Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aypara və ulduz — ən qədim din və dövlət rəmzlərindən biridir. Daha çox müsəlman dünyasında yayılmışdır.
Türk-müsəlman simvolikasında aypara-ulduz
Deməli, bu rəmz həmişə müqəddəs sayılıb, sadəcə, zaman keçdikcə məzmununu dəyişərək İslamın da simvoluna çevrilmişdir. Bu proses türk xalqlarının X əsrdən başlayaraq İslamı qəbul edib, müsəlman dünyasında siyasi liderliyi öz üzərinə götürdüyündən sonra baş vermişdir. İlkin İslamda bütün müsəlmanlar tərəfindən qəbul edilmiş bir simvol olmamışdır, lakin XI əsrdən başlayaraq, xristian-müsəlman qarşıdurması şiddətlənmişdir və xristianlar bu qarşıdurmada xaç simvollarından geniş istifadə edirdilər. İspaniyada Rekonkista və Xaçlı yürüşləri zamanı xristianlar üzərində xaçın təsviri olan bayraqlardan, qalxanlardan, dəbilqələrdən istifadə edərək savaşlar aparmışdırlar. Buna qarşı İslam ideyasını əks etdirən bir rəmzin tətbiq edilməsinin zərurəti yaranmışdır. Bu rəmzi də müsəlman dünyasında liderliyi ələ keçirən türklər gətirdilər. Xaçlılara qarşı mərdliklə vuruşan müsəlman türklər öz qədim simvolu olan aypara və ulduzdan istifadə etmişdirlər və bu andan o İslamın rəmzinə çevrilmişdir. Gələcəkdə isə aypara və ulduz rəmzi Osmanlı imperiyasının simvolu olmuşdur. Osmanlıların bütün fəth əməliyyatları bu simvolun altında həyata keçirilirdi. Bundan sonra ayrpara və ulduz rəmzi bütün müsəlman dünyasında istifadə edilməyə başlamışdır.
Tarixi faktlara əsaslanaraq demək olar ki, aypara-ulduz rəmzi qədim türklərin İslamdan öncəki simvolu olmuşdur. Buna dəlil kimi, arxeoloji qazıntılar zamanı Orta Asiyada tapılmış və VI–VII əsrlərdə basılmış Göytürk imperiyasının sikkələrini göstərmək olar. Onların üzərində bu rəmz təsvir olunmuşdur. Bəlkə də bu fakt qədim türklərin şumerlərin nəsli olduğunun daha bir dəlilidir. Bu şəkillərdə diqqəti cəlb edən amil ulduzun altıguşəli olmasıdır.
Bundan sonra da, müxtəlif türk və müsəlman dövlətləri öz simvollarında aypara-ulduzdan istifadə edib və etməkdə davam edirlər. Bəzi hallarda isə ayparalar ulduzsuz da təsvir olunmuşdur. Buna misal olaraq Qızıl Orda (XIII–XIV əsrlər) və Qəznəvilər (X–XII əsrlər) dövləti kimi böyük türk imperiyalarının bayraqlarını göstərmək olar.
Ulduzlarla bağlı simvol Yaxın Şərq ölkələrində müsəlman-türk memarlığında da geniş istifadə olunurdu. Məsələn, Misirdə türk sülaləsi olan Tulunilərin hakimiyyəti (IX əsr) zamanı inşa edilmiş sultan Əhməd ibn Tulun məscidinin günbəzində Quran ayələri ilə birlikdə altıguşəli ulduzun da təsviri həkk olunmuşdur. Qahirədəki bəzi məscidlərin minbərlərində də bu rəmzə rast gəlinir.
-
![image]()
Qızıl Orda dövlətinin rəmzi -
![image]()
Osmanlı bayrağı -
![image]()
Konstansa şəhərinin günbəzində aypara
Bakının Məhəmməd məscidində ulduzlar
Daha bir misalı Azərbaycan memarlığından gətirmək olar. Şirvanşahlar dövründə (XI əsrdə) Bakıda inşa olunan Məhəmməd məscidinin üstündə beş və altıguşəli ulduzlar həkk olunmuşdur. O dövrdə Şirvan səlcuğ türklərinin təsiri altında olmuş və bu simvol məhz türklər tərəfindən burada yayıla bilərdi.
