Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Azərbaycanın Türkiyədə Diplomatik Nümayəndəliyi — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini Osmanlı dövlətində təmsil edən elçilik. Azərbaycanla Türkiyə arasında ilk diplomatik təmaslar 1918-ci ilin yazında Trabzon və Batum sülh konfranslarından başlandı. 1918-ci il iyunun 18-də isə Azərbaycan Hökuməti İstanbula ilk nümayəndə heyəti göndərdi. Türkiyə hökuməti və rəsmi dairələrində yaxşı tanınan Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin başçılıq etdiyi nümayəndə heyətinə Xəlil bəy Xasməmmədov və Aslan bəy Səfikürdski daxil idilər. Nümayəndəlik İstanbulda keçirilməsi nəzərdə tutulan beynəlxalq konfransda iştirak etməli idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti nümayəndə heyətinə, həmçinin, Osmanlı dövləti ilə hərbi, iqtisadi, nəqliyyat və maliyyə sahələri üzrə müqavilələr bağlamaq üçün etimadnamə vermişdi.
İyunun 24-də İstanbula çatan Azərbaycan nümayəndələri Osmanlı hökumətinin başçısı Tələt paşa və digər hökumət üzvləri ilə görüşlər keçirməyə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti haqqında türk ictimaiyyətinə məlumatlar çatdırmağa başladılar, mətbuata çoxsaylı müsahibələr verdilər. Nümayəndələr Azərbaycanın öz müstəqilliyini elan etməsini beynəlxalq aləmə bildirmək üçün də mühüm addımlar atdılar. İstiqlal bəyannaməsinin tam mətnini İstan-bulda olan bütün səfirlik və konsulluqlara təqdim etdilər, Almaniya, Avstriya-Macarıstan və Bolqarıstan diplomatları ilə görüşlər keçirdilər. 1918-ci ilin yayında Birinci dünya müharibəsi (1914–18) cəbhələrində Dördlər ittifaqının uğursuzluqları İstanbul konfransının başlanmasına imkan verməsə də, Azərbaycan nümayəndəliyi Osmanlı hökuməti üzvləri ilə çox əhəmiyyətli razılaşmalara nail oldu. 1918-ci il sentyabrın 16-da İstanbuldakı nümayəndə heyətinin başçısı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Osmanlı tərəfi ilə ticarət müqaviləsi, Azərbaycan Hökumətinə dərhal avans kimi 500 min türk lirəsi verilməsi haqqında məxfi müqavilə imzalamış, sentyabrın sonunda Türkiyə Dəniz Nazirliyinin mətbəəsində Azərbay-can pulları çap edilməsi haqqında razılıq əldə etmişdi. Osmanlı dövlətinin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə 10 il müddətinə 2 milyon türk lirəsi həcmində borc verməsi, Azərbaycana xarici işlər, maliyyə üzrə məsələhətçilər gön-dərməsi, istənilən qədər dərslik və müəllim göndərməyə razılıq verməsi, başlıcası isə, Bakını düşməndən azad etmək üçün zəruri hərbi qüvvə ayırması İstanbuldakı Azərbaycan nümayəndəliyinin gərgin və səmərəli fəaliyyətinin nəticəsi idi.
