Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arılar — uçan həşaratlar ailəsinə aiddir. Dünyada 20 mindən artıq arı növü vardır. Antraktidadan başqa dünyanın istənilən yerində rast gəlinir.
| Arı | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Elmi təsnifat | ||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Dəstəüstü: Dəstə: Ranqsız: Yarımdəstə: Fəsiləüstü: Klad: Anthophila | ||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
| ||||||
İşçi arının ömrü 50 gün olur. 17–18 günlükdə arılar artıq bala çıxarırlar. Qüvvəsi, yəni işçi arı sayı çox olan arı ailəsi ildə 35–40 kq təmiz bal verə bilir.
Arı ailəsi 3 qrupa bölünür:
- Ana arı
- Erkək arı
- Dişi və ya işçi arı
Onlar 15 km-ə qədər yol qət edə bilirlər. Arı 15 km məsafədə yaxşı şirə taparsa, qayıdıb o biri arılara qəribə hərəkətlərlə xəbər verirlər
Arılar həm də yaxşı şirə olan yeri hiss edirlər, həm də onlara qulluq edən insanı tanıyırlar.
Arı ailəsi
Arı ailəsi – pətəkdə və ya təbii yuvalarda toplum halında yaşayan bir ana, on minlərlə işçi və minlərlə erkək arıdan (yaz-yay dövründə) ibarət bal arısı koloniyası. Bal arıları ailə halında yaşayan həşəratlar qrupuna daxildir. Bu arılar təklikdə yaşayıb çoxala bilmədiklərinə görə onlar üçün "ailə" məfhumu bioloji təsərrüfat vahidi kimi qəbul edilmişdir. Yazın axırında əmələ gələn erkək arılar yayın sonunadək yaşayıb payızda ölürlər. Qışlamaya yalnız ana və işçi arılar qalır. Ana arının qoyduğu mayalanmış yumurtadan işçi və ana arılar, mayalanmamış yumurtadan isə erkək arılar çıxır. Ana arının şan qovuqcuqlarına qoyduğu yumurtadan 3 gündən sonra sürfələr əmələ gəlir. 5–6 günlük sürfələr şan qovuqcuqlarının üzərini mum təbəqəsi ilə örtür. Bu sürfələr möhürlü sürfələr adlanır. Arı ailəsində yaşından (hətta gün hesabı ilə) asılı olaraq ayrı-ayrı fərdlər arasında iş bölgüsü gedir. Arı ailəsi iki qrupa (pətək və uçuş arılarına) ayrılır. Pətək arıları təmizləyici, yemləyici və keşikçilərdən, uçuş arıları kəşfiyyatçı və məhsul toplayanlardan ibarətdir. Hər Arı ailəsinin arısı başqa ailənin arılarını qoxusuna görə tanıyır və pətəyə girməyə imkan vermir. Ana arının tam inkişaf edərək yumurtadan çıxması dövrü 16, işçi arılarınkı 21 gün, erkək arılarınkı 24 gündür. Arı ailəsində arıların sayı mövsüm ərzində dəyişir. Yazda və payızda 15–20 min, yayda 70–100 min və daha çox olur. Payızda onların sayı azalır. Arı ailəsi mövsüm ərzində havadan və balverən bitkilərin zənginliyindən asılı olaraq 50–60 kq-adək, bəzən daha çox bal verə bilir.
Maraqlı xüsusiyyəti
- Bir pətəyin arıları digər pətək arılarını ora buraxmırlar. Hər bir pətəyin qabağında keşikçi arılar olur.
- Pətəyin içərisində müəyyən qruplar olur ki, digər arıların çöldən gətirdikləri xortumundakı şirəni, bəzən isə ayaqlarındakı çiçək yarpaqlarını, bəzi vaxtlarda isə gətirdikləri suyu yerbəyer etməklə məşğul olurlar. Su arıların balalamasında vacib rol oynayır.
- Qış aylarında arılar pətəkdə qalırlar. Əgər bayırda 15 dərəcədən aşağı istilik olarsa, arılar çölə çıxmağa meyilli deyillər.
- Arılar arasında işsiz arı ola bilməz. Əgər xəstə arı olarsa, o artıq işə yaramadığı üçün onun qanadlarını yonub pətəkdən bayıra atırlar.
