Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Tarixi
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bütün qonşu dövlətlərlə olduğu kimi, İranla da diplomatik münasibətlər yaradılmasına xüsusi diqqət verirdi. Lakin Şimali Azərbaycanda müstəqil dövlətin-Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması ilk vaxtlar İran tərəfindən soyuq qarşılandı. Azərbaycanın İstanbuldakı nümayəndə heyətinin 1919 ilin iyulunda Cümhuriyyətin yaranması haqqında İran konsulluğuna təqdim etdiyi bəyannamə geri qaytarıldı, İranın Azərbaycan adlı dövləti tanımadığı bildirildi. Lakin bu vəziyyət çox çəkmədi, İranın Azərbaycana münasibətində dəyişiklik yarandı. İran diplomatiyası hər iki ölkənin vahid dövlətdə birləşdirilməsi ideyasını ortaya atdı. İran nümayəndələrinin 1918 ilin sonlarında Bakıda, 1919 ilin yanvarında isə İstanbulda irəli sürdüyü bu ideya müstəqil Azərbaycan dövləti tərəfindən müsbət qarşılanmadı. Bununla belə, Azərbaycan Hökuməti İranla diplomatik münasibətləri yaradılması sahəsində fəaliyyətini davam etdirdi. 1919 ilin yazında İsmayıl xan Ziyadxanovun rəhbərliyi ilə İrana fövqəladə missiya göndərildi, orada diplomatik nümayəndəlik yaradılması və b. məsələlər müzakirə edildi. İyulun 16-da İranda Azərbaycan diplomatik nümayəndəliyi təsis olundu. Adil xan Ziyadxanovun rəhbərli etdiyi nümayəndəlik Azərbaycanla İran arasında mühüm sahələr üzrə müqavilə və sazişlər bağlanması üçün zəmin hazırlamağa başladı. Bu dövrdə Əlimərdan bəy Topçubaşov başda olmaqla, Paris sülh konfransındakı Azərbaycan nümayəndə heyətinin irəli sürdüyü ərazi iddiaları ciddi qəbul edilmirdi. Lakin İran nümayəndə heyətinin tərkibində baş verən dəyişiklik bu işdə müəyyən irəliləyişə səbəb oldu. Parisdə Azərbaycan nümayəndələri ilə görüşən İran xarici işlər naziri Firuz Mirzə Qafqazda müstəqil Azərbaycanın mövcudluğunun zəruriliyini xüsusi qeyd etmiş və İranın Qafqaz Azərbaycanının heç bir hissəsini təhdid etmədiyini qətiyyətlə bildirmişdi. Azərbaycan -İran danışıqlarının davam etdirilməsi qərara alındı. 1919 ilin oktyabr ayında Parisdə Azərbaycan -İran birgə komissiyası yaradıldı. Komissiya iki dövlət arasında əməkdaşlığın əsasları haqqında saziş layihəsi hazırladı. Bu məqsədlə 1919 il noyabrın 15-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyi yanında daimi müşavirələr, konfranslar keçirilməsi qərarlaşdırıldı. Dekabrın 1-də Ziyaəddin Təbatəbai başda olmaqla, İran nümayəndə heyəti Bakıya gəldi. Azərbaycan-İran konfransının ilk iclası dekabrın 5-də Xarici İşlər Nazirliyində keçirildi. Elə həmin gün müqavilə layihələrini hazırlamaq məqsədilə qarşılıqlı hüquqi-siyasi, ticarət-gömrük-tranzit və poçt-teleqraf komissiyaları yaradıldı. Yollar naziri Xudadat bəy Məlik-Aslanov və poçt teleqraf naziri Camo bəy Hacınski müvafiq komissiyaların sədrləri təyin olundular. Siyasi, hüquqi və hərbi problemlərə dair məsələlərin müzakirəsi zamanı danışıqlarda Səməd bəy Mehmandarov və Aslan bəy Səfikürdski də iştirak edirdi. Azərbaycanda Hökumət dəyişikliyi ilə əlaqədarmüəyyən fasilə vermiş konfransın işi dekabrın 28-də yenidən bərpa edildi. Azərbaycan-İran konfransının yekun iclası 1920 il martın 20-də keçirilmişdi. Azərbaycanla İran arasında danışıqlar nəticəsində aşağıdakı müqavilə və sənədlər imzalanmışdı.