Aypara və ulduz bayraqlarda
Türk və müsəlman dövlətlərinin bayraqlarında ayparaların yerləşmə tərzi və ulduzların guşələrinin sayı çeşidli ola bilər. Bu simvolu özündə saxlayan rəsmi bayraqların natamam siyahısı:
Başqa mədəniyyətlərdə aypara-ulduz rəmzləri
Lakin, qeyd edilməlidir ki, aypara və ulduz simvolları təkcə türk və müsəlmanlar tərəfindən deyil, həm də başqa millətlər və diniləri nümayəndələri tərəfindən istifadə edilmişdir. Yəni bu simvol qədim Mesopotamiyadan bütün dünyaya yayılmışdır, lakin ondan orta əsrlərdə daha da çox türklər və müsəlmanlar istifadə etmişdirlər. Məsələn, bu cür rəmzlərə Həbəşistan və Yəməndə də rast gəlinir. Aypara-ulduz təsvirləri Eritreyanın Matara kəndində yerləşən, Havulti adlanan obeliskində (Sütun şəklində daş abidədir) və Aksum dövrünün, Xristianlıqdan öncəki dövrlərə aid olan sikkələrinin (şəkilə bax) üzərində çəkilmişdir. Aksum çarlığı II–IX əsrlərdə Həbəşistan (Efiopiya) ərazisində yerləşmişdir. VIII əsrə qədər çox güclü dövlət olmuş və hətta Bizans imperiya ilə rəqabət aparmışdır. Aksum çarları VI əsrdə Xristianlığı dövlət dini elan etmişdirlər. Aksum çarlığı ilə İslamın ilk tarixi də bağlıdır. Məkkə şəhərinə Yəməndən hücum edən aksumlu Əbrəhə və onunla bağlı olan Fil hadisəsi Quran ayələrində (105-ci ayədə) əks olunmuşdur. İlk müsəlmanlara sığınacaq verən nəcaşi (çar) Ashama da Aksum çarı olmuşdur.
Əvvəllər yunan şəhəri olan Bizantiumda (sonra Konstantinipolis, daha sonra İstanbul) Xristianlıqdan öncəki dörlərdə da aypara-ulduz rəmzi ilahə Artemidanı simvolizə etmiş və şəhərin rəsmi simvolu olmuşdur. Bizans imperiyasında Xristianlıq rəsmi dövlət dininə çevriləndən sonar, bu simvolu Həzrət Məryamın adı ilə baqlamışdılar. İstanbulu fəth edən Osmanlılar, şəhərin aypara-ulduz rəmzini saxlamışdıdırlar. Sadəcə, onu Osmanlı imperiyasının rəmzi kimi kimi istifadə etmişdirlər. Ümumiyyətlə bu rəmz Roma imperiyasında da olmuşdur.
-
![image]()
Üzərində imperator Hadrianusun rəsmi olan aypara-ulduzlu Roma sikkəsi -
![image]()
Sasani şahı Kavadın sikkəsi
Aypara və ulduz Xristian və Yəhudi simvolikasında da istifadə edilmişdir. Belə ki, Rus ortodoks (pravoslav) kilsələrində bəzi hallarda xaç aypara üstündə qurulmuşdur. Buna dəlil kimi, Vladimir şəhərindəki XII-ci əsrdə inşa edilmiş kilsənin gümbəzini (solda) göstərmək olar. Fələstinin Beytlehem şəhərində yerləşən kilsədə isə səkkiz kuşəli ulduz Həzrət İsanın doğulması zamanı göydə olan ulduzu simvolizə edir. Altı kuşəli "Magen-Dovid" (Davudun ulduzu) adlanan ulduz isə Yəhudiliyin rəsmi simvoludur (sağda). Bu simvol Avropa yəhudiləri arasında yalnız XIV-cü əsrdəndən etibarən qəbul edilmişdir.
-
![image]()
Alfred Dürer. Səma kraliçası həzrət Məryam -
![image]()
Yəhudiliyin rəmzi
Aypara bəzi Roma papalarının; avropa zadəganlarının, sərkərdələrinin; Avropa, Amerika və Asiya dövlət və şəhərlərin da simvolu olmuşdur:
Mənbələr
- Aydın Əlizadə. Aypara və ulduz simvolu 2015-03-31 at the Wayback Machine // Dövlət və Din ictimai fikir toplusu. — 2008. — N 1. — S. 62–66.
- Aydın Əlizadə. Aypara və ulduz // Azərbaycan dili (6 sinif üçün dərslik). Bakı: Altın Kitab, 2013. s 89–90.
