, o qədər görülməmiş işlər tutdu ki, onlar mənim heç xəyalımdan da keçməzdi". Sonradan şeytan Adəm atanın övladı tutduğu fəsad əməlləri bir-bir zikr edib deyir: "Өzünüz insaf edib söyləyin, bu işlər mənim əməlimdir, yoxsa sizin öz işlərinizdir?"
Zəbih dəxi öz şəhərinin əhlindən şikayət edib deyir: Adlarını müsəlman qoyan neçə kəslər vardır ki, şeytənətdən başqa bir fikir və peşələri yoxdur. Onların xəyalı və tamam səyləri ancaq adamların arasında fitnəvü fəsad salmaqdır. Belə adamları iblis gördükdə öz balalarına deyir: Balalarım, daha siz bu şəhərə getməyin, buranın əhli şeytan istəməz. Bunlar özü hər qisim fəsad və şərarət törətməkdə bibədəl və mahirdirlər…."
Bizim elmü mərifətdən bibəhrə olan əhlin şeytandan artıq fitnəkar, şərir və fasid olmağını binəzir şairimiz Abbas ağa Qaibov "Nazir" təxəllüs təzə yazdığı "Molla və şeytan" ünvanlı hekayəsində gözəl vəch ilə bəyan edibdir. Bu hekayənin barəsində öz məqamında danışılacaqdır.
Cənab Zəbihin yuxarıda yazılan müxəmməsindən onun müqtədir və xoştəb azərbaycanlı bir şair olduğu görünür. Onun aşağıda dərc olunan kəlamı bu qövlümüzün doğruluğuna şəhadət verə bilər.
Mərhum Zəbihin bu kəlamı mövzun və pürməzmun kəlamlardan birisidir. Burada şair müasiri Nəbati kimi, Şəms Təbrizi əleyhirrəhməyə təqlid və təbəiyyət izhar edərək könlünün müxtəlif hallarını və onda vaxtbəvaxt vüqua gələn arzu və təmənnaları şərh qılır. Zəbih gəhi xaki-məzəllətdə Mənsur tək aramyab olur və gahi Keyxosrov və Cəmşid tək təxtü taci-Kəyan tələb edir; gahi dərvişsifət azadəlik xahiş eləyir və gahi Ərdəşir Babəkan kimi cahü calal şövqünə düşür; gəh azəri, gəh qibti və gəh müsəlman olmaq fikrinə düşür; gəhi yerin altında zəm olunan qızıl öküzdən və zorba balıqdan söz açıb seyri-səfayi-asiman tələb edir; gəh bərzəxi və kahi də behişti-bərində hur, cinan təmənnalarına düşür və habelə şairin meylü könlü min cürə müxtəlif halətlərə düşüb cənnət və cəhənnəm misallı bir-birinə zidd, bərəks şeylər və təmənnalar arzu eləyir. Bu qisim rəngarəng halətlər ancaq həqiqi şair misilli qeyri-adi və ziyadə əsaslı vücudların təbiət va məzaclarında müşahidə oluna bilər.
Zəbih öz hali-dilini və müxtəlif təmənnalarını zikr etdikdən sonra zahidi-zahirpərəstin vəsfi-halına şüru edib deyir: Ey zahid, mənə tən etmə, sənin zöhdün həqiqi deyil, riyaidir. Siz zahidlər rümuzi-eşqə vaqif deyilsiniz, xərabət əhlinin eşqini zahirpərəst müfti və vaiz bilə bilməz. Bu yolu göstərmək üçün piri-muran lazımdır. Əgər sizdən təriqət məsələsindən sual olunsa, nəcasət fəslini söylərsiniz və həqiqət kəlməsinin mənasını dərk etməklə əcz göstərib, lal olub qalarsınız. Zira bu kəlməni şərhü bəyan etməyə başqa fəsahət və təlaqəti-lisan gərəkdir. O da ki, siz firqədə yoxdur.
Bu kəlamın axırkı beytində şair Azərbaycan vilayətini təmənna edib, sakin olduğu şəhərin qilü qalından şikayət edir:
Bu şəhrin qilü qalından qübari-qəm tutub könlüm,
Uçub könlüm quşu hər ləhzə Azərbaycan istər.
Burada Zəbih şikayət elədiyi şəhər yəqin ki, Gəncə şəhəridir. Aşağıda yazılan müxəmməsi-müstəzadında əgərçi şair bir növ Gəncəni başdan tərif və tövsif qılır, vəli onun əhalisinin eybü qüsuruna dəxi pərdə çəkmir, onları da nazik işarələr ilə göstərir və bundan masəva əsil Azərbaycan ki, Zəbihin könül quşu uçub onun tərəfinə meyil edir, qədim əsrdən İran dövlətinə tabe vəsi bir vilayətdir ki, onun mərkəzi Təbriz şəhəridir. Hər halda şair uzun müddət sakin olduğu şəhər əhlindən rəncidə və dilgir olub, başqa bir məhələ köçməyi arzu edir. Bu məhəl vətəni-məlufu Gəncədirmi, yoxsa Təbrizdirmi, allah bilir.
