Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dəniz ulduzları (lat. Asteroidea) — heyvanlar aləminin dərisitikanlılar tipinə aid heyvan sinfi. Təqribən 1600 müasir növü var.
| Dəniz ulduzları | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Klad: Tip: Yarımtip: Sinifüstü: Sinif: Dəniz ulduzları | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Ulduz şəkilli və ya beşguşəli dərisitikanlıdır. Əksəriyyətinin uzunluğu 12–25 sm olsa da, sinfin nümayəndələrinin ölçüləri 2 sm-lə 1 m arasında dəyişir.
Həyat tərzi və xarici quruluşu
Dəniz ulduzu dənizdə yaşayır. Suyu nisbətən az duzlu olan dənizlərdə yaşaya bilmir. Dəniz ulduzu sahilə yaxın yerlərdə dənizin dibində sürünür, dəniz çəkildikdə isə çox zaman daşların yosunların altında qalır. Bədən formaca beşguşəli ulduza oxşayır. Bədən mərkəzi diskdən və ondan çıxan beş şüadan təşkil olunmuşdur ki, bu şüalara qollar da deyirlər. Bəzi növlərdə qolların sayı 5-dən çoxdur. Əksər dəniz ulduzları qırmızı, çəhrayı, narıncı kim rənglərdə olur. Ancaq boz, mavi kimi daha fərqli rəngdə olan dəniz ulduzlarına da rast gəlinir. Bədən səthində kiçik kirəc iynəciklər vardır. Heyvanın hər qolu boyunca novcuq uzanır. Ağız bədəninin alt tərəfində yerləşir. Əsasən yosunlar, xırda heyvanlar, dəniz ilbizləri və digər onurğasızlar ilə qidalanırlar. Nəcis və çürümüş bədən qalıqları ilə qidalandıqları da məlumdur.
Su-damar sistemi
Su-damar sistemi boruşəkilli damarlardan təşkil olunmuşdur. Onların içərisinə dəniz suyu dolur. Su bu damarlara ulduzun üst tərəfində yerləşən ələkşəkilli kirəc lövhəcikdən keçir.
Şüaların alt tərəfində yerləşən şırımlar boyunca çoxlu miqdarda ayaqcıqlar yerləşir. Hər bir ayaqcığın divarları əzələlidir və ayaqcığın ucunda sormac vardır. Kanallardan gələn suyun təzyiqi nəticəsində ayaqcıqlar düzəlib uzanır və uclarında olan sormacla müxtəlif sualtı əşyalara yapışır: qayalıqların sürüşkən səthinə, daşlara və s.
Həzm və ifrazat sistemi
Demək olar ki, həzm və ifrazat sistemi mərkəzi diskin tamamını əhatə edir. Dəniz ulduzunda ağızdan sonra qısa qida borusu gəlir ki, bu da kisəşəkilli mədəyə keçir. Mədə mərıcəzi diskİn içərisində yerləşmişdir. Mədədən hər bir şüaya iki qara-ciyər çıxıntısı gedir. Bu çıxmtılarda əmələ gələn həzm şirəsi mədəyə axır və burada qida həzm olunub sorulur. Həzm olunmamış qida qalıqları qısa bağırsağa keçir və anusdan xaricə atılır. Anus bədənin üst tərəfində yerləşir.
Dəniz ulduzları yırtıcı heyvanlardır. Onların əsas qidasını molyuskalar təşkil edir. O, kiçik molyuskaları bütöv udur. Tənəffüsü. Dəniz ulduzu suda həll olmuş oksigenlə tənəffüs edir. Oksigen bədənə dərini əhatə edən sudan keçir və babelə su-damar sistemi ilə gəlir.
Qan dövranı
Dəniz ulduzunda qan-damar sistemi vardır. Bu sistem mərkəzi diskdə olan halqaşəkilli damardan və qollardan təşkil olunmuşdur. Mədə divarlarına sorulan qida maddələri qan damarları ilə bütün bədənə aparılır. Dəniz ulduzunun qanı rəngsizdir.
Sinir sistemi. Qida borusu ətrafında yerləşən sinir halqasından qollara sinirlər gedir. Dəniz ulduzu işığı qaranlıqdan seçə bilir: onun qollarının ucunda işığı hiss edən gözcükİər vardır. İşıq güclü olduqda dəniz ulduzu kölgəyə çəkilir. Ayaqcıqlar duyğu üzvləri rolunu oynayır. Dəniz ulduzunda qoxubilmə hissi də vardır və o, öz şikarını bu vasitə ilə tapır.