Arı ailəsindəki fərdlər və arının anatomik quruluşu
Erkək arının yumurtadan çıxmasından tam inkişafına qədər olan dövr 24 gün çəkir. Erkək arı ana arı ilə cütləşən zaman onun tənasül aparatı və daxili orqanlarında bir hissəsi qırılıb ana arının tənəsül orqanında qaldığı üçün erkək arı cütləşmədən 3–4 saat sonra ölür. Erkək arının tənəsül orqanı ana arının tənəsül orqanında olan zaman onun toxumu ana arının toxum qəbuledici kisəsinə tökülür. Bu toxum bir necə milyon spermatozoiddən ibarət olur. Ana arı qovuqcuqdan çıxdıqdan 6–8 gün sonra ilk bələdləmə ucuşuna, 12–14-cü gün isə cütləşmə ucuşuna çixir. Çünki bu vaxt cinsi yetişkənliyə çatir. Ümumiyyətlə erkək arılar öz ailəsinə çox da bağlı olmurlar. Onlar çox asanlıqla bir ailədən digər ailəyə köçürlər. Sentyabr-oktyabr aylarında ailədə erkək arıların olması yaxşı hal deyildir. Çünki bu o deməkdir ki, ya ana arı cütləsmə zamanı itmişdir yaxud da ana mayalanmamış qalmışdır.
Erkək arı uçuş zamanı çoxlu enerji sərf edir. Ona görə də onun yemə ehtiyacı çox olur. Müəyyən edilmişdir ki, 1kq erkək arının əmələ gəlməsinə və onun 2–3 ay yaşamasına 15–20 kq bal lazımdır. Bundan başqa hər bir erkək arının yetişməsi üçün sərf edilən yem işşi arının yetişməsi üçün sərf edilən yemdən 4 dəfə artıqdır. Buna görə də arıcılar erkək arı yetişməsini məhdudlaşdırmaq və ya onları məhv etmək üçün ciddi tədbirlər görürlər.
Erkək arının yetişməsi ancaq mayalanmamış ana olan yerdə və yüksək məhsuldarlığı ilə fərqlənən ailələrdə zəruridir. Belə bir sual ortaya çıxa bilər: madam ki, ananın mayalanması üçün 7–8 erkək arı kifayətdir, onda nə üçün ailədə yüzlərlə erkək arı yetişir. Bu onunla izah edilir ki, ana arı pətəkdə deyil, açıq havada mayalanır, havada isə ana arı müxtəlif təhlükələrlə qarşılaşır. Arıyeyən quşlar ananı məhv edir, külək onu müxtəlif əşyalara çırpıb qanadlarını qırır, yaxud uzağa uçaraq aza bilir.
Ümumiyyətlə uzunmüddətli uçuş ana arı üçün təhlükəlidir. Buradan aydın olur ki, erkək arının çox olması ana arı ilə tez görüşməyə imkan yaradır. Ana arı havada nə qədər qısa müddətdə qalarsa, onun ölüm qorxusu da bir o qədər azalar. Arı bala verən zaman erkək arı ilə ana arının görüşməsi və ya mayalanması üçün ən yaxşı şərait yaranır.
Arıların xarici bədən quruluşu
Arıların xarici bədən quruluşunun öyrənilməsi damazlıq işi üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Arının bədəni xaricdən kutikula deyilən sərt təbəqə ilə örtülüdür . Bu örtük arının xarici skelet rolunu oynamaqla daxili orqanlarını xarici mühitin təsirindən qoruyur. Kutikulanın üzəri çoxlu tükcüklərlə örtülü olur. Bu tükcüklər bədəni təmizləyir və hiss orqanı işini yerinə yetirir. Arıların bədən quruluşu bütün həşaratlar üçün səciyyəvi olan üç əsas hissədən: baş, döş və qarıncıqdan ibarətdir.