Xətmi-kəlamda şair məhərrəm ayında İrandan gələn əqrəbsənət və marsirət vaiz və mərsiyəxanları zikr edib, onların tamahkarlığından və biçarə fəhlələri, dərvişləri, əfsungərləri, dəllək və camədarları soyub çapovulçuluq edən nabəkar konsul nayiblərinin zülmü cövründən dadü fəryad edir. Bundan məlum olunur ki, İranın viran olmağı və onda əlan müşahidə olunan binizamlıq və ədalətsizlik xeyli zaman bundan müqəddəm başlanıbdır. Mərhum Zəbihin bu şeri müstəzadı "Molla Nəsrəddin" curnalına ən münasib və onun məsləkinə yaraşan mənzumələrdən birisidir.
Zəbih öz əsrinin Mirzə Ələkbər Sabiri olub. Əfsus ki, onun da qədri bilinməyibdir və əşarına rəvac verən olmayıbdır.
İstinadlar
- Köçərli Firudin bəy. Azərbaycan ədəbiyyatı: 2 cilddə.-B.: Elm.-21sm. 1-ci cild.-1978.-599s.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aga Ismayil Zebih 1781 Gence 1868 Tebriz XIX esr Azerbaycan sairi Aga Ismayil ZebihTexellusu ZyabihDogum tarixi 1781Dogum yeri Gence Gence xanligiVefat tarixi 1868Vefat yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranFealiyyeti sairUzvluyu Divani hikmetHeyatiGorkemli edebiyyatsunas Firudin bey Kocerli yazir Aga Ismayil Zebih Gencenin adli sairlerinden birisi hesab olunur Agaismayil Zebih texellusunu goturmekliye sebeb Hezret Ismayil ile bir isimde adas olmagidir Cun Hezret Ismayil heqq taalanin emri ile Mina dagina atasi Ibrahim Xelilullah terefinden zibh olunmaq ucun aparilmisdi o munasibetle Agaismayil dexi ozu ucun Zebih texellusunu intixab etmisdir Zebih muhacireten xeyli muddet Tebrizde iqamet edib orada ticaret emrine mesgul olarmis ve bir vaxti orada tacirbasiliq mensebine dexi yetisibdir Dunyagormus ve isasiran bir vucud imis Bezi revayete gore sonradan yene Genceye muraciet edib ve burada hicretin 1285 ci ili texminen 70 yasinda vefat edibdir Amma sehihi budur ki merhum Agaismayil vetenine muraciet etmeyib Tebriz seherinde vefat edibdir Zebih xosxulq ve pursavad bir vucud imis Fars sairlerinin eserlerinden ittilan kamili var imis Turk ve fars dillerinde muxtelif ser ve qezelleri vardir Bundan elave Zebih ziyade xosnevis imis Farsca divani vardir heyfa ki ele kecmedi Mektebdar Mirze Sadiq Fani texellusle Zebihin arasinda irsal mersul ve teatiyi efkar vuqua gelirmis Өz nevesi Xelili telim ve terbiye ucun ilk defe mektebe gonderdiyi vaxt Mirze Sadiga yazdigi Tovsiyename den bir iki beyti ehibbalarinin xatirinde qalibdir Aga Ismayil Zebihin her qisim seru kelamlari cox ise de heyfa ki ele dusenleri az oldu Onlardan bir necesi burada teb olunur YaradiciligiAgaismayil Zebih bu muxemmesinde Molla Penah Vaqif kimi oz eserinde yasayan adamlarin rezil exlaqindan ve cirkin ovsafindan soz acib onlarin bivefa ve biar biqeyret muhil ve yalanci olmaqlarini haqqi inkar edib dini mubini Mustafadan uzaq dusmeklerini rus zakonunu seriet qanununa tercih etmekleriini dostlugun evvelinci serti meqaminda olan sidqu deyanetden bibehre olmaqlarini gozel ve movzun serler vasitesile bir bir zikr qilir ehli zemaneden uz conderir ve Eliyyul Murtezaya ve onun evladina penah aparib hesr gununde onlardan komek dileyir Zebihin bu kelaminda olan bir bend Molla Nesreddin curnalinda sabiqde cap olunmus Cehennem mektubu nu yada salir ki seytan zemane adamlarindan sikayet edib deyir Nahaq yere meni muttehim edib her meqamu mekanda mene lenet oxuyursunuz Nece vaxt idi ki men Firengistana getmisdim ve menim vucudum burada olmadigi halda Adem atanin ovladi o qeder fesad ve seraret toretdi ki o qeder gorulmemis isler tutdu ki onlar menim hec xeyalimdan da kecmezdi Sonradan seytan Adem atanin ovladi tutdugu fesad emelleri bir bir zikr edib deyir Өzunuz insaf edib soyleyin bu isler menim emelimdir yoxsa sizin oz islerinizdir Zebih dexi oz seherinin ehlinden sikayet edib deyir Adlarini muselman qoyan nece kesler vardir ki seytenetden basqa bir fikir ve peseleri yoxdur