Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Asiya çılpaqgözü (lat. Ablepharus pannonicus) — Çılpaqgözlülər cinsinə aid növ.
| Asiya çılpaqgözü | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Elmi təsnifat | ||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Asiya çılpaqgözü | ||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
| ||||||
Təsviri
Çənəarası qalxancıq qısa tikişlə alın qalxancıqa toxunur. Alınönü qalxancıq 2, alıntəpə qalxancığı 1 dənədir. Təpəarası qalxancıqı 1 dənədir. Gözüstü qalxancığın xarici kənarına 3–4 dənə xırda kirpik qalxancığı söykənir. Gözaltı qalxancıqdan öndə 4, nadir hallarda 3 dənə üst dodaq qalxancığı yerləşir. Göz dənəvər pulcuqlarla əhatə olunmuşdur. Gicgahın birinci cərgəsində 3 qalxancıq yerləşir. İki aralı anal qalxancıq vardır. Quyruq alt tərəfdən uzununa yerləşmiş və bir qədər enli qalxancıqlarla örtülmüşdür. Burun dəliklərindən başlayaraq bədənin yanları boyunca qara zolaq keçir. Bədənin alt tərəfi bozumtul və qəhvəyi rəngdə olub, yaşımtıl rəngə çalır. Çoxalma vaxtı yaşlı fərdlərin bədəninin, quyruğunun və ətrafların alt tərəfi narınc, kərpici — narıncı və yaxud qızılı çəhrəyı rəngdə olur. Bədən uzunluğu erkəklərdə 35.5 – 52 mm quyruğun uzunluğu L.cd. 22 – 59 mm, bədənin orta hissədən onu əhatə edən bir cərgədəki pulcuqların miqdarı Sq 20–22, boğaz və qarın altı tərəfindən uzunun bir cərgədə yerləşən pulcuqların miqdarı G+Ventr 58–72 dənə olur. Dişilərdə isə bədənin uzunluğu L 32 – 42 mm, quyruğun uzunluğu L. Cd. 31–53, L/L.cd 0.67–1.49 Sq 20–22 G+Ventr 58–69 arasında sayı dəyişir.
Yayılması
Asiya çılpaqgözlüsü Dünyada Cənubi-Şərqi Ərəbistanda, Livanda, İsraildə, Suriyada, İraqda, İranda, Əfqənistanda və ona qonşu olan Şimali-Qərb Hindistanda yayılmışdır. Bu növün təcrid olunmuş populyasiyalarına Zaqafqaziyada, Cənubi-Şərqi Gürcüstanda, Azərbaycanda Xəzər dənizinin Çilov, Buraki adalarında və Qobustanda yayılmışdır. Azərbaycanda Asiya çılpaqgözlüsünün Ablepharus pannonicus pannonicus Lichtenstein, 1823 nominativ yarımnövü yayılmışdır.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Sıx bitki örtüyünə malik olan sahələrdə, çayların sahillərindəki tuqaylarda, dağların daşlı və otlu yamaclarında, su axarlarınnın kənarlarında, əkin sahələrində, bostanlarda, seyrək ağac və kolluq olan sahələrdə rast gəlinir. Ayrı-ayrı məhdud sahələrdə rast gəldiyi üçün sayca azdır. Gündüzlər fəal həyat tərzi keçirir. Ayrı cinsiyyətli olub, erkək və dişi fərdlərdən ibarətdir. Yumurta qoymaqla çoxalır. İldə iki dəfə yumurta qoyur. Birinci yumurtaqoyma mayın sonunda, ikinci yumurtaqoyma isə iyul ayında olur. Bir dəfədə 3–6 yumurta qoyur. İlin yaz, yay və payız fəsillərində fəal olur. Mart ayının sonunda qış yuxusundan oyanır. Oktyabr ayının sonunda qış yuxusuna gedir. İnkişafı metomorfozsuz olub düzünə gedir.