Baş
Arının baş hissəsinin üzəri bərk xitin təbəqəsi ilə örtülü qutunu xatırladır. Başın yan tərəfindən bir cüt iri mürəkkəb gözlər bir neçə min xirda gözcüklərdən ibarətdir. Başın üst hissəsində əlavə olaraq üçbucaq şəklində yerləşən üç sadə göz də vardır. Erkək arıların mürəkkəb gözləri daha güclü inkişaf etmisdir. Bu da cütləşmək üçün ananı tez tapmağa və dalınca uçmağa ona böyük köməklik gösrərir. Başın qabaq hissəsindən bir cüt seqmentli bığcıqlar uzanir. Bu bığcıqlarda qoxu orqanları yerləşir. Arıların ağız aparatının mürəkkəb çıxıntıları üstdən aşağı sallanıb dodaqların üzərini örtür. Yan tərəfdə yerləşən iki xitin çənə qüvvəli əzələlərlə hərəkətə gətirilir. Bu çənə vasitəsilə arılar şan qovuqcuğunun qapağını gəmirib açır, şan hörərkən mumu əzişdirir, başqa həşaratı tutur, zibili pətəkdən çıxarır, çiçəyin tozcuğunu çeynəyir, kağızı, parçanı və ağacı gəmirir. Uzanmış iki aşağı çənə və alt dodaq birlikdə xortumu təşkil edir. Aşağı çənələr bir-birinə yaxınlaşdıqda boru əmələ gətirir ki, bunun da vasitəsilə şirəni və suyu sorur. Hər bir aşağı çənə əsas uzun çıxıntıdan və xarici dilimdən ibarətdir. Xortumun içərisində dilcik vardır.
Arılar dilin qaşıqvari hissəsilə duru yemi və şirəni yalayır və sorur. Dilin üzəri nazik tükcüklərlə örtülü olmaqla çoxlu xitin həlqələrdən ibarətdir. Bu həlqələrin köməyilə dil müxtəlif istiqamətlərə əyilə bilir. Arıların xortumunun uzunluğu onun cinsindən asılı olaraq müxtəlifdir. Belə ki, orta rusiya arılarının xortumunun uzunluğu 5,4mm-dir. Ən uzun xortumlu arılar Boz Qafqaz arılarıdır. Onların xortumunun uzunluğu 6,8 mm-dir. Respublikamızın Qabaqtəpə arı populyasiyasının xortumunun uzunluğu 7,2 mm-dir.
Döş
Arının döş yissəsi bir-birinə sıx birləşmiş dörd həlqədən ibarətdir. Hər həlqə də özlüyündə üç hissədən- bel tergitindən, qarın sternitindən və pleyrit qatından ibarətdir. Döş həlqələrinin yuxarı seqmentlərinə isə üç cüt buğumlu ayaq birləşir.
Qanadlar
Arıların qabaq qanadları uzun, arxa qanadları isə qısa olur. Hər bir qanad uzununa və köndələn damarlar torundan ibarətdir. Bu torlu damarlar isə bir-birilə nazik şəffaf pərdə ilə birləşirlər. Qanadın belə quruluşu onun yüngüllüyünü və davamlılığını təmin edir. Sakit vaxtda qanadlar bel uzunu yığılır. Uçuş vaxtı qabaq qanadlar qarmaqçıqlar vasitəsilə arxa qanadlarla birləşib bütöv bir qanad yaradır. Qanadlar döşün güclü əzələlərinin köməyilə hərəkətə gətirilir. Uçuş zamanı arılar qanadlarını saniyədə 200–240 dəfə hərəkət etdirirlər.
Ayaqlar
Arıların üç cüt buğumlu ayağı olur. Hər bir ayaq beş buğumdan: ləyən(ayağın döşə birləşdiyi yer), burma (bud oynağı), bud, diz və beş buğumlu pəncədən ibarətdir. Pəncənin axırıncı buğumunda kiçik caynaq və bunların da arasında yastıca olur. Ayaqlar çiçək tozu toplamaq, bədəni çirkdən təmizləmək və şan hörmək üçün uyğunlaşmışdır. Qabaq ayaqlar tüklərlə örtülü olub bədənin ön hissəsini və bığları təmizləyir. Bədənin başqa hissələrini təmizləmək üçün arxa ayaqların içəri tərəfində pəncənin birinci buğumunda fırça vardır. Dizlə pəncənin birinci buğumu arasında tozcuq tikancığı yerləşir ki, bunun vasitəsilə arılar sayrım (arının ağız suyu ilə isladılmış çiçək tozu) hazırlayırlar. Orta ayaqların içəri tərəfində isə iynəyəbənzər çıxıntı vardır ki, bunun da köməyilə də çiçək tozcuğunu arxa ayaqlarda olan səbətciyə yığırlar. Səbətcik hər tərəfdən möhkəm uzun tüklərlə əhatə olunmuşdur. Ana və erkək arılarda səbətcik olmur.