Azərbaycan Respublikası (Qafqaz) və İran imperiyası arasında dostluq müqaviləsi
Müqavilə 4 maddədən ibarət idi. 1-ci maddəyə əsasən, İran Azərbaycan Respublikasının (Qafqaz) mütəqilliyini tanıdığını bəyan edirdi. 2-ci maddədə razılığa gələn hər iki tərəfin dostluq münasibətləri və sabit iqtisadi əlaqələr yaratmaq üçün ticarət-gömrük, poçt-teleqraf və i.a. konvensiyalar bağladığı qeyd olunurdu. 3-cü maddə iki dövlət arasında səfirlik səviyyəsində diplomatik münasibətlər yaradılmasına həsr edilmişdi. 4-cü maddədə müqavilənin 2 nüsxədə fransız dilində imzalandığı, həmin gündən bir ay müddətində ratifikasiya ediləcəyi və ratifikasiya aktlarının Bakıda mübadilə olunacağı bildirildi. Müqaviləni Cümhuriyyət adından xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyski, ədliyyə naziri Xəlil bəy Xasməmmədov, yollar naziri Xudadat bəy Məlik-Aslanov, İran imperiyası adından Seyid Ziyaəddin Təbatəbai imzalamışdılar.
Azərbaycan Respublikası (Qafqaz) və İran imperiyası arasında konsul konvensiyası
17 maddədən ibarət konvensiyanın 1-ci maddəsi ilə tərəflərə bir-birinin ərazisindəki liman və ticarət şəhərlərində baş konsul, konsul, vitse-konsul və ya konsul agentləri təyin etmək hüququ verildi. Digər maddələr bu vəzifələrə təyin olunma, onların fəaliyyəti və bununla bağlı olan başqa məsələlərə həsr olunmuşdu. Bir sıra konvensiya və müqavilə ticarət-gömrük məsələləri haqqında idi. Ticarət-gömrük konvensiyası 17 maddədən ibarət idi. Müqavilədə hər iki ölkə təbəələrinin digər ölkə ərazisində ticarətlə, istehsalla və nəzərdə tutulan başqa fəaliyyətlə məşğul olması, bu fəaliyyətin tənzimlənməsi, tranzit və sair məsələlər ətraflı şəkildə əhatə olunurdu. Ticarətlə bağlı məsələlər 9 maddədən ibarət xüsusi ticarət konvensiyasında öz əksini tapmışdı. Azərbaycanla İran arasında 1 maddədən ibarət gizli müqavilədə il ərzində ərzaq mallarına ixrac rüsumunun artırılmaması nəzərdə tutulurdu.
