Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ayı soğanı, xalyar (lat. Allium ursinum) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin nərgizçiçəyikimilər fəsiləsinin soğan cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir (VU A2c + 3c). Azərbaycanın nadir növüdür.
| Ayı soğanı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Ayı soğanı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Qısa morfoloji təsviri
Çoxillik ot bitkisidir. Soğanağı uzunsov, ensiz, 1 sm enində, gövdə üçtilli və ya dairəvi, 15–20 sm hündürlükdə, əsası adətən 2 kökyanı yarpaqlıdır, qına bərkidilmişdir. Yarpaq səthi uzunsov və ya ellipsivari-neştərşəkilli, iti 2(3)-4(6) sm enindədir. Çətir çox və ya azçiçəkli, hamardır. Çiçəkyanlığı 8–10 mm uzunluğunda, ulduzşəkilli, təmiz ağdır. Erkəkcik sapı uzun, bütöv, bizvaridir. Sütuncuq çiçəkyanlığından qısadır. Qutucuq güclü qabarıq qanadlıdır, 2 dəfə çiçəkyanlığından qısadır. Meyvələri (qutucuq) güclü qabarıq qanadlı, 2 dəfə çiçəkyanlığından qısadır. Toxumları demək olar ki, ovaldır.
Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri
Çiçəkləmə və meyvə əmələgəlmə dövrü may-iyun aylarına təsadüf edir. Soğanaqla və toxumla çoxalır. Kseromezofitdir. Orta dağ qurşağına kimi kölgəli meşələrdə rast gəlinir. Dekorativ bitkidir.
Yayılması
Böyük Qafqazın qərbi və Quba sahəsinin rayonlarında orta dağ qurşağından yuxarı dağ qurşağına kimi yayılmışdır. Kölgəli meşələrdə rast gəlinir.
Sayı və tendensiyası
Populyasiyanın təbii bərpası azalır, ətraf mühitin mənfi təsirlərinə həssaslıq müşahidə olunur.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Dekorativ bitki kimi əhali tərəfindən soğanaqlarının, çiçəklərinin yığılması, otarılma və tapdalanma müşahidə olunur.
Mühafizə tədbirləri
Mühafizəsi üçün xüsusi tədbirlər görülmür. Yeni yayılma yerlərinin axtarılması vacibdir.
Müalicəvi təsiri
Bu otun bir çox xroniki xəstəliyə qarşı güclü müalicəvi təsiri var.
Zehni tənzimləyir, konsentrasiyanı artırır, yaddaşı gücləndirir və həzm prosesini yaxşılaşdırır.
"Ayı soğanı"nın faydalı tərəflərindən biri də təzyiqi aşağı salmasıdır. Qan damarlarını açan, antibakterial və göbələk xəstəliklərinə qarşı effektiv təsir göstərən xalyar, böyrəkləri və su yollarını da tənzimləyir.
Ayılar qış yuxusundan oyanan kimi mədə-bağırsaq və qanlarını təmizləmək üçün bu bitkini axtarırlar.
Azərbaycanda isə bu bitkiyə əsasən Qax, Zaqatala və Balakən rayonlarının dağlıq ərazilərində, rütubətli meşələrində rast gəlmək olur.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 300.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ayi sogani xalyar lat Allium ursinum bitkiler aleminin qulancarcicekliler destesinin nergizciceyikimiler fesilesinin sogan cinsine aid bitki novu IUCN Qirmizi Siyahisina gore novun kateqoriyasi ve statusu Nesli kesilmeye hessas olanlar kateqoriyasina aiddir VU A2c 3c Azerbaycanin nadir novudur Ayi soganiElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad BirlepelilerDeste QulancarciceklilerFesile NergizciceyikimilerYarimfesile AllioideaeTriba Cins SoganNov Ayi soganiBeynelxalq elmi adiAllium ursinum L 1753Sekil axtarisiITIS 810202NCBI 4684EOL 1085089Qisa morfoloji tesviriCoxillik ot bitkisidir Soganagi uzunsov ensiz 1 sm eninde govde uctilli ve ya dairevi 15 20 sm hundurlukde esasi adeten 2 kokyani yarpaqlidir qina berkidilmisdir Yarpaq sethi uzunsov ve ya ellipsivari nestersekilli iti 2 3 4 6 sm enindedir Cetir cox ve ya azcicekli hamardir Cicekyanligi 8 10 mm uzunlugunda ulduzsekilli temiz agdir Erkekcik sapi uzun butov bizvaridir Sutuncuq cicekyanligindan qisadir Qutucuq guclu qabariq qanadlidir 2 defe cicekyanligindan qisadir Meyveleri qutucuq guclu qabariq qanadli 2 defe cicekyanligindan qisadir Toxumlari demek olar ki ovaldir Bioloji ekoloji ve fitosenoloji xususiyyetleriCicekleme ve meyve emelegelme dovru may iyun aylarina tesaduf edir Soganaqla ve toxumla coxalir Kseromezofitdir Orta dag qursagina kimi kolgeli meselerde rast gelinir Dekorativ bitkidir YayilmasiBoyuk Qafqazin qerbi ve Quba sahesinin rayonlarinda orta dag qursagindan yuxari dag qursagina kimi yayilmisdir Kolgeli meselerde rast gelinir Sayi ve tendensiyasiPopulyasiyanin tebii berpasi azalir etraf muhitin menfi tesirlerine hessasliq musahide olunur Mehdudlasdirici amillerDekorativ bitki kimi ehali terefinden soganaqlarinin ciceklerinin yigilmasi otarilma ve tapdalanma musahide olunur Muhafize tedbirleriMuhafizesi ucun xususi tedbirler gorulmur Yeni yayilma yerlerinin axtarilmasi vacibdir Mualicevi tesiriBu otun bir cox xroniki xesteliye qarsi guclu mualicevi tesiri var Zehni tenzimleyir konsentrasiyani artirir yaddasi guclendirir ve hezm prosesini yaxsilasdirir Ayi sogani nin faydali tereflerinden biri de tezyiqi asagi salmasidir Qan damarlarini acan antibakterial ve gobelek xesteliklerine qarsi effektiv tesir gosteren xalyar boyrekleri ve su yollarini da tenzimleyir Ayilar qis yuxusundan oyanan kimi mede bagirsaq ve qanlarini temizlemek ucun bu bitkini axtarirlar Azerbaycanda ise bu bitkiye esasen Qax Zaqatala ve Balaken rayonlarinin dagliq erazilerinde rutubetli meselerinde rast gelmek olur IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 300 Hemcinin bax