Sayı
Areal daxilində ümumi sayı müəyyən edilməyib. Çilov adasında hər 100 m² sahədə orta hesabla 4–5 fərdinə rast gəldiyi halda Qobustanda yayıldığı sahədə orta hesabla 1–2 fərd düşdüyü müəyyən edilmişdir. Adalarda sayının azalması səbəbləri dənizin səviyyəsinin qalxması ilə əlaqədar olaraq bunların əlverişli yaşayış biotoplarının sıradan çıxması, təbii düşmənləri olan su ilanlarının və bir sıra quşların onlarla qidalanmaqla sayının azalmasına səbəb olmasıdır. Qobustanda isə aparılan təsərrüfat işləri zamanı onlar üçün əlverişli biotopların dəyişdirilməsi ilə bağlıdır. Suilanı, rəngbərəng təlxə, qırmızıqarın təlxə, zeytuni təlxə və bir sıra quşlar onlarla qidalanmaqla onun sayının azalmasına səbəb olurlar.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər: İndiyə kimi heç bir tədbir görülməmişdir.
Qorunması
Bu növün yayıldığı məhdud sahələrdə onlar üçün əlverişli biotopları qoruyub saxlamaq lazımdır. Qobustanda bunların yayıldığı biotoplarda insanın modifikasiyasiyalaşdırıcı təsirinin qarşısını almaq lazımdır. Adalarda dənizin səviyyəsinin qalxması zamanı Asiya çılpaqgözlüsünü Qobustanda əlverişli biotoplar olan sahələrdə köçürmək məqsədəuyğundur.
İstinadlar
- The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
- . 2015-05-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-13.
Mənbə
- 1. Ахмедов С.Б. Сцинковые ящерицы Закавказья, автореферат канд. биол. наук, Ашхабад, 1992, стр. 25;
- 2. Банников А.Г., Даревский И.С., Ищенко В.Г., Рустамов Э.К., Щербак Н.Н. Определитель земноводных и пресмыкающихся фауны СССР. М.: 1977, стр. 120–123;
- 3. Еремченко В.К., Щербак Н.Н. Аблефаридные ящерицы фауны СССР и сопредельных стран. Фрунзе: Илим, 1986. −170 стр.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Asiya cilpaqgozu lat Ablepharus pannonicus Cilpaqgozluler cinsine aid nov Asiya cilpaqgozuElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Asiya cilpaqgozuBeynelxalq elmi adiAblepharus pannonicus Leopold Fitzinger 1823Sekil axtarisiNCBI 71013TesviriCenearasi qalxanciq qisa tikisle alin qalxanciqa toxunur Alinonu qalxanciq 2 alintepe qalxancigi 1 denedir Tepearasi qalxanciqi 1 denedir Gozustu qalxancigin xarici kenarina 3 4 dene xirda kirpik qalxancigi soykenir Gozalti qalxanciqdan onde 4 nadir hallarda 3 dene ust dodaq qalxancigi yerlesir Goz denever pulcuqlarla ehate olunmusdur Gicgahin birinci cergesinde 3 qalxanciq yerlesir Iki arali anal qalxanciq vardir Quyruq alt terefden uzununa yerlesmis ve bir qeder enli qalxanciqlarla ortulmusdur Burun deliklerinden baslayaraq bedenin yanlari boyunca qara zolaq kecir Bedenin alt terefi bozumtul ve qehveyi rengde olub yasimtil renge calir Coxalma vaxti yasli ferdlerin bedeninin quyrugunun ve etraflarin alt terefi narinc kerpici narinci ve yaxud qizili cehreyi rengde olur Beden uzunlugu erkeklerde 35 5 52 mm quyrugun uzunlugu L cd 22 59 mm bedenin orta hisseden onu ehate eden bir cergedeki pulcuqlarin miqdari Sq 20 22 bogaz ve qarin alti terefinden uzunun bir cergede