Gömrük müqaviləsi
Gömrük müqaviləsi 11 maddədən ibarət idi. Hər iki tərəf yeni tarifin qüvvəyə minməsini gözləməklə, İran və Rusiya arasında 1901 il 27 oktyabr taixli gömrük bəyannaməsini, sonrakı leqal dəyişikliklərlə birlikdə bu müqavilənin əsası kimi qəbul edir, gömrüklə bağlı digər məsələlər üzrə razılığa gəlirdi. Digər bir müqavilə qrupu poçt-teleqraf məsələlərinə həsr olunmuşdu. Poçt müqaviləsi 11 maddədən ibarət idi. Müqavilə tərəflər arasında birbaşa poçt əlaqəsinin yaradılmasını təsbit edirdi. Burada İran və Azərbaycanda xəbərlərin mübadilə məntəqələri, poçt xidmətinə görə tariflər və s. müəyyənləşdirildi. Xüsusi bir müqavilə iki dövlət arasında poçt bağlamaları mübadiləsi haqqında idi. 19 maddədən ibarət olan bu müqavilədə İrandan Azərbaycana və əksinə, həmçinin tranzit vasitəsilə poçt bağlamaları göndərilməsi tənzimlənirdi. 18 maddəli teleqraf müqaviləsi iki dövlət arasında teleqraf əlaqəsi yaradıldı. Hər iki ölkənin sakinlərinə digər ölkənin ərazisi vasitəsilə tranzit teleqram göndərmək hüququ verildi. Müqavilədə teleqraf xəbərinin sirrinin qorunması, tarif və digər məsələlərdə əksini tapmışdı. Bunlardan əlavə Azərbaycan və İran arasında məhkəmə qərarlarının icrası, bəzi cəzaların Azərbaycan və İran təbəələrinə tətbiq edilməməsi, cinayətkarların bir-birinə verilməsi haqqında konvensiyalar da imzalanmışdı.
Azərbaycan-İran müqavilələrinə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin 1920 il aprelin 15-də, yüz qırx birinci iclasında baxılmışdı. Parlamentddə çıxış edən xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyski demişdi: "Biz İran ilə 6 müahidənamə bağlamışıq. Bunlarda ticarət, poçt və teleqraf, gömrük, tranzit və sair məsələlər həll edilmişdi. Bu müahidənamələrin hər iki tərəf üçün əhəmiyyətlisi olan dostluq müahidənaməsidir. Çünki bu müahidənamə bir əsasdır ki, başqaları da bunun üzərinə bina olmuşdur". Parlament müzakirələrdən sonra qeyd olunan müqavilələri yekdilliklə təsdiq etmişdi. Lakin 12 gün sonra Azərbaycan Cümhuriyyəti süquta uğradı. Azərbaycan SSR isə sovet hökumətinin diktəsi ilə bu müqavilələri tanımaqdan imtina etməyə məcbur oldu.
İstinadlar
Mənbə
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920) Parlament(stenoqrafik hesabatlar), 2 cilddə, B., 1998, Nəsibzadə N. Azərbaycanın xarici siyasəti (1918–1920), B., 1996.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
 | Azərbaycan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | İran ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin TarixiAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti butun qonsu dovletlerle oldugu kimi Iranla da diplomatik munasibetler yaradilmasina xususi diqqet verirdi Lakin Simali Azerbaycanda musteqil dovletin Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin yaranmasi ilk vaxtlar Iran terefinden soyuq qarsilandi Azerbaycanin Istanbuldaki numayende heyetinin 1919 ilin iyulunda Cumhuriyyetin yaranmasi haqqinda Iran konsulluguna teqdim etdiyi beyanname geri qaytarildi Iranin Azerbaycan adli dovleti tanimadigi bildirildi Lakin bu veziyyet cox cekmedi Iranin Azerbaycana munasibetinde deyisiklik yarandi Iran diplomatiyasi her iki olkenin vahid dovletde birlesdirilmesi ideyasini ortaya atdi Iran numayendelerinin 1918 ilin sonlarinda Bakida 1919 ilin yanvarinda ise Istanbulda ireli surduyu bu ideya musteqil