Azərbaycan Hökuməti Osmanlı imperiyası ilə tam həcmdə diplomatik əlaqələr yaradılması üçün 1918-ci il avqustun 20-də Hökumət üzvü Əlimərdan bəy Topçubaşovu fövqəladə səlahiyyətli nazir kimi İstanbula ezam etdi və ona bütün məsələlər üzrə Azərbaycan Cümhuriyyətinin maraqlarını təmsil etmək tapşırığı verdi. Əlimərdan bəy Topçubaşov, eyni zamanda, İstanbulda beynəlxalq konfrans başlanacağı halda Azərbaycan nümayəndə heyətinin tam-hüquqlu üzvü kimi onun işində iştirak etmək səlahiyyətinə malik idi. Ə. Topçubaşov bu missiyanı yerinə yetirmək üçün avqustun 23-də Gəncədən yola düşsə də, nəqliyyat çətinliklərinə görə yalnız sentyabrın 28-də İstanbula çata bildi. Azərbaycanın fövqəladə səlahiyyətli nümayəndəsi birinci olaraq oktyabrın 2-də Tələt paşa ilə görüşdü və Berlin səfə-rində Azərbaycanın mənafeyini müdafiə etdiyinə, həmçinin türk əsgərlərinin Bakının azad edilməsində iştirakına görə ona Azərbaycan Hökuməti adından təşəkkür etdi. Elə həmin gün Ə. Topçubaşov xarici işlər naziri Əhməd Nəsimi bəylə, oktyabrın 3-də isə hərbi nazir Ənvər paşa ilə görüşdü. Oktyabr ayı ərzində Ə. Topçubaşov Türkiyənin rəsmi dövlət nümayəndələri ilə daha bir neçə görüş keçirdi. Lakin cəbhələrdə vəziyyətin sürətlə pisləşməsi, Osmanlı dövlə-tində hökumət kabinələrinin tez-tez istefa verməsi onunla sabit münasibətlər qurulmasına imkan vermirdi. Ə. Topçu-başov 1918-ci il noyabrın 14-də Azərbaycan Hökuməti başçısına göndərdiyi məktubda bunu etiraf edirdi: "Mənim gəl-diyim müddətdə artıq üçüncü kabinə yaradılır. .. . Bir kabinə ilə hər hansı bir əlaqə yaratmağa macal tapmamış, yeni kabinə yaranır".
Oktyabrın sonunda İstanbulda beynəlxalq konfrans çağırılmasının baş tutmayacağı tam aydınlaşdığı və Türki-yədə böhranlı vəziyyət yarandığı üçün Azərbaycan nümayəndə heyəti Bakıya qayıtdı. Ə. Topçubaşov isə missiyasını davam etdirdi. Noyabrın 4-də o, Mudros barışığının (1918) Azərbaycana aid hissəsi ilə əlaqədar Osmanlı hökumətinə etiraz notası təqdim etdi, noyabrın 5-də isə xarici işlər naziri Nəbi bəylə görüşdü. Bu etiraz notası Azərbaycan Cümhuriyyətinin müstəqilliyini qeyd etmək məqsədi daşıyırdı. Azərbaycanın diplomatik nümayəndəsi Türkiyənin yeni xarici işlər naziri Mustafa Rəşid paşa ilə noyabrın 16-da və sonrakı görüşlərində Türkiyənin Azərbaycana diplomatik nümayəndə göndərməsi məsələsini qaldırdı.
Ə. Topçubaşov Türkiyədə diplomatik nümayəndə kimi 1919-cu ilin yazına qədər fəaliyyət göstərdi və bu müddətdə İstanbuldakı azərbaycanlıların mənafeyini müdafiə etmək, viza məsələlərini yoluna qoymaq, orada təhsil alan azərbaycanlı gənclərə maddi yardım göstərmək, hərbi əsirlərlə bağlı məsələləri həll etmək sahəsində faydalı işlər gördü. O, Paris sülh konfransına (1919–20) göndərilən Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı kimi İstanbulu tərk etməyə hazırlaşarkən, orada konsul funksiyasını müvəqqəti icra etmək üçün Səfvət bəy Məlikovu hazırladığını Azərbaycan Hökumətinə bildirdi.
