Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azad proqram təminatı – istifadəçiyə müəyyən əməliyyatları yerinə yetirməyə icazə verən proqram təminatıdır. Bu əməliyyatlara proqramın yüklənməsi, yayılması və təkmilləşdirilməsi aiddir. Bir sıra ölkələrdə qanuna uyğun olaraq, proqram məhsulları və proqramların ilkin kodları müəllif hüquqlarına əsasən qorunurlar. Azad proqram təminatında isə proqram müəllifləri istifadəçiyə proqramların ilkin kodlarından istifadə etmək hüququnu verirlər. Bu da azad lisenziya əsasında yerinə yetirilir. Bu zaman proqramın müəllifi müəllif hüquqlarını özündə saxlayır. 1998-ci ilin fevral ayında " Azad Proqram təminatı" termini " Açıq Mənbəli Proqram təminatı " olaraq dəyişdirildi. Terminologiya ilə bağlı bu mübahisə iki baxış arasında əsas fəlsəfi fərqləri əks etdirir, lakin proqram təminatı lisenziyaları üçün praktiki tələblər, eləcə də bu səhifədəki mətnin qalan hissəsi həm Azad Proqram təminatı, həm də Açıq Mənbəli Proqram təminatı üçün mahiyyətcə eynidir. Pulsuz proqram təminatı ilə hələ işləməmiş bir çox insan "Azad proqram təminatı" terminindəki "pulsuz" sözünün bir qədər fərqli məna daşıması ilə çaşqın olacaq. Onlar üçün "azad" sözü "azad" deməkdir. Lakin lüğətə müraciət etsək, "azad" sözünün on yeddi mənasını görərik və onlardan yalnız biri "azad" deməkdir. Qalan dəyərlər "Azadlıq" və "Zəif Məhdudiyyətli" mənalarına malikdir. Azad Proqram dedikdə biz proqram təminatının qiymətini deyil, azadlığını nəzərdə tuturuq. İstifadə etmək üçün pul ödəməli olduğunuz mənada pulsuz olan proqram təminatı çətin ki, pulsuzdur. Sizə onu başqalarına ötürmək və əlavə olaraq, demək olar ki, onu təkmilləşdirmək qadağan oluna bilər. Sıfır qiymətə lisenziyalı proqram təminatı adətən məhsulu tanıtmaq və ya rəqiblərlə mübarizə aparmaq məqsədi daşıyan marketinq kampaniyaları üçün silah rolunu oynayır. Gələcəkdə pulsuz qalacağına zəmanət yoxdur.
| Azad proqram təminatı | |
|---|---|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Tarix
1950-ci illərdən 1970-ci illərin əvvəllərinə qədər kompüter istifadəçilərinin adətən ictimai domen proqram təminatı olan pulsuz proqram təminatı ilə bağlı proqram azadlıqlarına malik olması normal idi. Proqram təminatı adətən kompüterlərdən istifadə edən şəxslər və insanların öz aparatlarını faydalı edən proqram təminatı yaratması faktını alqışlayan aparat istehsalçıları tərəfindən paylaşılırdı. Proqram mübadiləsini asanlaşdırmaq üçün istifadəçilərin və təchizatçıların təşkilatları, məsələn SHARE, yaradılmışdır. Proqram təminatı çox vaxt mənbə kodu olan BASIC kimi tərcümə edilmiş dildə yazıldığı üçün bu proqramlardan istifadə etmək üçün paylanmışdır. Proqram təminatı həmçinin kompüter jurnallarında (Creative Computing, SoftSide, Compute!, Byte və s.) və ən çox satılan BASIC Computer Games kimi kitablarda çap edilmiş mənbə kodu (Type-in proqramı) kimi paylaşılmış və paylanmışdır. 1970-ci illərin əvvəllərində vəziyyət dəyişdi: proqram xərcləri kəskin şəkildə artırdı, inkişaf edən proqram sənayesi aparat istehsalçısının paket proqram məhsulları ilə rəqabət aparırdı (pulsuzdur, çünki xərclər aparat dəyərinə daxil edilirdi), icarəyə götürülmüş maşınlar proqram təminatı dəstəyi tələb edir, eyni zamanda heç bir təminat yoxdur. proqram təminatı üçün gəlir və öz ehtiyaclarını daha yaxşı qarşılaya bilən bəzi müştərilər "pulsuz" proqram təminatının xərclərini hardware məhsulu xərcləri ilə birləşdirmək istəmirdilər. 1969-cu il yanvarın 17-də qaldırılmış IBM-ə qarşı Birləşmiş Ştatlarda hökumət paketlənmiş proqram təminatının rəqabətə zidd olduğunu iddia etdi. Bəzi proqram təminatı həmişə pulsuz ola bilsə də, bundan sonra ilk növbədə satış üçün istehsal olunan proqram təminatının həcmi artacaq. 1970-ci illərdə və 1980-ci illərin əvvəllərindəproqram sənayesi kompüter istifadəçilərinin proqram tətbiqlərini lazım bildikləri kimi öyrənə və ya uyğunlaşdıra bilməməsi üçün texniki tədbirlərdən (məsələn, kompüter proqramlarının yalnız ikili nüsxələrinin yayılması kimi) istifadə etməyə başladı. 1980-ci ildə müəllif hüququ qanunu kompüter proqramlarına da şamil edildi.
