Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Avtomatik idarəetmə sistemləri və ya AİS (ASU) - (ing. Automatized management system) – ASU riyazi metodların, texniki vasitələrin və mürəkkəb obyekt və ya qarşıya qoyulmuş məqsədəuyğun olaraq prosesin rasional idarə edilməsini təmin edən təşkilati komplekslərin yığımıdır. Avtomatik idarəetmə sistemlərinə daxildir: informasiya, texniki və riyazi təminat daxil edilmiş əsas hissə və idarə etmənin konkret funksiyasını avtomatlaşdıran əlaqəli proqramlar aid edilən funksional hissə.
Avtomatik idarəetmə sistemi (AİS) – idarə olunan obyektin işləməsinə kömək edir və ya yaxşılaşdırır. Çox hallarda köməkçi AİS əməliyyatları da (işəsalma, dayandırma, nəzarət, sazlama və s. ) avtomatlaşdırılır. AİS əsasən hər hansı bir istehsalın və ya başqa kompleksin tərkibində işləyir. AİS-in idarə məqsədi, idarə konturu və siqnalların verilmə üsuluna görə səciyyələndirilir. İlkin olaraq AİS-in qarşısında duran məsələ idarə zamanı verilmiş parametrin müəyyən qanunauyğunluqla dəyişməsini təmin etməkdən ibarətdir. Bu sinifdən olan idarəemə sistemləri arasında avtomatik tənzimləmə sistemləri -ATS fərqlənirlər. ATS sistemləri idarə olunan parametrin qiymətinin sabit saxlanması, əvvəlcədən hazırlanmış proqramla idarəetmə sistemi, idarə proqramı əvvəlcədən məlum olmayan izləyici sistemlər kimi bölünürlər. Sonralar idarəetmə məqsədi keyfiyyət göstəriciləri ilə əlaqələndirilməyə başladı. Kefiyyət göstəricilərinin həddinə (kiçik və ya böyük) tələblər qoyulur. Bunun üçün adaptiv və özütənzimlənən sistemlər işlənmişdir. →Özütənzimlənən sistemlərdə idarə olunan parametrin qiyməti əldə olunana qədər prosesin giriş parametrləri dəyişdirilir. Ən çox yayılmışlar prosesdə əldə olunmuş çıxış informasiyalarının analizi əsasında öz alqoritmini yaxşılaşdıran →özüöyrənən sistemlərdir. Adaptiv AİS sistemləri atomatik ya da qeyri-atomatik axtarış şəraitində optimal rejimlərdə işləyə bilirlər. Prosesin gedişində yaranan həyacanlanmanın kompensasiyası idarə sisteminin konturundan asılı olaraq yerinə yetirilir. Açıq konturlarda idarə üçün prosesdən siqnal daxil olmur. İdarəetmə əvvəlcədən məlum proqrama uyğun icra olunur. Qapalı konturlarda isə prosesin çıxış parametrlərinə nəzarət nəticəsində əldə edilən siqnallarla işləyən əks əlaqə mövcuddur. Bu halda həyacanlanma əks əlaqəyə uyğun kompensasiya edilir. Eyni zamanda bir-biri ilə qarşılıqlı təsirdə olan çoxlu sayda parametrlərin idarə olunması çox əlaqəli idarə sistemlərinin köməyi ilə həyata keçirilir. Ən sadə avtomatik idarə sistemi şəkildə verilmişdir. Bu, 18 əsrdə ingilis mühəndisi Vattın ixtira etdiyi, mühərrikin dövrlər sayının tənzimlənməsi üçün tətbiq edilən mərkəzdənqaçma tənzimləyicisidir.
Mühərrikin (1) valının (5) dövrlər sayının sabit saxlanması üçün drosseldən (3) keçən buxarın həcmi aparıcı valla əlaqədə olan muftada (4) bərkidilmiş mərkəzdənqaçma tənzimləyicinin (2) köməyi ilə idarə edilir. Dövrlər sayı artdqıda tənzimləyicinin sürəti artır, nəticədə böyüyən mərkzədənqaçma qüvvəsi muftanı yuxarıya sürüşməyə məcbur edir. Bu da öz növbəsində linglə əlaqədə olan droselin bağlanmasına gətirib çıxarır və beləliklə sürət azalaraq lazım olan qiymətə çatır. Bu idarəetmə sisteminin şəkil 2-də verilmiş sxematik təsviri təbiətindən asılı olmayaraq bir çox idarəetmə sisitemləri üçün səciyyəvidir. Təsvir olunmuş sistem, qapalı bir konturlu, fasiləsiz işləyən, mexaniki təsiri avtomatik idarə edən sistemdir.