1919-cu il mayın 18-də Azərbaycanın Ukraynadakı diplomatik nümayəndəsi Mir Yusif Vəzirov (Ç ə m ə n z ə m i n 1 i) burada yaranmış vəziyyətlə bağlı missiyasını başa vurub, vətənə qayıtmaq üçün Odessadan İstanbula getdi. O, buradakı Britaniya və İtaliya hərbi nümayəndələri ilə görüşlər keçirdi və vətənə qayıtmaq istəyən Azərbaycan vətəndaşları üçün viza almaq məsələsini onlarla həll etdi. M. Y. Vəzirov iyulun 12-də İstanbuldan Azərbaycan xarici işlər nazirinə göndərdiyi məktubda məlumat verirdi ki, şəhərdə bütün hakimiyyət müttəfiqlərə məxsusdur. Məktubda həmçinin türk naziri Əhməd Fərid bəylə görüşməsi və türk tərəfinə Əhməd bəy Ağayevin qanunsuz həbsi ilə bağlı qeyri-rəsmi etiraz etməsi bildirilirdi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti 1919-cu il avqustun 1-də özünün Ukraynadakı keçmiş diplomatik nü-mayəndəsi Mir Yusif Vəzirovu İstanbula göndərilən diplomatik missiyanın başçısı təyin etdi. Diplomatik missiyanın maliyyə işi üzrə məsləhətçisi isə xarici işlər nazirliyinin dəftərxana rəisi Cahangir bəy Qayıbov təyin olundu. Lakin Batumdakı ingilis qüvvələrinin rəhbərliyi Azərbaycan nümayəndəliyinin İstanbula getməsinə icazə vermədiyindən, nümayəndələr ay yarım bu şəhərdə ləngiməli oldu, rəsmi icazə alınması mümkün olmadığına görə, xüsusi qaydada Türkiyəyə yola düşmək məcburiyyətində qaldılar. Ona görə də, İstanbulda Azərbaycan diplomatik nümayəndəliyinin rəsmi fəaliyyətini yenidən 1919-cu ilin oktyabrında bərpa etmək mümkün oldu. Noyabrda MY. Vəzirovu Türkiyə xarici işlər naziri qəbul etdi. Noyabrın 15-də "Təsviri-Əfkar" adlı türk qəzetinə müsahibəsində M. Y. Vəzirov Azərbaycanın İstanbulda səfirlik təşkil etməsi haqqında xəbərləri təkzib edərək, digər yeni yaranmış dövlətlər kimi, burada yalnız diplomatik nümayəndəliyə malik olduğunu bildirdi. Azərbaycan Cümhuriyyətinin İstanbuldakı diplomatik nümayəndəliyi Aprel işğalından (1920) sonra fəaliyyətini dayandırmağa məcbur oldu.
Mənbə
- Aзepбaйджанская Демократическая Pecnyблика (1918–1920).
- Внешняя политика (документы и материалы), Бakı- 1998.
- Qasımlı Musa. Birinci dünya müharibəsi illərində böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasəti (1914–1918-ci illər). 3 hissədə. II hissə (1917-ci il noyabr-1918-ci il noyabr). Bakı: Adiloğlu, 2001.
- Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918–1920-ci illər), Bakı- 1993.
- Nəsib Nəsibzadə, Azərbaycanın xarici siyasəti (1918–1920), Bakı- 1996.
İstinadlar
- Cümhuriyyətin Osmanlı səfirliyi 2015-07-27 at the Wayback Machine. dilgamahmad.net (az.)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Azerbaycanin Turkiyede Diplomatik Numayendeliyi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetini Osmanli dovletinde temsil eden elcilik Azerbaycanla Turkiye arasinda ilk diplomatik temaslar 1918 ci ilin yazinda Trabzon ve Batum sulh konfranslarindan baslandi 1918 ci il iyunun 18 de ise Azerbaycan Hokumeti Istanbula ilk numayende heyeti gonderdi Turkiye hokumeti ve resmi dairelerinde yaxsi taninan Mehemmed Emin Resulzadenin basciliq etdiyi numayende heyetine Xelil bey Xasmemmedov ve Aslan bey Sefikurdski daxil idiler Numayendelik Istanbulda kecirilmesi nezerde tutulan beynelxalq konfransda istirak etmeli idi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti numayende heyetine hemcinin Osmanli dovleti ile herbi iqtisadi neqliyyat ve maliyye saheleri uzre muqavileler baglamaq ucun etimadname vermisdi Azerbaycanin Turkiyedeki diplomatik numayendeliyinin Ankaradaki binasi 1920 ci illerCumhuriyyetin Osmanli