1980-ci illər: GNU layihəsinin təməli
1983-cü ildə MİT Süni İntellekt Laboratoriyasında uzun müddət hakerlər cəmiyyətinin üzvü olan Riçard Stallman GNU Layihəsini elan edərək, kompüter sənayesi və istifadəçilərinin mədəniyyətindəki dəyişikliyin təsirlərindən məyus olduğunu söylədi. GNU əməliyyat sistemi üçün proqram təminatının hazırlanmasına 1984-cü ilin yanvarında başlanmış və 1985-ci ilin oktyabrında Azad Proqram təminatı Fondu (FSF) yaradılmışdır. Layihəni və onun məqsədlərini əks etdirən məqalə 1985-ci ilin martında GNU Manifesti adlı dərc edilmişdir. Manifestdə GNU fəlsəfəsinin əhəmiyyətli izahı, Azad Proqram Tərifi və “kopileft” ideyaları yer alırdı.
1990-cı illər: Linux nüvəsinin buraxılışı
Linus Torvalds tərəfindən yaradılmış Linux nüvəsi 1991-ci ildə sərbəst şəkildə dəyişdirilə bilən mənbə kodu kimi buraxılmışdır. İlk lisenziya mülkiyyət proqram təminatı lisenziyası idi. Bununla belə, 1992-ci ilin fevralında 0.12 versiyası ilə o, layihəni GNU General Public License altında yenidən lisenziyalaşdırdı. Unix kimi Torvaldsın nüvəsi də könüllü proqramçıların diqqətini çəkdi. FreeBSD və NetBSD (hər ikisi 386BSD-dən əldə edilmişdir) 1993-cü ildə USL-yə qarşı BSDi iddiası məhkəmədən kənar həll edildikdə pulsuz proqram kimi buraxıldı. OpenBSD 1995-ci ildə NetBSD-dən ayrıldı. Həmçinin 1995-ci ildə Apache HTTP Server, adətən Apache kimi istinad edilir, Apache License 1.0 altında buraxılmışdır.
Nümunələr
İnternetdə minlərlə pulsuz proqram və bir çox əməliyyat sistemi mövcuddur. İstifadəçilər əksər Linux distributorlarına daxil olan paket meneceri vasitəsilə həmin proqramları asanlıqla yükləyə və quraşdıra bilərlər.
Azad proqram təminatı kataloqu pulsuz proqram paketlərinin böyük məlumat bazasını saxlayır. Ən məşhur nümunələrdən bəzilərinə Linux nüvəsi, BSD və Linux əməliyyat sistemləri, GNU Kompilyator Kolleksiyası və C kitabxanası daxildir; MySQL əlaqəli verilənlər bazası; Apache veb serveri ; və Sendmail poçt nəqliyyat agenti. Digər təsirli nümunələrə Emacs mətn redaktoru daxildir; GIMP rastr rəsm və şəkil redaktoru; X Window System qrafik-ekran sistemi; LibreOffice ofis dəsti; və TeX vəLaTeX yazı sistemləri.
-
![image]()
Blender, 3D kompüter qrafikası proqramı -
![image]()
Debian-da KDE Plazma masa üstü -
![image]()
OpenSSL-in təlimat səhifəsi -
![image]()
Blender Game Engine istifadə edərək 3D avtomobil yarış oyunu yaratmaq -
![image]()
Replikant smartfon ƏS, 100% pulsuz proqram təminatı olan Android əsaslı sistem -
![image]()
Libreoffice pulsuz çox platformalı ofis paketidir
İstinadlar
- (az.). Archived from the original on 2022-02-02. İstifadə tarixi: 02.02.2022.
- Shea, Tom. "Pulsuz proqram təminatı - Pulsuz proqram təminatı proqram ehtiyat hissələrinin zibilxanasıdır". InfoWorld. 1983-06-23. 2023-06-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-02-10.