Qarıncıq
İşçi arının qarıncığı bir-birilə birləşmiş hərəkətli altı buğumdan, erkək arının qarnı isə yeddi buğumdan ibarətdir. Buğumlar bir-birilə nazik elastik pleyrit qatı ilə birləşir. Hər bir paycığın qabaq hissəsi qonşu paycığın arxa hissəsinin altına keçir. Ona görə də qarıncıq cox hərəkətli olub, uzanıb genişlənə bilir. Qarınçığın daxilində bağırsaqlar, ürək, ifrazat, tənəffüs, cinsiyyət və mühafizə orqanları yerləşir. Arının qarıncığı 10–15% genişlənir və 5–7% uzana bilir. Bu xüsusiyyət tənəffüs, şirə gətirən zaman və qışlama dövründa bağırsağa çoxlu kal kütləsi toplandıqda boyük əhəmiyyət kəsb edir. Qarının 3,4,5 və 6-cı paycıqlarında mum aynacıqları yerləşir. Bu aynacıqların altından nazik mum lövhəcikləri çıxır. Ana və erkək arılarda mum vəziləri yoxdur. Ana və işçi arıların qarıncıqlarının ucunda sancma tikanı olur.
Sancma tikanı (neştər)
Sakit vaxtı sancma tikanı qarının içərisinə yığılır. Bu müdafiə üçündür. Sancma aparatı bir-birilə birləşən üç nazik hissədən ibarətdir ki, onun da əsasını qlaf təşkil edir. Qlafda dişcikləri geriyə doğru iki tikan olur. Qlafın və tikanın icərisində boru yerləşir. Sancma zamanı böyük və kiçik zəhər vəzilərinin əzələləri sıxılır və zəhər sancılan sahəyə daxil olur. Arı sancarkən neştərini insan və heyvanın bədəninə keçirir və onu geriyə çəkib çıxara bilmir, neştər bağırsağın bir hissəsilə qırılıb qaldığı üçün arı tezliklə ölür.
Arı pətəyi
Pətəyin hazırlanması çox böyük möcüzədir. Düzgün, bir-birindən fərqlənməyən altıbucaqlı xanalardan ibarət olan pətəklər arılar üzərində təcəlli edən sonsuz ağlın təkcə bir nümunəsidir.
Pətək eyni anda 2–3 arı tərəfindən yuxarıdan aşağıya doğru hörülür. Ayrı-ayrı hörülən hər bir hissə yanlara doğru genişləndirilərək digər pətəklərlə birləşdirilir. Bu proses mükəmməl hesablanmış və nizamlı şəkildə həyata keçirilir. Pətəyin iki-üç müxtəlif hissənin birləşməsi ilə əmələ gəldiyini ayırd etmək mümkün deyil. Fərqli uclardan başlayaraq hörülən pətəklər elə simmetrikdir ki, yüzlərlə xanadan və müxtəlif hissələrdən ibarət olmasına baxmayaraq, ortaya bütöv pətək çıxır. Üstəlik, bu pətəkdə heç bir birləşmə izinə rast gəlinmir.
Bu onu göstərir ki, arılar pətəyi qurmaq prosesinə təsadüfən deyil, başlanğıc və birləşmə nöqtələri arasındakı məsafəni hesablayaraq başlayırlar. Bal arılarının hazırladıqları pətəyin bütün xanaları eyni ölçülü olur.
İndi isə kiçik bir təcrübə ilə arıların pətəyi hörməsini yamsılamağa çalışaq. Bu təcrübəni apararkən onu da nəzərə alaq ki, təcrübəni aparan şüurlu, müəyyən bir ağıla sahib insandır. Arılar isə şüursuz varlıqlardır. Bir vərəqdə bir neçə küncdən başlayaraq altıbucaqlılar çəkin və səhifənin ortasında bu altıbucaqlıları birləşdirməyə çalışın. Lakin elə edin ki, heç bir birləşmə nöqtəsi bilinməsin. Ən əsası da bunu xətkeş və pərgardan istifadə etmədən və heç bir hesablama işi aparmadan etməyə çalışın. Bunun çox çətin olduğunu, hətta mümkün olmadığını görəcəksiniz. Üstəlik bu təcrübənin bir deyil, üç-dört nəfərlə həyata keçirildiyini düşünsək, bu prosesin nə qədər çətin olduğu daha yaxşı başa düşərik.