yerlesen pulcuqlarin miqdari G Ventr 58 72 dene olur Disilerde ise bedenin uzunlugu L 32 42 mm quyrugun uzunlugu L Cd 31 53 L L cd 0 67 1 49 Sq 20 22 G Ventr 58 69 arasinda sayi deyisir YayilmasiAsiya cilpaqgozlusu Dunyada Cenubi Serqi Erebistanda Livanda Israilde Suriyada Iraqda Iranda Efqenistanda ve ona qonsu olan Simali Qerb Hindistanda yayilmisdir Bu novun tecrid olunmus populyasiyalarina Zaqafqaziyada Cenubi Serqi Gurcustanda Azerbaycanda Xezer denizinin Cilov Buraki adalarinda ve Qobustanda yayilmisdir Azerbaycanda Asiya cilpaqgozlusunun Ablepharus pannonicus pannonicus Lichtenstein 1823 nominativ yarimnovu yayilmisdir Yasayis yeri ve heyat terziSix bitki ortuyune malik olan sahelerde caylarin sahillerindeki tuqaylarda daglarin dasli ve otlu yamaclarinda su axarlarinnin kenarlarinda ekin sahelerinde bostanlarda seyrek agac ve kolluq olan sahelerde rast gelinir Ayri ayri mehdud sahelerde rast geldiyi ucun sayca azdir Gunduzler feal heyat terzi kecirir Ayri cinsiyyetli olub erkek ve disi ferdlerden ibaretdir Yumurta qoymaqla coxalir Ilde iki defe yumurta qoyur Birinci yumurtaqoyma mayin sonunda ikinci yumurtaqoyma ise iyul ayinda olur Bir defede 3 6 yumurta qoyur Ilin yaz yay ve payiz fesillerinde feal olur Mart ayinin sonunda qis yuxusundan oyanir Oktyabr ayinin sonunda qis yuxusuna gedir Inkisafi metomorfozsuz olub duzune gedir SayiAreal daxilinde umumi sayi mueyyen edilmeyib Cilov adasinda her 100 m sahede orta hesabla 4 5 ferdine rast geldiyi halda Qobustanda yayildigi sahede orta hesabla 1 2 ferd dusduyu mueyyen edilmisdir Adalarda sayinin azalmasi sebebleri denizin seviyyesinin qalxmasi ile elaqedar olaraq bunlarin elverisli yasayis biotoplarinin siradan cixmasi tebii dusmenleri olan su ilanlarinin ve bir sira quslarin onlarla qidalanmaqla sayinin azalmasina sebeb olmasidir Qobustanda ise aparilan teserrufat isleri zamani onlar ucun elverisli biotoplarin deyisdirilmesi ile baglidir Suilani rengbereng telxe qirmiziqarin telxe zeytuni telxe ve bir sira quslar onlarla qidalanmaqla onun sayinin azalmasina sebeb olurlar Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirler Indiye kimi hec bir tedbir gorulmemisdir QorunmasiBu novun yayildigi mehdud sahelerde onlar ucun elverisli biotoplari qoruyub saxlamaq lazimdir Qobustanda bunlarin yayildigi biotoplarda insanin modifikasiyasiyalasdirici tesirinin qarsisini almaq lazimdir Adalarda denizin seviyyesinin qalxmasi zamani Asiya cilpaqgozlusunu Qobustanda elverisli biotoplar olan sahelerde kocurmek meqsedeuygundur IstinadlarThe Reptile Database ing P Uetz 2015 2015 05 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 09 13 Menbe1 Ahmedov S B Scinkovye yashericy Zakavkazya avtoreferat kand biol nauk Ashhabad 1992 str 25 2 Bannikov A G Darevskij I S Ishenko V G Rustamov E K Sherbak N N Opredelitel zemnovodnyh i presmykayushihsya fauny SSSR M 1977 str 120 123 3 Eremchenko V K Sherbak N N Ablefaridnye yashericy fauny SSSR i sopredelnyh stran Frunze Ilim 1986 170 str