"Kommersiya proqram təminatından fərqli olaraq, ictimai sahədə mövcud olan böyük və böyüyən pulsuz proqram təminatıdır. İctimai domen proqram təminatı mikrokompüter həvəskarları (həmçinin “hakerlər” kimi tanınır) tərəfindən yazılır, onların əksəriyyəti iş həyatında peşəkar proqramçılardır. [...] Hər kəsin mənbə koduna çıxışı olduğundan, bir çox rutinlər nəinki istifadə olunub, həm də digər proqramçılar tərəfindən əhəmiyyətli dərəcədə təkmilləşdirilib."
- Ahl, David. "Amerikada Who's Who kitabından David H. Ahl tərcümeyi-halı". 2012-05-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-11-23.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azad proqram teminati istifadeciye mueyyen emeliyyatlari yerine yetirmeye icaze veren proqram teminatidir Bu emeliyyatlara proqramin yuklenmesi yayilmasi ve tekmillesdirilmesi aiddir Bir sira olkelerde qanuna uygun olaraq proqram mehsullari ve proqramlarin ilkin kodlari muellif huquqlarina esasen qorunurlar Azad proqram teminatinda ise proqram muellifleri istifadeciye proqramlarin ilkin kodlarindan istifade etmek huququnu verirler Bu da azad lisenziya esasinda yerine yetirilir Bu zaman proqramin muellifi muellif huquqlarini ozunde saxlayir 1998 ci ilin fevral ayinda Azad Proqram teminati termini Aciq Menbeli Proqram teminati olaraq deyisdirildi Terminologiya ile bagli bu mubahise iki baxis arasinda esas felsefi ferqleri eks etdirir lakin proqram teminati lisenziyalari ucun praktiki telebler elece de bu sehifedeki metnin qalan hissesi hem Azad Proqram teminati hem de Aciq Menbeli Proqram teminati ucun mahiyyetce eynidir Pulsuz proqram teminati ile hele islememis bir cox insan Azad proqram teminati terminindeki pulsuz sozunun bir qeder ferqli mena dasimasi ile casqin olacaq Onlar ucun azad sozu azad demekdir Lakin lugete muraciet etsek azad sozunun on yeddi menasini gorerik ve onlardan yalniz biri azad demekdir Qalan deyerler Azadliq ve Zeif Mehdudiyyetli menalarina malikdir Azad Proqram dedikde biz proqram teminatinin qiymetini deyil azadligini nezerde tuturuq Istifade etmek ucun pul odemeli oldugunuz menada pulsuz olan proqram teminati cetin ki pulsuzdur Size onu basqalarina oturmek ve elave olaraq demek olar ki onu tekmillesdirmek qadagan oluna biler Sifir qiymete lisenziyali proqram teminati adeten mehsulu tanitmaq ve ya reqiblerle mubarize aparmaq meqsedi dasiyan marketinq kampaniyalari ucun silah rolunu oynayir Gelecekde pulsuz qalacagina zemanet yoxdur Azad proqram teminati Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarix1950 ci illerden 1970 ci illerin evvellerine qeder komputer istifadecilerinin adeten ictimai domen proqram teminati olan pulsuz proqram teminati ile bagli proqram azadliqlarina malik olmasi normal idi Proqram teminati adeten komputerlerden istifade eden sexsler ve insanlarin oz aparatlarini faydali eden proqram teminati yaratmasi faktini alqislayan aparat istehsalcilari terefinden paylasilirdi Proqram mubadilesini asanlasdirmaq ucun istifadecilerin ve techizatcilarin teskilatlari meselen SHARE yaradilmisdir Proqram teminati cox vaxt menbe kodu olan BASIC kimi tercume edilmis dilde yazildigi ucun bu proqramlardan istifade etmek ucun paylanmisdir Proqram teminati hemcinin komputer jurnallarinda Creative Computing SoftSide Compute Byte ve s ve en cox satilan BASIC Computer Games kimi kitablarda cap edilmis menbe kodu Type in proqrami kimi paylasilmis ve paylanmisdir 1970 ci illerin evvellerinde veziyyet deyisdi proqram xercleri keskin sekilde artirdi inkisaf eden proqram senayesi aparat istehsalcisinin paket proqram mehsullari ile reqabet aparirdi pulsuzdur cunki xercler aparat deyerine daxil edilirdi icareye goturulmus masinlar proqram teminati desteyi teleb edir eyni zamanda hec bir teminat yoxdur proqram teminati ucun gelir ve oz ehtiyaclarini daha yaxsi qarsilaya bilen bezi musteriler pulsuz proqram teminatinin xerclerini hardware mehsulu xercleri ile birlesdirmek istemirdiler 1969 cu