sefirliyi Iyunun 24 de Istanbula catan Azerbaycan numayendeleri Osmanli hokumetinin bascisi Telet pasa ve diger hokumet uzvleri ile gorusler kecirmeye Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti haqqinda turk ictimaiyyetine melumatlar catdirmaga basladilar metbuata coxsayli musahibeler verdiler Numayendeler Azerbaycanin oz musteqilliyini elan etmesini beynelxalq aleme bildirmek ucun de muhum addimlar atdilar Istiqlal beyannamesinin tam metnini Istan bulda olan butun sefirlik ve konsulluqlara teqdim etdiler Almaniya Avstriya Macaristan ve Bolqaristan diplomatlari ile gorusler kecirdiler 1918 ci ilin yayinda Birinci dunya muharibesi 1914 18 cebhelerinde Dordler ittifaqinin ugursuzluqlari Istanbul konfransinin baslanmasina imkan vermese de Azerbaycan numayendeliyi Osmanli hokumeti uzvleri ile cox ehemiyyetli razilasmalara nail oldu 1918 ci il sentyabrin 16 da Istanbuldaki numayende heyetinin bascisi Mehemmed Emin Resulzade Osmanli terefi ile ticaret muqavilesi Azerbaycan Hokumetine derhal avans kimi 500 min turk liresi verilmesi haqqinda mexfi muqavile imzalamis sentyabrin sonunda Turkiye Deniz Nazirliyinin metbeesinde Azerbay can pullari cap edilmesi haqqinda raziliq elde etmisdi Osmanli dovletinin Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetine 10 il muddetine 2 milyon turk liresi hecminde borc vermesi Azerbaycana xarici isler maliyye uzre meselehetciler gon dermesi istenilen qeder derslik ve muellim gondermeye raziliq vermesi baslicasi ise Bakini dusmenden azad etmek ucun zeruri herbi quvve ayirmasi Istanbuldaki Azerbaycan numayendeliyinin gergin ve semereli fealiyyetinin neticesi idi Azerbaycan Hokumeti Osmanli imperiyasi ile tam hecmde diplomatik elaqeler yaradilmasi ucun 1918 ci il avqustun 20 de Hokumet uzvu Elimerdan bey Topcubasovu fovqelade selahiyyetli nazir kimi Istanbula ezam etdi ve ona butun meseleler uzre Azerbaycan Cumhuriyyetinin maraqlarini temsil etmek tapsirigi verdi Elimerdan bey Topcubasov eyni zamanda Istanbulda beynelxalq konfrans baslanacagi halda Azerbaycan numayende heyetinin tam huquqlu uzvu kimi onun isinde istirak etmek selahiyyetine malik idi E Topcubasov bu missiyani yerine yetirmek ucun avqustun 23 de Genceden yola dusse de neqliyyat cetinliklerine gore yalniz sentyabrin 28 de Istanbula cata bildi Azerbaycanin fovqelade selahiyyetli numayendesi birinci olaraq oktyabrin 2 de Telet pasa ile gorusdu ve Berlin sefe rinde Azerbaycanin menafeyini mudafie etdiyine hemcinin turk esgerlerinin Bakinin azad edilmesinde istirakina gore ona Azerbaycan Hokumeti adindan tesekkur etdi Ele hemin gun E Topcubasov xarici isler naziri Ehmed Nesimi beyle oktyabrin 3 de ise herbi nazir Enver pasa ile gorusdu Oktyabr ayi erzinde E Topcubasov Turkiyenin resmi dovlet numayendeleri ile daha bir nece gorus kecirdi Lakin cebhelerde veziyyetin suretle pislesmesi Osmanli dovle tinde hokumet kabinelerinin tez tez istefa vermesi onunla sabit munasibetler qurulmasina imkan vermirdi E Topcu basov 1918 ci il noyabrin 14 de Azerbaycan Hokumeti bascisina gonderdiyi mektubda bunu etiraf edirdi Menim gel diyim muddetde artiq ucuncu kabine yaradilir Bir kabine ile her hansi bir elaqe yaratmaga macal tapmamis yeni kabine yaranir Oktyabrin sonunda Istanbulda beynelxalq konfrans cagirilmasinin bas tutmayacagi tam aydinlasdigi ve Turki yede bohranli veziyyet yarandigi ucun Azerbaycan numayende heyeti Bakiya qayitdi E Topcubasov ise missiyasini davam etdirdi Noyabrin 4 de o Mudros barisiginin 1918 Azerbaycana aid hissesi ile elaqedar