Azerbaycan dovleti terefinden musbet qarsilanmadi Bununla bele Azerbaycan Hokumeti Iranla diplomatik munasibetleri yaradilmasi sahesinde fealiyyetini davam etdirdi 1919 ilin yazinda Ismayil xan Ziyadxanovun rehberliyi ile Irana fovqelade missiya gonderildi orada diplomatik numayendelik yaradilmasi ve b meseleler muzakire edildi Iyulun 16 da Iranda Azerbaycan diplomatik numayendeliyi tesis olundu Adil xan Ziyadxanovun rehberli etdiyi numayendelik Azerbaycanla Iran arasinda muhum saheler uzre muqavile ve sazisler baglanmasi ucun zemin hazirlamaga basladi Bu dovrde Elimerdan bey Topcubasov basda olmaqla Paris sulh konfransindaki Azerbaycan numayende heyetinin ireli surduyu erazi iddialari ciddi qebul edilmirdi Lakin Iran numayende heyetinin terkibinde bas veren deyisiklik bu isde mueyyen irelileyise sebeb oldu Parisde Azerbaycan numayendeleri ile gorusen Iran xarici isler naziri Firuz Mirze Qafqazda musteqil Azerbaycanin movcudlugunun zeruriliyini xususi qeyd etmis ve Iranin Qafqaz Azerbaycaninin hec bir hissesini tehdid etmediyini qetiyyetle bildirmisdi Azerbaycan Iran danisiqlarinin davam etdirilmesi qerara alindi 1919 ilin oktyabr ayinda Parisde Azerbaycan Iran birge komissiyasi yaradildi Komissiya iki dovlet arasinda emekdasligin esaslari haqqinda sazis layihesi hazirladi Bu meqsedle 1919 il noyabrin 15 de Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Xarici Isler Nazirliyi yaninda daimi musavireler konfranslar kecirilmesi qerarlasdirildi Dekabrin 1 de Ziyaeddin Tebatebai basda olmaqla Iran numayende heyeti Bakiya geldi Azerbaycan Iran konfransinin ilk iclasi dekabrin 5 de Xarici Isler Nazirliyinde kecirildi Ele hemin gun muqavile layihelerini hazirlamaq meqsedile qarsiliqli huquqi siyasi ticaret gomruk tranzit ve poct teleqraf komissiyalari yaradildi Yollar naziri Xudadat bey Melik Aslanov ve poct teleqraf naziri Camo bey Hacinski muvafiq komissiyalarin sedrleri teyin olundular Siyasi huquqi ve herbi problemlere dair meselelerin muzakiresi zamani danisiqlarda Semed bey Mehmandarov ve Aslan bey Sefikurdski de istirak edirdi Azerbaycanda Hokumet deyisikliyi ile elaqedarmueyyen fasile vermis konfransin isi dekabrin 28 de yeniden berpa edildi Azerbaycan Iran konfransinin yekun iclasi 1920 il martin 20 de kecirilmisdi Azerbaycanla Iran arasinda danisiqlar neticesinde asagidaki muqavile ve senedler imzalanmisdi Azerbaycan Respublikasi Qafqaz ve Iran imperiyasi arasinda dostluq muqavilesiMuqavile 4 maddeden ibaret idi 1 ci maddeye esasen Iran Azerbaycan Respublikasinin Qafqaz muteqilliyini tanidigini beyan edirdi 2 ci maddede raziliga gelen her iki terefin dostluq munasibetleri ve sabit iqtisadi elaqeler yaratmaq ucun ticaret gomruk poct teleqraf ve i a konvensiyalar bagladigi qeyd olunurdu 3 cu madde iki dovlet arasinda sefirlik seviyyesinde diplomatik munasibetler yaradilmasina hesr edilmisdi 4 cu maddede muqavilenin 2 nusxede fransiz dilinde imzalandigi hemin gunden bir ay muddetinde ratifikasiya edileceyi ve ratifikasiya aktlarinin Bakida mubadile olunacagi bildirildi Muqavileni Cumhuriyyet adindan xarici isler naziri Feteli xan Xoyski edliyye naziri Xelil bey Xasmemmedov yollar naziri Xudadat bey Melik Aslanov Iran imperiyasi adindan Seyid Ziyaeddin Tebatebai imzalamisdilar Azerbaycan Respublikasi Qafqaz ve Iran imperiyasi arasinda konsul