il yanvarin 17 de qaldirilmis IBM e qarsi Birlesmis Statlarda hokumet paketlenmis proqram teminatinin reqabete zidd oldugunu iddia etdi Bezi proqram teminati hemise pulsuz ola bilse de bundan sonra ilk novbede satis ucun istehsal olunan proqram teminatinin hecmi artacaq 1970 ci illerde ve 1980 ci illerin evvellerindeproqram senayesi komputer istifadecilerinin proqram tetbiqlerini lazim bildikleri kimi oyrene ve ya uygunlasdira bilmemesi ucun texniki tedbirlerden meselen komputer proqramlarinin yalniz ikili nusxelerinin yayilmasi kimi istifade etmeye basladi 1980 ci ilde muellif huququ qanunu komputer proqramlarina da samil edildi 1980 ci iller GNU layihesinin temeli 1983 cu ilde MIT Suni Intellekt Laboratoriyasinda uzun muddet hakerler cemiyyetinin uzvu olan Ricard Stallman GNU Layihesini elan ederek komputer senayesi ve istifadecilerinin medeniyyetindeki deyisikliyin tesirlerinden meyus oldugunu soyledi GNU emeliyyat sistemi ucun proqram teminatinin hazirlanmasina 1984 cu ilin yanvarinda baslanmis ve 1985 ci ilin oktyabrinda Azad Proqram teminati Fondu FSF yaradilmisdir Layiheni ve onun meqsedlerini eks etdiren meqale 1985 ci ilin martinda GNU Manifesti adli derc edilmisdir Manifestde GNU felsefesinin ehemiyyetli izahi Azad Proqram Terifi ve kopileft ideyalari yer alirdi 1990 ci iller Linux nuvesinin buraxilisi Linus Torvalds terefinden yaradilmis Linux nuvesi 1991 ci ilde serbest sekilde deyisdirile bilen menbe kodu kimi buraxilmisdir Ilk lisenziya mulkiyyet proqram teminati lisenziyasi idi Bununla bele 1992 ci ilin fevralinda 0 12 versiyasi ile o layiheni GNU General Public License altinda yeniden lisenziyalasdirdi Unix kimi Torvaldsin nuvesi de konullu proqramcilarin diqqetini cekdi FreeBSD ve NetBSD her ikisi 386BSD den elde edilmisdir 1993 cu ilde USL ye qarsi BSDi iddiasi mehkemeden kenar hell edildikde pulsuz proqram kimi buraxildi OpenBSD 1995 ci ilde NetBSD den ayrildi Hemcinin 1995 ci ilde Apache HTTP Server adeten Apache kimi istinad edilir Apache License 1 0 altinda buraxilmisdir NumunelerInternetde minlerle pulsuz proqram ve bir cox emeliyyat sistemi movcuddur Istifadeciler ekser Linux distributorlarina daxil olan paket meneceri vasitesile hemin proqramlari asanliqla yukleye ve qurasdira bilerler Azad proqram teminati kataloqu pulsuz proqram paketlerinin boyuk melumat bazasini saxlayir En meshur numunelerden bezilerine Linux nuvesi BSD ve Linux emeliyyat sistemleri GNU Kompilyator Kolleksiyasi ve C kitabxanasi daxildir MySQL elaqeli verilenler bazasi Apache veb serveri ve Sendmail poct neqliyyat agenti Diger tesirli numunelere Emacs metn redaktoru daxildir GIMP rastr resm ve sekil redaktoru X Window System qrafik ekran sistemi LibreOffice ofis desti ve TeX veLaTeX yazi sistemleri Free SoftwareBlender 3D komputer qrafikasi proqrami Debian da KDE Plazma masa ustu OpenSSL in telimat sehifesi Blender Game Engine istifade ederek 3D avtomobil yaris oyunu yaratmaq Replikant smartfon ES 100 pulsuz proqram teminati olan Android esasli sistem Libreoffice pulsuz cox platformali ofis paketidirIstinadlar az Archived from the original on 2022 02 02 Istifade tarixi 02 02 2022 Shea Tom Pulsuz proqram teminati Pulsuz proqram teminati proqram ehtiyat hisselerinin zibilxanasidir InfoWorld 1983 06 23 2023 06 28 tarixinde Istifade tarixi 2016 02 10 Kommersiya proqram teminatindan ferqli olaraq ictimai sahede movcud olan boyuk ve boyuyen pulsuz proqram teminatidir Ictimai domen proqram teminati mikrokomputer heveskarlari hemcinin hakerler kimi taninir terefinden yazilir onlarin ekseriyyeti is heyatinda pesekar proqramcilardir Her kesin menbe koduna cixisi oldugundan bir cox rutinler neinki istifade olunub hem de diger proqramcilar terefinden ehemiyyetli derecede tekmillesdirilib Ahl David Amerikada Who s Who kitabindan David H Ahl tercumeyi hali 2012 05 04 tarixinde Istifade tarixi 2009 11 23 Hemcinin baxkomputer Proqram teminati komputer proqramlariXarici kecidler