Çoxalması. Dəniz ulduzlarının erkəkİəri xarici görünüşcə dişilərdən fərqlənmir. Çoxalma üzvləri şüalarda yerləşir. Yumurtalar və spermatozoidlər suya buraxılır və mayalanma suda gedir. Yumurtanın inkişafı nəticəsində bədəni kirpikcikİərlə örtülmüş sürfə əmələ gəlir. Sürfə görünüşcə yetkin dəniz ulduzuna oxşamır və ikitərəfli simmetriyası olan bədənə malikdir. Bu dəniz ulduzlarının ikitərəfli simmetriyası olan heyvanlardan əmələ gəldiyini göstərir. Sürfə bir müddət su qatlarında üzdükdən sonra dibə çökərək, kiçik dəniz ulduzuna çevrilir.
Çoxalma
Dəniz ulduzları növlərinin əksəriyyəti ayrı cinsiyyətlidir. Qeyd etmək lazımdır ki, onlar həm cinsi, həm də qeyri-cinsi yolla çoxala bilirlər. Adi gözlə dəniz ulduzlarının cinsiyyətlərinə görə ayırd etmək mümkün deyil. Əksər hallarda cütləşmə zamanı cinslər ayırd edilir. Bəzi növlər çoxcinsiyyətlidir — həm yumurta, həm də sperma hüceyrələri daşıyırlar. Belə canlılara deyilir.
Növlərin bir çoxunda mayalanma xarici mühitdə baş mühitdə baş verir. Suya buraxılan sperma və yumurtalar xarici mühitdə birləşir və embriolar plaktonlar kimi sudan "asılı" vəziyyətdə qalır.
Regenerasiyası
Dəniz ulduzlarında regenerasiya qabiliyyəti çox yaxşı inkişaf etmişdir. Hətta qoparılmış bir qoldan yeni bir dəniz ulduzu əmələ gələ bilir. Qollardan biri qopduqda əvəzində yeni qol əmələ gəlir. Bəzən xarici qıcıqlanmalar nəticəsində qollar qopur və yenidən əmələ gəlir.
Şəkillər
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
- Fisher W. K. Asteroidea of the North Pacific and adjacent waters. Part 1. Phanerozonia and Spinulosida (ing.). // Bulletin of the United States National Museum 1911. Vol. 76. P. 16–17. ISSN 0096-2961
Xarici keçidlər
- [1] 2009-01-07 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Deniz ulduzlari lat Asteroidea heyvanlar aleminin derisitikanlilar tipine aid heyvan sinfi Teqriben 1600 muasir novu var Deniz ulduzlariElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarKlad AmbulacrariaTip DerisitikanlilarYarimtip Sinifustu Sinif Deniz ulduzlariBeynelxalq elmi adiAsteroidea Blainv 1830 Sekil axtarisiITIS 156862NCBI 7588EOL 1927FW 31341 Ulduz sekilli ve ya besguseli derisitikanlidir Ekseriyyetinin uzunlugu 12 25 sm olsa da sinfin numayendelerinin olculeri 2 sm le 1 m arasinda deyisir Heyat terzi ve xarici qurulusuDeniz ulduzu denizde yasayir Suyu nisbeten az duzlu olan denizlerde yasaya bilmir Deniz ulduzu sahile yaxin yerlerde denizin dibinde surunur deniz cekildikde ise cox zaman daslarin yosunlarin altinda qalir Beden formaca besguseli ulduza oxsayir Beden merkezi diskden ve ondan cixan bes suadan teskil olunmusdur ki bu sualara qollar da deyirler Bezi novlerde qollarin sayi 5 den coxdur Ekser deniz ulduzlari qirmizi cehrayi narinci kim renglerde olur Ancaq boz mavi kimi daha ferqli rengde olan deniz ulduzlarina da rast gelinir Beden sethinde kicik kirec iynecikler vardir Heyvanin her qolu boyunca novcuq uzanir Agiz bedeninin alt terefinde yerlesir Esasen yosunlar xirda heyvanlar deniz ilbizleri ve diger onurgasizlar ile qidalanirlar Necis ve curumus beden qaliqlari ile qidalandiqlari da melumdur Su damar sistemiSu damar sistemi borusekilli damarlardan teskil olunmusdur Onlarin icerisine deniz suyu dolur Su bu damarlara ulduzun ust terefinde yerlesen eleksekilli kirec lovhecikden kecir Sualarin alt terefinde