İstinadlar
- Rezo Əliyev. Maşınqayırma leksikonu. I hissə, Bakı: Appostrof nəşriyyatı, 2012, 430 s.
- Rafiq Əliyev. Avtomatik idarəetmə. Bakı: Maarif, 1993, 622 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Avtomatik idareetme sistemleri ve ya AIS ASU ing Automatized management system ASU riyazi metodlarin texniki vasitelerin ve murekkeb obyekt ve ya qarsiya qoyulmus meqsedeuygun olaraq prosesin rasional idare edilmesini temin eden teskilati komplekslerin yigimidir Avtomatik idareetme sistemlerine daxildir informasiya texniki ve riyazi teminat daxil edilmis esas hisse ve idare etmenin konkret funksiyasini avtomatlasdiran elaqeli proqramlar aid edilen funksional hisse Avtomatik idareetme sistemi AIS idare olunan obyektin islemesine komek edir ve ya yaxsilasdirir Cox hallarda komekci AIS emeliyyatlari da isesalma dayandirma nezaret sazlama ve s avtomatlasdirilir AIS esasen her hansi bir istehsalin ve ya basqa kompleksin terkibinde isleyir AIS in idare meqsedi idare konturu ve siqnallarin verilme usuluna gore seciyyelendirilir Ilkin olaraq AIS in qarsisinda duran mesele idare zamani verilmis parametrin mueyyen qanunauygunluqla deyismesini temin etmekden ibaretdir Bu sinifden olan idareeme sistemleri arasinda avtomatik tenzimleme sistemleri ATS ferqlenirler ATS sistemleri idare olunan parametrin qiymetinin sabit saxlanmasi evvelceden hazirlanmis proqramla idareetme sistemi idare proqrami evvelceden melum olmayan izleyici sistemler kimi bolunurler Sonralar idareetme meqsedi keyfiyyet gostericileri ile elaqelendirilmeye basladi Kefiyyet gostericilerinin heddine kicik ve ya boyuk telebler qoyulur Bunun ucun adaptiv ve ozutenzimlenen sistemler islenmisdir Ozutenzimlenen sistemlerde idare olunan parametrin qiymeti elde olunana qeder prosesin giris parametrleri deyisdirilir En cox yayilmislar prosesde elde olunmus cixis informasiyalarinin analizi esasinda oz alqoritmini yaxsilasdiran ozuoyrenen sistemlerdir Adaptiv AIS sistemleri atomatik ya da qeyri atomatik axtaris seraitinde optimal rejimlerde isleye bilirler Prosesin gedisinde yaranan heyacanlanmanin kompensasiyasi idare sisteminin konturundan asili olaraq yerine yetirilir Aciq konturlarda idare ucun prosesden siqnal daxil olmur Idareetme evvelceden melum proqrama uygun icra olunur Qapali konturlarda ise prosesin cixis parametrlerine nezaret neticesinde elde edilen siqnallarla isleyen eks elaqe movcuddur Bu halda heyacanlanma eks elaqeye uygun kompensasiya edilir Eyni zamanda bir biri ile qarsiliqli tesirde olan coxlu sayda parametrlerin idare olunmasi cox elaqeli idare sistemlerinin komeyi ile heyata kecirilir En sade avtomatik idare sistemi sekilde verilmisdir Bu 18 esrde ingilis muhendisi Vattin ixtira etdiyi muherrikin dovrler sayinin tenzimlenmesi ucun tetbiq edilen merkezdenqacma tenzimleyicisidir Muherrikin 1 valinin 5 dovrler sayinin sabit saxlanmasi ucun drosselden 3 kecen buxarin hecmi aparici valla elaqede olan muftada 4 berkidilmis merkezdenqacma tenzimleyicinin 2 komeyi ile idare edilir Dovrler sayi artdqida tenzimleyicinin sureti artir neticede boyuyen merkzedenqacma quvvesi muftani yuxariya surusmeye mecbur edir Bu da oz novbesinde lingle elaqede olan droselin baglanmasina getirib cixarir ve belelikle suret azalaraq lazim olan qiymete catir Bu idareetme sisteminin sekil 2 de verilmis sxematik tesviri tebietinden asili olmayaraq bir cox idareetme sisitemleri ucun seciyyevidir Tesvir olunmus sistem qapali bir konturlu fasilesiz isleyen mexaniki tesiri avtomatik idare eden sistemdir IstinadlarRezo Eliyev Masinqayirma leksikonu I hisse Baki Appostrof nesriyyati 2012 430 s Rafiq Eliyev Avtomatik idareetme Baki Maarif 1993 622 s