İstinadlar
- Göktürk Sikkelerinde Ay Yıldız. Türkler ay-yıldız motifini İslamiyetten önce de kullanıyormuş. // TRT-Haber, 2005.
- John Foley. The Guinnes Encyclopedia of Signs and Simbols. Guinnes Publishing Ltd., 1993, s.178–179.
- "Oktoqramma". 2022-05-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-13.
- Ravvin Adin Şteynzaltsın cavablarından. http://www.judaicaru.org/steinsalz/quest_2.html#_Toc533575769 2019-09-11 at the Wayback Machine.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aypara ve ulduz en qedim din ve dovlet remzlerinden biridir Daha cox muselman dunyasinda yayilmisdir Turk muselman simvolikasinda aypara ulduzDemeli bu remz hemise muqeddes sayilib sadece zaman kecdikce mezmununu deyiserek Islamin da simvoluna cevrilmisdir Bu proses turk xalqlarinin X esrden baslayaraq Islami qebul edib muselman dunyasinda siyasi liderliyi oz uzerine goturduyunden sonra bas vermisdir Ilkin Islamda butun muselmanlar terefinden qebul edilmis bir simvol olmamisdir lakin XI esrden baslayaraq xristian muselman qarsidurmasi siddetlenmisdir ve xristianlar bu qarsidurmada xac simvollarindan genis istifade edirdiler Ispaniyada Rekonkista ve Xacli yurusleri zamani xristianlar uzerinde xacin tesviri olan bayraqlardan qalxanlardan debilqelerden istifade ederek savaslar aparmisdirlar Buna qarsi Islam ideyasini eks etdiren bir remzin tetbiq edilmesinin zerureti yaranmisdir Bu remzi de muselman dunyasinda liderliyi ele keciren turkler getirdiler Xaclilara qarsi merdlikle vurusan muselman turkler oz qedim simvolu olan aypara ve ulduzdan istifade etmisdirler ve bu andan o Islamin remzine cevrilmisdir Gelecekde ise aypara ve ulduz remzi Osmanli imperiyasinin simvolu olmusdur Osmanlilarin butun feth emeliyyatlari bu simvolun altinda heyata kecirilirdi Bundan sonra ayrpara ve ulduz remzi butun muselman dunyasinda istifade edilmeye baslamisdir Tarixi faktlara esaslanaraq demek olar ki aypara ulduz remzi qedim turklerin Islamdan onceki simvolu olmusdur Buna delil kimi arxeoloji qazintilar zamani Orta Asiyada tapilmis ve VI VII esrlerde basilmis Goyturk imperiyasinin sikkelerini gostermek olar Onlarin uzerinde bu remz tesvir olunmusdur Belke de bu fakt qedim turklerin sumerlerin nesli oldugunun daha bir delilidir Bu sekillerde diqqeti celb eden amil ulduzun altiguseli olmasidir Bundan sonra da muxtelif turk ve muselman dovletleri oz simvollarinda aypara ulduzdan istifade edib ve etmekde davam edirler Bezi hallarda ise ayparalar ulduzsuz da tesvir olunmusdur Buna misal olaraq Qizil Orda XIII XIV esrler ve Qezneviler X XII esrler dovleti kimi boyuk turk imperiyalarinin bayraqlarini gostermek olar Ulduzlarla bagli simvol Yaxin Serq olkelerinde muselman turk memarliginda da genis istifade olunurdu Meselen Misirde turk sulalesi olan Tulunilerin hakimiyyeti IX esr zamani insa edilmis sultan Ehmed ibn Tulun mescidinin gunbezinde Quran ayeleri ile birlikde altiguseli ulduzun da tesviri hekk olunmusdur Qahiredeki bezi mescidlerin minberlerinde de bu remze rast gelinir Qizil Orda dovletinin remzi Osmanli bayragi Konstansa seherinin gunbezinde ayparaBakinin Mehemmed mescidinde ulduzlar Daha bir misali Azerbaycan memarligindan getirmek olar Sirvansahlar dovrunde XI esrde Bakida insa olunan Mehemmed mescidinin ustunde bes ve altiguseli ulduzlar hekk olunmusdur O dovrde Sirvan selcug turklerinin tesiri altinda olmus ve bu simvol mehz turkler terefinden burada yayila bilerdi Aypara ve ulduz bayraqlarda Turk ve muselman dovletlerinin