yerlesen sirimlar boyunca coxlu miqdarda ayaqciqlar yerlesir Her bir ayaqcigin divarlari ezelelidir ve ayaqcigin ucunda sormac vardir Kanallardan gelen suyun tezyiqi neticesinde ayaqciqlar duzelib uzanir ve uclarinda olan sormacla muxtelif sualti esyalara yapisir qayaliqlarin surusken sethine daslara ve s Hezm ve ifrazat sistemiDemek olar ki hezm ve ifrazat sistemi merkezi diskin tamamini ehate edir Deniz ulduzunda agizdan sonra qisa qida borusu gelir ki bu da kisesekilli medeye kecir Mede mericezi diskIn icerisinde yerlesmisdir Mededen her bir suaya iki qara ciyer cixintisi gedir Bu cixmtilarda emele gelen hezm siresi medeye axir ve burada qida hezm olunub sorulur Hezm olunmamis qida qaliqlari qisa bagirsaga kecir ve anusdan xarice atilir Anus bedenin ust terefinde yerlesir Deniz ulduzlari yirtici heyvanlardir Onlarin esas qidasini molyuskalar teskil edir O kicik molyuskalari butov udur Teneffusu Deniz ulduzu suda hell olmus oksigenle teneffus edir Oksigen bedene derini ehate eden sudan kecir ve babele su damar sistemi ile gelir Qan dovraniDeniz ulduzunda qan damar sistemi vardir Bu sistem merkezi diskde olan halqasekilli damardan ve qollardan teskil olunmusdur Mede divarlarina sorulan qida maddeleri qan damarlari ile butun bedene aparilir Deniz ulduzunun qani rengsizdir Sinir sistemi Qida borusu etrafinda yerlesen sinir halqasindan qollara sinirler gedir Deniz ulduzu isigi qaranliqdan sece bilir onun qollarinin ucunda isigi hiss eden gozcukIer vardir Isiq guclu olduqda deniz ulduzu kolgeye cekilir Ayaqciqlar duygu uzvleri rolunu oynayir Deniz ulduzunda qoxubilme hissi de vardir ve o oz sikarini bu vasite ile tapir Coxalmasi Deniz ulduzlarinin erkekIeri xarici gorunusce disilerden ferqlenmir Coxalma uzvleri sualarda yerlesir Yumurtalar ve spermatozoidler suya buraxilir ve mayalanma suda gedir Yumurtanin inkisafi neticesinde bedeni kirpikcikIerle ortulmus surfe emele gelir Surfe gorunusce yetkin deniz ulduzuna oxsamir ve ikiterefli simmetriyasi olan bedene malikdir Bu deniz ulduzlarinin ikiterefli simmetriyasi olan heyvanlardan emele geldiyini gosterir Surfe bir muddet su qatlarinda uzdukden sonra dibe cokerek kicik deniz ulduzuna cevrilir CoxalmaDeniz ulduzlari novlerinin ekseriyyeti ayri cinsiyyetlidir Qeyd etmek lazimdir ki onlar hem cinsi hem de qeyri cinsi yolla coxala bilirler Adi gozle deniz ulduzlarinin cinsiyyetlerine gore ayird etmek mumkun deyil Ekser hallarda cutlesme zamani cinsler ayird edilir Bezi novler coxcinsiyyetlidir hem yumurta hem de sperma huceyreleri dasiyirlar Bele canlilara deyilir Novlerin bir coxunda mayalanma xarici muhitde bas muhitde bas verir Suya buraxilan sperma ve yumurtalar xarici muhitde birlesir ve embriolar plaktonlar kimi sudan asili veziyyetde qalir RegenerasiyasiDeniz ulduzlarinda regenerasiya qabiliyyeti cox yaxsi inkisaf etmisdir Hetta qoparilmis bir qoldan yeni bir deniz ulduzu emele gele bilir Qollardan biri qopduqda evezinde yeni qol emele gelir Bezen xarici qiciqlanmalar neticesinde qollar qopur ve yeniden emele gelir SekillerIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Fisher W K Asteroidea of the North Pacific and adjacent waters Part 1 Phanerozonia and Spinulosida ing Bulletin of the United States National Museum1911 Vol 76 P 16 17 ISSN 0096 2961Xarici kecidler 1 2009 01 07 at the Wayback MachineHemcinin bax