Pətək ayrı-ayrı hazırlanmış hissələrdən ibarətdir. Yəni pətək bir nötqədən başayaraq hazırlanmır. Hər bir arının müstəqil hazırladığı hissələr bir-biri ilə birləşdirilir. Eyni anda fərqli yerlərdə hazırlanan hissələr birləşdirildikdə də heç bir iz qalmır. Xanaların birləşmə nöqtələri ilə üst üstə düşən altıbucaqlılar yarımçıq qalmaz. Həmçinin fərqli genişlikdə olduqları halda bir-birindən fərqli hündürlükdə və ya uyğunsuz xanalar olmur. Arılar xanaları o qədər mükəmməl şəkildə birləşdirirlər ki, pətək tam hazır olduqdan sonra birləşmə yerlərini müəyyən etmək mümkün olmur.
Şəkillər
İstinadlar
Mənbə
- Min bir dərdin dərmanı
Ədəbiyyat
- Q. Sultanlı. Arıçılıq. Bakı: 2001, 332 səh.
Xarici keçidlər
- Həşaratlar
- Yaz arıları 2009-06-15 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Ari deqiqlesdirme Arilar ucan hesaratlar ailesine aiddir Dunyada 20 minden artiq ari novu vardir Antraktidadan basqa dunyanin istenilen yerinde rast gelinir AriElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz Yarimsinif QanadlilarBudaq Infrasinif YeniqanadlilarRanqsiz Ranqsiz Tam cevrilme ile inkisaf eden heseratlarDesteustu Deste PerdeqanadlilarRanqsiz Yarimdeste SaplaqqarinciqlilarFesileustu ArikimilerKlad AnthophilaBeynelxalq elmi adiAnthophila Pierre Andre Latreille 1804Sekil axtarisiFW 255345 Isci arinin omru 50 gun olur 17 18 gunlukde arilar artiq bala cixarirlar Quvvesi yeni isci ari sayi cox olan ari ailesi ilde 35 40 kq temiz bal vere bilir Ari ailesi 3 qrupa bolunur Ana ari Erkek ari Disi ve ya isci ari Onlar 15 km e qeder yol qet ede bilirler Ari 15 km mesafede yaxsi sire taparsa qayidib o biri arilara qeribe hereketlerle xeber verirler Arilar hem de yaxsi sire olan yeri hiss edirler hem de onlara qulluq eden insani taniyirlar Ari ailesiAri ailesi petekde ve ya tebii yuvalarda toplum halinda yasayan bir ana on minlerle isci ve minlerle erkek aridan yaz yay dovrunde ibaret bal arisi koloniyasi Bal arilari aile halinda yasayan heseratlar qrupuna daxildir Bu arilar teklikde yasayib coxala bilmediklerine gore onlar ucun aile mefhumu bioloji teserrufat vahidi kimi qebul edilmisdir Yazin axirinda emele gelen erkek arilar yayin sonunadek yasayib payizda olurler Qislamaya yalniz ana ve isci arilar qalir Ana arinin qoydugu mayalanmis yumurtadan isci ve ana arilar mayalanmamis yumurtadan ise erkek arilar cixir Ana arinin san qovuqcuqlarina qoydugu yumurtadan 3 gunden sonra surfeler emele gelir 5 6 gunluk surfeler san qovuqcuqlarinin uzerini mum tebeqesi ile ortur Bu surfeler mohurlu surfeler adlanir Ari ailesinde yasindan hetta gun hesabi ile asili olaraq ayri ayri ferdler arasinda is bolgusu gedir Ari ailesi iki qrupa petek ve ucus arilarina ayrilir Petek arilari temizleyici yemleyici ve kesikcilerden ucus arilari kesfiyyatci ve mehsul toplayanlardan ibaretdir Her Ari ailesinin arisi basqa ailenin arilarini qoxusuna gore taniyir ve peteye girmeye imkan vermir Ana arinin tam inkisaf ederek yumurtadan cixmasi dovru 16 isci arilarinki 21 gun erkek arilarinki 24 gundur Ari ailesinde arilarin sayi movsum erzinde deyisir Yazda ve payizda 15 20 min yayda 70 100 min ve daha cox olur Payizda onlarin sayi azalir Ari ailesi movsum erzinde havadan ve balveren bitkilerin zenginliyinden asili olaraq 50 60 kq adek bezen daha cox bal vere bilir Maraqli xususiyyetiBir peteyin arilari diger petek arilarini ora buraxmirlar Her bir peteyin qabaginda kesikci arilar olur Peteyin icerisinde mueyyen qruplar olur ki diger arilarin colden getirdikleri xortumundaki sireni bezen ise ayaqlarindaki cicek yarpaqlarini bezi vaxtlarda ise getirdikleri suyu yerbeyer etmekle mesgul olurlar Su arilarin balalamasinda vacib rol oynayir Qis aylarinda arilar petekde qalirlar Eger bayirda 15 dereceden asagi istilik olarsa arilar cole cixmaga meyilli deyiller Arilar arasinda issiz ari ola bilmez Eger xeste ari olarsa o artiq ise yaramadigi ucun onun qanadlarini yonub petekden bayira atirlar Ari ailesindeki ferdler ve arinin anatomik qurulusuErkek arinin yumurtadan cixmasindan tam inkisafina qeder olan dovr 24 gun cekir Erkek ari ana ari ile cutlesen zaman onun tenasul aparati ve daxili orqanlarinda bir hissesi qirilib ana arinin tenesul orqaninda qaldigi ucun erkek ari cutlesmeden 3 4 saat sonra olur Erkek arinin tenesul orqani ana arinin tenesul orqaninda olan zaman onun toxumu ana arinin toxum qebuledici kisesine tokulur Bu toxum bir nece milyon spermatozoidden ibaret olur Ana ari qovuqcuqdan cixdiqdan 6 8 gun sonra ilk beledleme ucusuna 12 14 cu gun ise cutlesme ucusuna cixir Cunki bu vaxt cinsi yetiskenliye catir Umumiyyetle erkek arilar oz ailesine cox da bagli olmurlar Onlar cox asanliqla bir aileden diger aileye kocurler Sentyabr oktyabr aylarinda ailede erkek arilarin olmasi yaxsi hal deyildir Cunki bu o demekdir ki ya ana ari cutlesme zamani itmisdir yaxud da ana mayalanmamis qalmisdir Erkek ari ucus zamani coxlu enerji serf edir Ona gore de onun yeme ehtiyaci cox olur Mueyyen edilmisdir ki 1kq erkek arinin emele gelmesine ve onun 2 3 ay yasamasina 15 20 kq bal lazimdir Bundan basqa her bir erkek arinin yetismesi ucun serf edilen yem issi arinin yetismesi ucun serf edilen yemden 4 defe artiqdir Buna gore de aricilar erkek ari yetismesini mehdudlasdirmaq ve ya onlari mehv etmek ucun ciddi tedbirler gorurler Erkek arinin yetismesi ancaq mayalanmamis ana olan yerde ve yuksek mehsuldarligi ile ferqlenen ailelerde zeruridir Bele bir sual ortaya cixa biler madam ki ananin mayalanmasi ucun 7 8 erkek ari kifayetdir onda ne ucun ailede yuzlerle erkek ari yetisir Bu onunla izah edilir ki ana ari petekde deyil aciq havada mayalanir havada ise ana ari muxtelif tehlukelerle qarsilasir Ariyeyen quslar anani mehv edir kulek onu muxtelif esyalara cirpib qanadlarini qirir yaxud uzaga ucaraq aza bilir Umumiyyetle uzunmuddetli ucus ana ari ucun tehlukelidir Buradan aydin olur ki erkek arinin cox olmasi ana ari ile tez gorusmeye imkan yaradir Ana ari havada ne qeder qisa muddetde qalarsa onun olum qorxusu da bir o qeder azalar Ari bala veren zaman erkek ari ile ana arinin gorusmesi ve ya mayalanmasi ucun en yaxsi serait yaranir Arilarin xarici beden qurulusuArilarin xarici beden qurulusunun oyrenilmesi damazliq isi ucun boyuk ehemiyyete malikdir Arinin bedeni xaricden kutikula deyilen sert tebeqe ile ortuludur Bu ortuk arinin xarici skelet rolunu oynamaqla daxili orqanlarini xarici muhitin tesirinden qoruyur Kutikulanin uzeri coxlu tukcuklerle ortulu olur Bu tukcukler bedeni temizleyir ve hiss orqani isini yerine yetirir Arilarin beden qurulusu butun hesaratlar ucun seciyyevi olan uc esas hisseden bas dos ve qarinciqdan ibaretdir Bas Arinin bas hissesinin uzeri berk xitin tebeqesi ile ortulu qutunu xatirladir Basin yan terefinden bir cut iri murekkeb gozler bir nece min xirda gozcuklerden ibaretdir Basin ust hissesinde elave olaraq ucbucaq seklinde yerlesen uc sade goz de vardir Erkek arilarin murekkeb gozleri daha guclu inkisaf etmisdir Bu da cutlesmek ucun anani tez tapmaga ve dalinca ucmaga ona boyuk komeklik gosrerir Basin qabaq hissesinden bir cut seqmentli bigciqlar uzanir Bu bigciqlarda qoxu orqanlari yerlesir Arilarin agiz aparatinin murekkeb cixintilari ustden asagi sallanib dodaqlarin uzerini ortur Yan terefde yerlesen iki xitin cene quvveli ezelelerle herekete getirilir Bu cene vasitesile arilar san qovuqcugunun qapagini gemirib acir san horerken mumu ezisdirir basqa hesarati tutur zibili petekden cixarir ciceyin tozcugunu ceyneyir kagizi parcani ve agaci gemirir Uzanmis iki asagi cene ve alt dodaq birlikde xortumu teskil edir Asagi ceneler bir birine yaxinlasdiqda boru emele getirir ki bunun da vasitesile sireni ve suyu sorur Her bir asagi cene esas uzun cixintidan ve xarici dilimden ibaretdir Xortumun icerisinde dilcik vardir Arilar dilin qasiqvari hissesile duru yemi ve sireni yalayir ve sorur Dilin uzeri nazik tukcuklerle ortulu olmaqla coxlu xitin helqelerden ibaretdir Bu helqelerin komeyile dil muxtelif istiqametlere eyile bilir Arilarin xortumunun uzunlugu onun cinsinden asili olaraq muxtelifdir Bele ki orta rusiya arilarinin xortumunun uzunlugu 5 4mm dir En uzun xortumlu arilar Boz Qafqaz arilaridir Onlarin xortumunun uzunlugu 6 8 mm dir Respublikamizin Qabaqtepe ari populyasiyasinin xortumunun uzunlugu 7 2 mm dir Dos Arinin dos yissesi bir birine six birlesmis dord helqeden ibaretdir Her helqe de ozluyunde uc hisseden bel tergitinden qarin sternitinden ve pleyrit qatindan ibaretdir Dos helqelerinin yuxari seqmentlerine ise uc cut bugumlu ayaq birlesir Qanadlar Arilarin qabaq qanadlari uzun arxa qanadlari ise qisa olur Her bir qanad uzununa ve kondelen damarlar torundan ibaretdir Bu torlu damarlar ise bir birile nazik seffaf perde ile birlesirler Qanadin bele qurulusu onun yungulluyunu ve davamliligini temin edir Sakit vaxtda qanadlar bel uzunu yigilir Ucus vaxti qabaq qanadlar qarmaqciqlar vasitesile arxa qanadlarla birlesib butov bir qanad yaradir Qanadlar dosun guclu ezelelerinin komeyile herekete getirilir Ucus zamani arilar qanadlarini saniyede 200 240 defe hereket etdirirler Ayaqlar Arilarin uc cut bugumlu ayagi olur Her bir ayaq bes bugumdan leyen ayagin dose birlesdiyi yer burma bud oynagi bud diz ve bes bugumlu penceden ibaretdir Pencenin axirinci bugumunda kicik caynaq ve bunlarin da arasinda yastica olur Ayaqlar cicek tozu toplamaq bedeni cirkden temizlemek ve san hormek ucun uygunlasmisdir Qabaq ayaqlar tuklerle ortulu olub bedenin on hissesini ve biglari temizleyir Bedenin basqa hisselerini temizlemek ucun arxa ayaqlarin iceri terefinde pencenin birinci bugumunda firca vardir Dizle pencenin birinci bugumu arasinda tozcuq tikancigi yerlesir ki bunun vasitesile arilar sayrim arinin agiz suyu ile isladilmis cicek tozu hazirlayirlar Orta ayaqlarin iceri terefinde ise iyneyebenzer cixinti vardir ki bunun da komeyile de cicek tozcugunu arxa ayaqlarda olan sebetciye yigirlar Sebetcik her terefden mohkem uzun tuklerle ehate olunmusdur Ana ve erkek arilarda sebetcik olmur Qarinciq Isci arinin qarincigi bir birile birlesmis hereketli alti bugumdan erkek arinin qarni ise yeddi bugumdan ibaretdir Bugumlar bir birile nazik elastik pleyrit qati ile birlesir Her bir paycigin qabaq hissesi qonsu paycigin arxa hissesinin altina kecir Ona gore de qarinciq cox hereketli olub uzanib genislene bilir Qarincigin daxilinde bagirsaqlar urek ifrazat teneffus cinsiyyet ve muhafize orqanlari yerlesir Arinin qarincigi 10 15 genislenir ve 5 7 uzana bilir Bu xususiyyet teneffus sire getiren zaman ve qislama dovrunda bagirsaga coxlu kal kutlesi toplandiqda boyuk ehemiyyet kesb edir Qarinin 3 4 5 ve 6 ci payciqlarinda mum aynaciqlari yerlesir Bu aynaciqlarin altindan nazik mum lovhecikleri cixir Ana ve erkek arilarda mum vezileri yoxdur Ana ve isci arilarin qarinciqlarinin ucunda sancma tikani olur Sancma tikani nester Sakit vaxti sancma tikani qarinin icerisine yigilir Bu mudafie ucundur Sancma aparati bir birile birlesen uc nazik hisseden ibaretdir ki onun da esasini qlaf teskil edir Qlafda discikleri geriye dogru iki tikan olur Qlafin ve tikanin icerisinde boru yerlesir Sancma zamani boyuk ve kicik zeher vezilerinin ezeleleri sixilir ve zeher sancilan saheye daxil olur Ari sancarken nesterini insan ve heyvanin bedenine kecirir ve onu geriye cekib cixara bilmir nester bagirsagin bir hissesile qirilib qaldigi ucun ari tezlikle olur Ari peteyiPeteyin hazirlanmasi cox boyuk mocuzedir Duzgun bir birinden ferqlenmeyen altibucaqli xanalardan ibaret olan petekler arilar uzerinde tecelli eden sonsuz aglin tekce bir numunesidir Petek eyni anda 2 3 ari terefinden yuxaridan asagiya dogru horulur Ayri ayri horulen her bir hisse yanlara dogru genislendirilerek diger peteklerle birlesdirilir Bu proses mukemmel hesablanmis ve nizamli sekilde heyata kecirilir Peteyin iki uc muxtelif hissenin birlesmesi ile emele geldiyini ayird etmek mumkun deyil Ferqli uclardan baslayaraq horulen petekler ele simmetrikdir ki yuzlerle xanadan ve muxtelif hisselerden ibaret olmasina baxmayaraq ortaya butov petek cixir Ustelik bu petekde hec bir birlesme izine rast gelinmir Bu onu gosterir ki arilar peteyi qurmaq prosesine tesadufen deyil baslangic ve birlesme noqteleri arasindaki mesafeni hesablayaraq baslayirlar Bal arilarinin hazirladiqlari peteyin butun xanalari eyni olculu olur Indi ise kicik bir tecrube ile arilarin peteyi hormesini yamsilamaga calisaq Bu tecrubeni apararken onu da nezere alaq ki tecrubeni aparan suurlu mueyyen bir agila sahib insandir Arilar ise suursuz varliqlardir Bir vereqde bir nece kuncden baslayaraq altibucaqlilar cekin ve sehifenin ortasinda bu altibucaqlilari birlesdirmeye calisin Lakin ele edin ki hec bir birlesme noqtesi bilinmesin En esasi da bunu xetkes ve pergardan istifade etmeden ve hec bir hesablama isi aparmadan etmeye calisin Bunun cox cetin oldugunu hetta mumkun olmadigini goreceksiniz Ustelik bu tecrubenin bir deyil uc dort neferle heyata kecirildiyini dusunsek bu prosesin ne qeder cetin oldugu daha yaxsi basa duserik Petek ayri ayri hazirlanmis hisselerden ibaretdir Yeni petek bir notqeden basayaraq hazirlanmir Her bir arinin musteqil hazirladigi hisseler bir biri ile birlesdirilir Eyni anda ferqli yerlerde hazirlanan hisseler birlesdirildikde de hec bir iz qalmir Xanalarin birlesme noqteleri ile ust uste dusen altibucaqlilar yarimciq qalmaz Hemcinin ferqli genislikde olduqlari halda bir birinden ferqli hundurlukde ve ya uygunsuz xanalar olmur Arilar xanalari o qeder mukemmel sekilde birlesdirirler ki petek tam hazir olduqdan sonra birlesme yerlerini mueyyen etmek mumkun olmur SekillerIstinadlarMenbeMin bir derdin dermaniEdebiyyatQ Sultanli Ariciliq Baki 2001 332 seh Xarici kecidlerHesaratlar Yaz arilari 2009 06 15 at the Wayback MachineHemcinin bax