Onlarin xeyali ve tamam seyleri ancaq adamlarin arasinda fitnevu fesad salmaqdir Bele adamlari iblis gordukde oz balalarina deyir Balalarim daha siz bu sehere getmeyin buranin ehli seytan istemez Bunlar ozu her qisim fesad ve seraret toretmekde bibedel ve mahirdirler Bizim elmu merifetden bibehre olan ehlin seytandan artiq fitnekar serir ve fasid olmagini binezir sairimiz Abbas aga Qaibov Nazir texellus teze yazdigi Molla ve seytan unvanli hekayesinde gozel vech ile beyan edibdir Bu hekayenin baresinde oz meqaminda danisilacaqdir Cenab Zebihin yuxarida yazilan muxemmesinden onun muqtedir ve xosteb azerbaycanli bir sair oldugu gorunur Onun asagida derc olunan kelami bu qovlumuzun dogruluguna sehadet vere biler Merhum Zebihin bu kelami movzun ve purmezmun kelamlardan birisidir Burada sair muasiri Nebati kimi Sems Tebrizi eleyhirrehmeye teqlid ve tebeiyyet izhar ederek konlunun muxtelif hallarini ve onda vaxtbevaxt vuqua gelen arzu ve temennalari serh qilir Zebih gehi xaki mezelletde Mensur tek aramyab olur ve gahi Keyxosrov ve Cemsid tek textu taci Keyan teleb edir gahi dervissifet azadelik xahis eleyir ve gahi Erdesir Babekan kimi cahu calal sovqune dusur geh azeri geh qibti ve geh muselman olmaq fikrine dusur gehi yerin altinda zem olunan qizil okuzden ve zorba baliqdan soz acib seyri sefayi asiman teleb edir geh berzexi ve kahi de behisti berinde hur cinan temennalarina dusur ve habele sairin meylu konlu min cure muxtelif haletlere dusub cennet ve cehennem misalli bir birine zidd bereks seyler ve temennalar arzu eleyir Bu qisim rengareng haletler ancaq heqiqi sair misilli qeyri adi ve ziyade esasli vucudlarin tebiet va mezaclarinda musahide oluna biler Zebih oz hali dilini ve muxtelif temennalarini zikr etdikden sonra zahidi zahirperestin vesfi halina suru edib deyir Ey zahid mene ten etme senin zohdun heqiqi deyil riyaidir Siz zahidler rumuzi esqe vaqif deyilsiniz xerabet ehlinin esqini zahirperest mufti ve vaiz bile bilmez Bu yolu gostermek ucun piri muran lazimdir Eger sizden teriqet meselesinden sual olunsa necaset feslini soylersiniz ve heqiqet kelmesinin menasini derk etmekle ecz gosterib lal olub qalarsiniz Zira bu kelmeni serhu beyan etmeye basqa fesahet ve telaqeti lisan gerekdir O da ki siz firqede yoxdur Bu kelamin axirki beytinde sair Azerbaycan vilayetini temenna edib sakin oldugu seherin qilu qalindan sikayet edir Bu sehrin qilu qalindan qubari qem tutub konlum Ucub konlum qusu her lehze Azerbaycan ister Burada Zebih sikayet elediyi seher yeqin ki Gence seheridir Asagida yazilan muxemmesi mustezadinda egerci sair bir nov Genceni basdan terif ve tovsif qilir veli onun ehalisinin eybu qusuruna dexi perde cekmir onlari da nazik isareler ile gosterir ve bundan maseva esil Azerbaycan ki Zebihin konul qusu ucub onun terefine meyil edir qedim esrden Iran dovletine tabe vesi bir vilayetdir ki onun merkezi Tebriz seheridir Her halda sair uzun muddet sakin oldugu seher ehlinden rencide ve dilgir olub basqa bir mehele kocmeyi arzu edir Bu mehel veteni melufu Gencedirmi yoxsa Tebrizdirmi allah bilir Xetmi kelamda sair meherrem ayinda Irandan gelen eqrebsenet ve marsiret vaiz ve mersiyexanlari zikr edib onlarin tamahkarligindan ve bicare fehleleri dervisleri efsungerleri dellek ve camedarlari soyub capovulculuq eden nabekar konsul nayiblerinin zulmu covrunden dadu feryad edir Bundan melum olunur ki Iranin viran olmagi ve onda elan musahide olunan binizamliq ve edaletsizlik xeyli zaman bundan muqeddem baslanibdir Merhum Zebihin bu seri mustezadi Molla Nesreddin curnalina en munasib ve onun meslekine yarasan menzumelerden birisidir Zebih oz esrinin Mirze Elekber Sabiri olub Efsus ki onun da qedri bilinmeyibdir ve esarina revac veren olmayibdir IstinadlarKocerli Firudin bey Azerbaycan edebiyyati 2 cildde B Elm 21sm 1 ci cild 1978 599s Xarici kecidler