Osmanli hokumetine etiraz notasi teqdim etdi noyabrin 5 de ise xarici isler naziri Nebi beyle gorusdu Bu etiraz notasi Azerbaycan Cumhuriyyetinin musteqilliyini qeyd etmek meqsedi dasiyirdi Azerbaycanin diplomatik numayendesi Turkiyenin yeni xarici isler naziri Mustafa Resid pasa ile noyabrin 16 da ve sonraki goruslerinde Turkiyenin Azerbaycana diplomatik numayende gondermesi meselesini qaldirdi E Topcubasov Turkiyede diplomatik numayende kimi 1919 cu ilin yazina qeder fealiyyet gosterdi ve bu muddetde Istanbuldaki azerbaycanlilarin menafeyini mudafie etmek viza meselelerini yoluna qoymaq orada tehsil alan azerbaycanli genclere maddi yardim gostermek herbi esirlerle bagli meseleleri hell etmek sahesinde faydali isler gordu O Paris sulh konfransina 1919 20 gonderilen Azerbaycan numayende heyetinin bascisi kimi Istanbulu terk etmeye hazirlasarken orada konsul funksiyasini muveqqeti icra etmek ucun Sefvet bey Melikovu hazirladigini Azerbaycan Hokumetine bildirdi 1919 cu il mayin 18 de Azerbaycanin Ukraynadaki diplomatik numayendesi Mir Yusif Vezirov C e m e n z e m i n 1 i burada yaranmis veziyyetle bagli missiyasini basa vurub vetene qayitmaq ucun Odessadan Istanbula getdi O buradaki Britaniya ve Italiya herbi numayendeleri ile gorusler kecirdi ve vetene qayitmaq isteyen Azerbaycan vetendaslari ucun viza almaq meselesini onlarla hell etdi M Y Vezirov iyulun 12 de Istanbuldan Azerbaycan xarici isler nazirine gonderdiyi mektubda melumat verirdi ki seherde butun hakimiyyet muttefiqlere mexsusdur Mektubda hemcinin turk naziri Ehmed Ferid beyle gorusmesi ve turk terefine Ehmed bey Agayevin qanunsuz hebsi ile bagli qeyri resmi etiraz etmesi bildirilirdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti 1919 cu il avqustun 1 de ozunun Ukraynadaki kecmis diplomatik nu mayendesi Mir Yusif Vezirovu Istanbula gonderilen diplomatik missiyanin bascisi teyin etdi Diplomatik missiyanin maliyye isi uzre meslehetcisi ise xarici isler nazirliyinin defterxana reisi Cahangir bey Qayibov teyin olundu Lakin Batumdaki ingilis quvvelerinin rehberliyi Azerbaycan numayendeliyinin Istanbula getmesine icaze vermediyinden numayendeler ay yarim bu seherde lengimeli oldu resmi icaze alinmasi mumkun olmadigina gore xususi qaydada Turkiyeye yola dusmek mecburiyyetinde qaldilar Ona gore de Istanbulda Azerbaycan diplomatik numayendeliyinin resmi fealiyyetini yeniden 1919 cu ilin oktyabrinda berpa etmek mumkun oldu Noyabrda MY Vezirovu Turkiye xarici isler naziri qebul etdi Noyabrin 15 de Tesviri Efkar adli turk qezetine musahibesinde M Y Vezirov Azerbaycanin Istanbulda sefirlik teskil etmesi haqqinda xeberleri tekzib ederek diger yeni yaranmis dovletler kimi burada yalniz diplomatik numayendeliye malik oldugunu bildirdi Azerbaycan Cumhuriyyetinin Istanbuldaki diplomatik numayendeliyi Aprel isgalindan 1920 sonra fealiyyetini dayandirmaga mecbur oldu MenbeAzepbajdzhanskaya Demokraticheskaya Pecnyblika 1918 1920 Vneshnyaya politika dokumenty i materialy Baki 1998 Qasimli Musa Birinci dunya muharibesi illerinde boyuk dovletlerin Azerbaycan siyaseti 1914 1918 ci iller 3 hissede II hisse 1917 ci il noyabr 1918 ci il noyabr Baki Adiloglu 2001 Hesenov C Azerbaycan beynelxalq munasibetler sisteminde 1918 1920 ci iller Baki 1993 Nesib Nesibzade Azerbaycanin xarici siyaseti 1918 1920 Baki 1996 Istinadlar Cumhuriyyetin Osmanli sefirliyi 2015 07 27 at the Wayback Machine dilgamahmad net az Hemcinin baxAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin xaricdeki numayendelikleri