bayraqlarinda ayparalarin yerlesme terzi ve ulduzlarin guselerinin sayi cesidli ola biler Bu simvolu ozunde saxlayan resmi bayraqlarin natamam siyahisi Azerbaycan bayragi Turkiye bayragi Cenubi Azerbaycan bayragi Tunis bayragi Turkmenistan bayragi Ozbekistan bayragi Iran bayragi Elcezair bayragi Pakistan bayragiBasqa medeniyyetlerde aypara ulduz remzleriLakin qeyd edilmelidir ki aypara ve ulduz simvollari tekce turk ve muselmanlar terefinden deyil hem de basqa milletler ve dinileri numayendeleri terefinden istifade edilmisdir Yeni bu simvol qedim Mesopotamiyadan butun dunyaya yayilmisdir lakin ondan orta esrlerde daha da cox turkler ve muselmanlar istifade etmisdirler Meselen bu cur remzlere Hebesistan ve Yemende de rast gelinir Aypara ulduz tesvirleri Eritreyanin Matara kendinde yerlesen Havulti adlanan obeliskinde Sutun seklinde das abidedir ve Aksum dovrunun Xristianliqdan onceki dovrlere aid olan sikkelerinin sekile bax uzerinde cekilmisdir Aksum carligi II IX esrlerde Hebesistan Efiopiya erazisinde yerlesmisdir VIII esre qeder cox guclu dovlet olmus ve hetta Bizans imperiya ile reqabet aparmisdir Aksum carlari VI esrde Xristianligi dovlet dini elan etmisdirler Aksum carligi ile Islamin ilk tarixi de baglidir Mekke seherine Yemenden hucum eden aksumlu Ebrehe ve onunla bagli olan Fil hadisesi Quran ayelerinde 105 ci ayede eks olunmusdur Ilk muselmanlara siginacaq veren necasi car Ashama da Aksum cari olmusdur Evveller yunan seheri olan Bizantiumda sonra Konstantinipolis daha sonra Istanbul Xristianliqdan onceki dorlerde da aypara ulduz remzi ilahe Artemidani simvolize etmis ve seherin resmi simvolu olmusdur Bizans imperiyasinda Xristianliq resmi dovlet dinine cevrilenden sonar bu simvolu Hezret Meryamin adi ile baqlamisdilar Istanbulu feth eden Osmanlilar seherin aypara ulduz remzini saxlamisdidirlar Sadece onu Osmanli imperiyasinin remzi kimi kimi istifade etmisdirler Umumiyyetle bu remz Roma imperiyasinda da olmusdur Uzerinde imperator Hadrianusun resmi olan aypara ulduzlu Roma sikkesi Sasani sahi Kavadin sikkesi Aypara ve ulduz Xristian ve Yehudi simvolikasinda da istifade edilmisdir Bele ki Rus ortodoks pravoslav kilselerinde bezi hallarda xac aypara ustunde qurulmusdur Buna delil kimi Vladimir seherindeki XII ci esrde insa edilmis kilsenin gumbezini solda gostermek olar Felestinin Beytlehem seherinde yerlesen kilsede ise sekkiz kuseli ulduz Hezret Isanin dogulmasi zamani goyde olan ulduzu simvolize edir Alti kuseli Magen Dovid Davudun ulduzu adlanan ulduz ise Yehudiliyin resmi simvoludur sagda Bu simvol Avropa yehudileri arasinda yalniz XIV cu esrdenden etibaren qebul edilmisdir Alfred Durer Sema kralicasi hezret Meryam Yehudiliyin remzi Aypara bezi Roma papalarinin avropa zadeganlarinin serkerdelerinin Avropa Amerika ve Asiya dovlet ve seherlerin da simvolu olmusdur MenbelerAydin Elizade Aypara ve ulduz simvolu 2015 03 31 at the Wayback Machine Dovlet ve Din ictimai fikir toplusu 2008 N 1 S 62 66 Aydin Elizade Aypara ve ulduz Azerbaycan dili 6 sinif ucun derslik Baki Altin Kitab 2013 s 89 90 IstinadlarGokturk Sikkelerinde Ay Yildiz Turkler ay yildiz motifini Islamiyetten once de kullaniyormus TRT Haber 2005 John Foley The Guinnes Encyclopedia of Signs and Simbols Guinnes Publishing Ltd 1993 s 178 179 Oktoqramma 2022 05 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 11 13 Ravvin Adin Steynzaltsin cavablarindan http www judaicaru org steinsalz quest 2 html Toc533575769 2019 09 11 at the Wayback Machine