konvensiyasi17 maddeden ibaret konvensiyanin 1 ci maddesi ile tereflere bir birinin erazisindeki liman ve ticaret seherlerinde bas konsul konsul vitse konsul ve ya konsul agentleri teyin etmek huququ verildi Diger maddeler bu vezifelere teyin olunma onlarin fealiyyeti ve bununla bagli olan basqa meselelere hesr olunmusdu Bir sira konvensiya ve muqavile ticaret gomruk meseleleri haqqinda idi Ticaret gomruk konvensiyasi 17 maddeden ibaret idi Muqavilede her iki olke tebeelerinin diger olke erazisinde ticaretle istehsalla ve nezerde tutulan basqa fealiyyetle mesgul olmasi bu fealiyyetin tenzimlenmesi tranzit ve sair meseleler etrafli sekilde ehate olunurdu Ticaretle bagli meseleler 9 maddeden ibaret xususi ticaret konvensiyasinda oz eksini tapmisdi Azerbaycanla Iran arasinda 1 maddeden ibaret gizli muqavilede il erzinde erzaq mallarina ixrac rusumunun artirilmamasi nezerde tutulurdu Gomruk muqavilesiGomruk muqavilesi 11 maddeden ibaret idi Her iki teref yeni tarifin quvveye minmesini gozlemekle Iran ve Rusiya arasinda 1901 il 27 oktyabr taixli gomruk beyannamesini sonraki leqal deyisikliklerle birlikde bu muqavilenin esasi kimi qebul edir gomrukle bagli diger meseleler uzre raziliga gelirdi Diger bir muqavile qrupu poct teleqraf meselelerine hesr olunmusdu Poct muqavilesi 11 maddeden ibaret idi Muqavile terefler arasinda birbasa poct elaqesinin yaradilmasini tesbit edirdi Burada Iran ve Azerbaycanda xeberlerin mubadile menteqeleri poct xidmetine gore tarifler ve s mueyyenlesdirildi Xususi bir muqavile iki dovlet arasinda poct baglamalari mubadilesi haqqinda idi 19 maddeden ibaret olan bu muqavilede Irandan Azerbaycana ve eksine hemcinin tranzit vasitesile poct baglamalari gonderilmesi tenzimlenirdi 18 maddeli teleqraf muqavilesi iki dovlet arasinda teleqraf elaqesi yaradildi Her iki olkenin sakinlerine diger olkenin erazisi vasitesile tranzit teleqram gondermek huququ verildi Muqavilede teleqraf xeberinin sirrinin qorunmasi tarif ve diger meselelerde eksini tapmisdi Bunlardan elave Azerbaycan ve Iran arasinda mehkeme qerarlarinin icrasi bezi cezalarin Azerbaycan ve Iran tebeelerine tetbiq edilmemesi cinayetkarlarin bir birine verilmesi haqqinda konvensiyalar da imzalanmisdi Azerbaycan Iran muqavilelerine Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinin 1920 il aprelin 15 de yuz qirx birinci iclasinda baxilmisdi Parlamentdde cixis eden xarici isler naziri Feteli xan Xoyski demisdi Biz Iran ile 6 muahidename baglamisiq Bunlarda ticaret poct ve teleqraf gomruk tranzit ve sair meseleler hell edilmisdi Bu muahidenamelerin her iki teref ucun ehemiyyetlisi olan dostluq muahidenamesidir Cunki bu muahidename bir esasdir ki basqalari da bunun uzerine bina olmusdur Parlament muzakirelerden sonra qeyd olunan muqavileleri yekdillikle tesdiq etmisdi Lakin 12 gun sonra Azerbaycan Cumhuriyyeti suquta ugradi Azerbaycan SSR ise sovet hokumetinin diktesi ile bu muqavileleri tanimaqdan imtina etmeye mecbur oldu IstinadlarMenbeAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920 Parlament stenoqrafik hesabatlar 2 cildde B 1998 Nesibzade N Azerbaycanin xarici siyaseti 1918 1920 B 1996 Hemcinin baxAzerbaycan Iran munasibetleriXarici kecidlerAzerbaycan ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Iran ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin