Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arxiv (yun. άρχεϊον) — istifadə edilmiş sənədlərinin komplektləşdirilməsini, uçotunu, mühafizəsini və yenidən istifadəsini həyata keçirən qeyri-kommersiya dövlət təşkilatları və ya idarələrin struktur bölmələri.
Ümumi məlumat
Arxivlər hər hansı qurum və ya fərdi şəxslərin istifadəsində olan sənədlərin mühafizəsini, komplektləşdirilməsini, uçotunu və tədqiqatını təmin edən müəsissələrdir. Arxiv sözü qədim yunan dilindəki "arkheon" sözündən törəyib, latın dilindəki "archivum" sözünə keçmişdir. Məna etibarilə, mahiyyətli sənədlərin saxlanc yeri deməkdir. Öz profilinə uyğun olaraq arxivlər dövlət, şəhər, rayon, idari müəssisəsə və yaxud ailə arxivləri kimi bir neçə qrupda sinifləndirilir. Arxiv fondları, dövlət və qeyri-dövlət təşkilatları tərəfindən qeydə alınmış siyasi, ictimai və hüquqi yazışma, akt, sərəncam kimi sənəd növlərindən ibarətdir. Əldə olunmuş sənədlər arxivin mütəxəssisləri tərəfindən xüsusi ekspertizadan keçdikdə sonra öz profili üzrə fondlara yerləşdirilir. Öz qədimliyi ilə seçilən arxiv sənədləri gil və tuncdan hazırlanmış lövhələr üzərində, papirus kağızlarında və ya parşomen materiallarda, əsasən əl yazısı və yaxud daktilo ilə yazılmış halda olur. Bununla yanaşı müasir tələblərdən meydana gələn elektron arxiv növləri də mövcuddur. Bu cür sənədlər, əsasən, ötən əsrin ortalarından elm və texnikanın inkişafı nəticəsində təşəkkül tapmışdır. Öz tutumuna, formasına, saxlanc müddətinə və keyfiyyət parametrlərinə görə bu tipli arxiv sənədləri bir çox növlərə bölünür. Bir sənədin arxivləşdirilməsi üçün 30 il keçməsi lazımdır. Vətəndaşların şəxsi və ailə həyatı haqqında informasiya daşıyıcıları olan arxiv sənədlərinin istifadə edilməsinə, qanunvericilikdə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, həmin sənədlərin yaranmasından 75 il sonra və ya şəxsin vəfatından 30 il sonra və ya ölüm faktı müəyyənləşdirilməyibsə, həmin şəxsin doğum tarixindən 110 il sonra icazə verilir. Bu müddətdən tez həmin sənədlərdən istifadəyə yalnız qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş hallarda icazə verilir. Zaman keçdikcə, arxivşünaslıq fəaliyyəti genişlənməyə və müxtəlif sahələrdə tətbiq olunmağa başladı. Hazırda məktəbdən tutmuş, xəstəxanalara, demək olar ki, hər bir idari müəsissə və qurumun arxiv fondu mövcuddur. Azərbaycanda Milli Arxiv Fondu ilə birlikdə 7 dövlət arxiv müəsissəsi və regionlarda bu müəssisələrin onlarla filialları fəaliyyət göstərir. Milli arxiv fondu — növündən, yarandığı və saxlandığı yerdən və mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, xalqın maddi və mənəvi həyatını əks etdirən, tarixi, elmi, iqtisadi, siyasi, sosial və mədəni dəyəri olan, Azərbaycan xalqının mədəni irsinin ayrılmaz hissəsi hesab edilən sənədlərin məcmusudur.
Tarixi
İlk arxivlər qədim dövrlərdə mövcud olub, onlar şifahi arxiv formasında olurdu. Yaxın Şərqdə dövlətçilik ənənələrinin meydana gəlməsi nəticəsində hökmdarların verdiyi fərman və qanunlar toplusunu xüsusi mühafizə etmək zərurəti yaranırdı. Belə olan halda, Qədim Misir və Mesopatemiya ərazisində ilkin arxiv formaları meydana gəlməyə başladı. İlk arxiv nümunələri E.ə 2000-ci illərdə Misirin Nippur şəhər dövlətində meydana gəlmişdir. Burada yazıya alınan qanunlar daş və gil lövhələr üzərinə həkk olunurdu. Bu tipli yazılı abidələr keçmiş dövrün siyasi və iqtisadi vəziyyəti, o cümlədən regionda həmin dövrdə aparıcı rol oynayan dillərin linqvistik təhlili və əlifbasının öyrənilməsinə xidmət edir.
Sonradan arxiv mədəniyyəti Qədim Çində, Antik Yunanıstanda və Romada özünü büruzə verməyə başladı. Xüsusilə qədim romalılar bu tipli sənədlər toplusunun olduğu yeri Tabularia adlandırırdı. Həmin dövrdə papirus üzərinə yazılmış sənədlərin mövcud olduğu mülahizələri də irəli sürülsə də bu tipli sənədlər materialların sıradan çıxması səbəbi ilə günümüzə qədər gəlib çıxmamışdır.
Orta Əsrlər dövründə müxtəlif kilsə qurumları öz inkvizisiya sənədlərini qorumaq üçün arxiv fondlarına bənzər saxlanc yerləri hazırlayırdılar. Xll əsrdə baş verən feodal çəkişmələr fonunda sənədlərin mühafizəsinin təmini məqsədilə Fransa və İspaniya kimi ölkələrdə arxiv qurumları formalaşdı. Lakin bu arxiv qurumları pərakəndə şəklində olduğundan bütün sənədləri əhatə etmirdi. 1774-cü ildə Şotlandiyada ilk dəfə sənədlərin mühafizəsi üçün nəzərdə tutulan bir müəssisə yaradıldı. Hazırda Britaniyanın ən qədim arxiv idarəsi hesab olunan bu bina hələ də eyni məqsədlər üçün istifadə olunur.
Arxiv ənənələri hər nə qədər antik dövrlərə qədər gedib çıxsa da ilk rəsmi arxiv qurumu 1770-ci ildə Fransada formalaşmışdır. Fransa Məclisi tərəfindən quruluş qərarı 1789-cu ildə qurulan müəssisənin plan tərtibatının hazırlanması üçün xüsusi tarixçi komissiya yaradıldı. 1794-cü ildə qəbul olunmuş Fransız konstitusiyasına əsasən arxiv fondlarındakı sənədlərin əhali tərəfindən istifadəsi haqqında qərar qəbul edildi. Bununla da arxiv idarələrində sənədlərin ictimai ekspertizası bərqərar oldu. 1795-ci ildə müzakirəyə çıxarılan və 1796-cı ildə qüvvəyə minən qanuna əsasən Fransa Baş Kilsə tabeliyindəki sənədlər Mərkəzi Arxiv İdarəsinə birləşdirilməli idi.
Yaranma səbəbləri və təşəkkülü
Arxivlərin meydana gəlmə ehtiyacı çox qədim dövrlərdən formalaşmışdır. Hakim qüvvələrin verdiyi qanunlar əsasən tez məhv olan materiallar üzərində qeyd olunduğundan onların mühafizəsi müvəqqəti səciyə daşıyırdı. Belə şəraitdə arxiv sənədlərinin daimi və ya adaha uzunömürlü qorunmasını təmin etmə zərurəti meydana çıxırdı.
Hesablama texnikasında arxiv
- Verilənlərin və proqramların xarici daşıyıcıda saxlanılan və qismən, tam, yaxud da müvəqqəti olaraq istifadədən çıxarılan, lakin zəruri hallarda istifadə edilən toplusu. Verilənlərin və proqramların xarici daşıyıcıda surətinin çıxarılması prosesi arxivləşdirmə, sistemin Arxivində saxlanılan surəti arxiv surəti adlanır.
- İnternetdə faylları tapmaq üçün fayllar siyahısını saxlayan proqram və server sistemi. Axtarış üçün faylın adı və ya onun altsətri dəqiq bilinməlidir.
Azərbaycanda arxivlərin yaranma tarixi
Azərbaycanda Səfəvilər dövrü saray hakimiyyəti zamanından bəri arxiv fəaliyyətinin ilkin forması öz təşəkkülünü tapmışdı. Sarayın gizli saxlanc yerlərində qorunan çah fərmanları və qanunlar küliyyatı mühafizəçilər tərəfindən qorunurdu. Bu ənənə sonradan Azərbaycan xanlıqları dövründə də tətbiq olunmağa davam etdi. Xüsusilə Qarabağ xanı Pənahəli xanın Şuşa sarayında iqamət edərkən böyük bir sənəd materialları saxlanc yerinə sahib olduğu məlumdur. Lakin bütün bu idarələr bütün sənədlərin bir araa gətirilməsi üçün əlverişli deyildi. Azərbaycanda mərkəzləşdirilmiş ilk arxivin yaranma təşəbbüsü Nəriman Nərimanovun adı ilə bağlıdır. Məhz Azərbaycan İnqlab Komitəsinin imzaladığı dekret sonralar Azərbaycan SSR-də Milli Arxiv İdarəsinin yaranmasında əsas amil rolunu oynadı.
Azərbaycan İnqlab Komitəsinin sədri Nəriman Nərimanov tərəfindən imzalanmış "Azərbaycan Respublikasında milli arxiv fondunun və Xalq Maarif Komissarlığı yanında dövlət arxiv fondunun təsis olunması haqqında" dekretin əsasında 1921-ci ildə Azərbaycan SSR-də Cənubi Qafqazın ilk dövlət arxivi yaradıldı. Həmin dekretə əsasən 1918–20-ci illər aralığında mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin arxiv sənədləri də daxil olmaqla Yelizavetpol və Bakı quberniyasının nəzdində saxlanılan bütün dövlət sənədləri yeni yaranmış arxiv fondunun səlahiyyətinə verilməli idi.
1922-ci ildə Azərbaycan SSR Mərkəzi Dövlət Arxivinin səlahiyyətləri Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinə həvalə olundu ki, bu da arxiv fondunun mövcud nüfuzunun daha da artmasına səbəb oldu.
1925-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Mərkəzi Dövlət Arxivi yaradıldı. 1928-ci ildə isə Azərbaycan ərazisindəki bütün qəzalar üzrə Qəza Arxiv Büroları yaradıldı. Arxiv fondlarının sayının getdikcə artması sənədlərin mühafizə prosesini sürətləndirirdi.
Arxiv İşinin Azərbaycanda qısa müddətdə belə böyük inkişaf trayektoriyası cızması Azərbaycan Sovet Sosial Respublikasının Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinin 1930-cu ildə Mərkəzi Arxiv Fondunun yaranmasına dair verdiyi qərarla nəticələndi. Yeni yaranacaq arxiv qurumu təkcə sənədlərin mühafizəsinin təmini ilə deyil, həm də onların komplektləşdirilməsi və tədqiqi ilə məşğul olacaqdı. Həmin qərara əsasən 1920-ci ildə tikintisi bitmiş arxiv binasında iki yeni dövlət arxiv fondu: Mərkəzi Oktyabr İnqlabı Dövlət Arxivi və Mərkəzi Dövlət Tarix Arxivi yarandı.
1938-ci ildə digər Sovet Respublikalarında olduğu kimi Azərbaycan Milli Arxiv İdarəsinin səlahiyyətləri də Xalq Daxili İşlər Komissarlığına verilir. SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığnın rəhbərlik dövründə arxivlərimiz demək olar ki, bütünlüklə qapalı səciyyə daşıyır.
Bu hal 1960-cı ilə qədər davam edir. Sözügedən ildə Milli Arxiv İdarəsi SSRİ Nazirlər Sovetinin tabeliyinə verilir. Bu hadisə arxiv işinə dövlət səviyyəsində qayğı göstərilməsinə səbəb olur. Ölkə ərazisində bir çox yeni arxiv fondları istifadəyə verilri. 1966-cı ildə Azərbaycan Mərkəzi Ədəbiyyat və İncəsənt Arxivi, 1968-ci ildə Mərkəzi Səs Yazıları Arxivi, 1969-cu ildə isə Mərkəzi Elm, Texnika və Tibb Sənədləri yaranır, şəhər mərkəzlərində arxiv fondları tərtib olunur, rayonlarda isə Mərkəzi Oktyabr İnqlabı Arxivinin filialları fəaliyyətə başlayır.
Bu gün Azərbaycanda Milli Arxiv fondu və respublika əhəmiyyətli 6 digər arxiv fondları, o cümlədən, şəhər və rayon mərkəzi arxivləri, idari müəssisəsə arxivləri fəaliyyət göstərir. Milli Arxiv İdarısinin nəzdində zərər görmüş sənədlərin bərpası üçün şəraitə malik olan laboratoriya da mövcuddur.
Azərbaycanın İttifaqa üzv olmamışdan öncə arxiv sahəsində gördüyü bütün nailiyyətlər SSRİ dönəmində ittifaq ölkələrin "ortaq malı" hesab olunmağa başlandı. Belədə, bir çox qiymətli arxiv sənədlərimiz başqa arxiv fondlarına köçürüldü.
Azərbaycan öz arxiv sənədlərinə yalnız 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra qovuşdu. Azərbaycanda dövlətçilik ənənəsinin bərpa olunmasından qısa müddət sonra respublika əhəmiyyətli arxiv sənədlərinin mühafizəsi sahəsində nəzərə çarpan tərəqqi proyeksiyası cızılmağa başlandı. Görülən işlərin nəticəsi olaraq 1996-cı ildə Azərbaycan YUNESKO-nun nəzdində fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Arxivlər Şurasına üzv oldu. 1999-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Dövlət Mərkəzi Arxiv Fondu haqqında qanun, o cümlədən, 2002-ci ildə imzalanan "Arxiv işinin inkişafına dair" fərman deyilənlərə sübutdur.
Xronologiya
1921 — Azərbaycan SSR Mərkəzi Dövlət Arxivi yarandı.
1922 — Mərkəzi Arxivin rəhbərlik səlahiyyəti bilavasitə Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinə həvalə olundu.
1925 — Naxçıvan MR Mərkəzi Arxiv Fondu yarandı.
1928 — Azərbaycan SSR ərazisində Qəza Arxiv Büroları yarandı.
1930 — Azərbaycan SSR MİK Rəyasət Heyətinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Mərkəzi Arxiv İdarəsinin yaranması haqqında əsasnamə qəbul olundu.
1938 — Bütün Sovet Respublikalarında olduğu kimi Azərbaycan SSR Mərkəzi Arxiv İdarəsinin rəhbərlik səlahiyyətləri Xalq Daxili İşlər Komissarlığına həvalə olundu.
1960 — Mərkəzi Arxiv İdarəsi SSRİ Nazirlər Sovetinin tabeliyinə verildi.
1966 — Azərbaycan Mərkəzi Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi yarandı.
1968 — Azərbaycan Mərkəzi Dövlət Səsyazıları Arxivi yarandı.
1969 — 1. Azərbaycan Mərkəzi Dövlət Elm, Texnika və Tibb Sənədləri Arxivi yarandı. 2. Respublika daxilində şəhər arxivləri yarandı. 3. Rayon mərkəzlərində Dövlət Oktyabr İnqlabı Arxivinin filialları yarandı.
1996 — Azərbaycan YUNESKO-nun nəzdində fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Şurasının tamhüquqlu üzvü oldu.
1999 — Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən "Milli Arxiv fondu haqqında" fərman imzalandı.
2002 — Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən "Arxiv işinin təkmilləşməsi haqqında" fərman imzalandı.
Bu məqaləni lazımdır. |
Həmçinin bax
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Arxiv yun arxeion istifade edilmis senedlerinin komplektlesdirilmesini ucotunu muhafizesini ve yeniden istifadesini heyata keciren qeyri kommersiya dovlet teskilatlari ve ya idarelerin struktur bolmeleri Klassik arxiv stendleri Muasir arxiv saxlanclari Umumi melumatArxivler her hansi qurum ve ya ferdi sexslerin istifadesinde olan senedlerin muhafizesini komplektlesdirilmesini ucotunu ve tedqiqatini temin eden muesisselerdir Arxiv sozu qedim yunan dilindeki arkheon sozunden toreyib latin dilindeki archivum sozune kecmisdir Mena etibarile mahiyyetli senedlerin saxlanc yeri demekdir Oz profiline uygun olaraq arxivler dovlet seher rayon idari muessisese ve yaxud aile arxivleri kimi bir nece qrupda siniflendirilir Arxiv fondlari dovlet ve qeyri dovlet teskilatlari terefinden qeyde alinmis siyasi ictimai ve huquqi yazisma akt serencam kimi sened novlerinden ibaretdir Elde olunmus senedler arxivin mutexessisleri terefinden xususi ekspertizadan kecdikde sonra oz profili uzre fondlara yerlesdirilir Oz qedimliyi ile secilen arxiv senedleri gil ve tuncdan hazirlanmis lovheler uzerinde papirus kagizlarinda ve ya parsomen materiallarda esasen el yazisi ve yaxud daktilo ile yazilmis halda olur Bununla yanasi muasir teleblerden meydana gelen elektron arxiv novleri de movcuddur Bu cur senedler esasen oten esrin ortalarindan elm ve texnikanin inkisafi neticesinde tesekkul tapmisdir Oz tutumuna formasina saxlanc muddetine ve keyfiyyet parametrlerine gore bu tipli arxiv senedleri bir cox novlere bolunur Bir senedin arxivlesdirilmesi ucun 30 il kecmesi lazimdir Vetendaslarin sexsi ve aile heyati haqqinda informasiya dasiyicilari olan arxiv senedlerinin istifade edilmesine qanunvericilikde basqa hal nezerde tutulmayibsa hemin senedlerin yaranmasindan 75 il sonra ve ya sexsin vefatindan 30 il sonra ve ya olum fakti mueyyenlesdirilmeyibse hemin sexsin dogum tarixinden 110 il sonra icaze verilir Bu muddetden tez hemin senedlerden istifadeye yalniz qanunvericilikle nezerde tutulmus hallarda icaze verilir Zaman kecdikce arxivsunasliq fealiyyeti genislenmeye ve muxtelif sahelerde tetbiq olunmaga basladi Hazirda mektebden tutmus xestexanalara demek olar ki her bir idari muesisse ve qurumun arxiv fondu movcuddur Azerbaycanda Milli Arxiv Fondu ile birlikde 7 dovlet arxiv muesissesi ve regionlarda bu muessiselerin onlarla filiallari fealiyyet gosterir Milli arxiv fondu novunden yarandigi ve saxlandigi yerden ve mulkiyyet formasindan asili olmayaraq xalqin maddi ve menevi heyatini eks etdiren tarixi elmi iqtisadi siyasi sosial ve medeni deyeri olan Azerbaycan xalqinin medeni irsinin ayrilmaz hissesi hesab edilen senedlerin mecmusudur TarixiIlk arxivler qedim dovrlerde movcud olub onlar sifahi arxiv formasinda olurdu Yaxin Serqde dovletcilik enenelerinin meydana gelmesi neticesinde hokmdarlarin verdiyi ferman ve qanunlar toplusunu xususi muhafize etmek zerureti yaranirdi Bele olan halda Qedim Misir ve Mesopatemiya erazisinde ilkin arxiv formalari meydana gelmeye basladi Ilk arxiv numuneleri E e 2000 ci illerde Misirin Nippur seher dovletinde meydana gelmisdir Burada yaziya alinan qanunlar das ve gil lovheler uzerine hekk olunurdu Bu tipli yazili abideler kecmis dovrun siyasi ve iqtisadi veziyyeti o cumleden regionda hemin dovrde aparici rol oynayan dillerin linqvistik tehlili ve elifbasinin oyrenilmesine xidmet edir Sonradan arxiv medeniyyeti Qedim Cinde Antik Yunanistanda ve Romada ozunu buruze vermeye basladi Xususile qedim romalilar bu tipli senedler toplusunun oldugu yeri Tabularia adlandirirdi Hemin dovrde papirus uzerine yazilmis senedlerin movcud oldugu mulahizeleri de ireli surulse de bu tipli senedler materiallarin siradan cixmasi sebebi ile gunumuze qeder gelib cixmamisdir Orta Esrler dovrunde muxtelif kilse qurumlari oz inkvizisiya senedlerini qorumaq ucun arxiv fondlarina benzer saxlanc yerleri hazirlayirdilar Xll esrde bas veren feodal cekismeler fonunda senedlerin muhafizesinin temini meqsedile Fransa ve Ispaniya kimi olkelerde arxiv qurumlari formalasdi Lakin bu arxiv qurumlari perakende seklinde oldugundan butun senedleri ehate etmirdi 1774 cu ilde Sotlandiyada ilk defe senedlerin muhafizesi ucun nezerde tutulan bir muessise yaradildi Hazirda Britaniyanin en qedim arxiv idaresi hesab olunan bu bina hele de eyni meqsedler ucun istifade olunur Arxiv eneneleri her ne qeder antik dovrlere qeder gedib cixsa da ilk resmi arxiv qurumu 1770 ci ilde Fransada formalasmisdir Fransa Meclisi terefinden qurulus qerari 1789 cu ilde qurulan muessisenin plan tertibatinin hazirlanmasi ucun xususi tarixci komissiya yaradildi 1794 cu ilde qebul olunmus Fransiz konstitusiyasina esasen arxiv fondlarindaki senedlerin ehali terefinden istifadesi haqqinda qerar qebul edildi Bununla da arxiv idarelerinde senedlerin ictimai ekspertizasi berqerar oldu 1795 ci ilde muzakireye cixarilan ve 1796 ci ilde quvveye minen qanuna esasen Fransa Bas Kilse tabeliyindeki senedler Merkezi Arxiv Idaresine birlesdirilmeli idi Yaranma sebebleri ve tesekkuluArxivlerin meydana gelme ehtiyaci cox qedim dovrlerden formalasmisdir Hakim quvvelerin verdiyi qanunlar esasen tez mehv olan materiallar uzerinde qeyd olundugundan onlarin muhafizesi muveqqeti seciye dasiyirdi Bele seraitde arxiv senedlerinin daimi ve ya adaha uzunomurlu qorunmasini temin etme zerureti meydana cixirdi Hesablama texnikasinda arxivVerilenlerin ve proqramlarin xarici dasiyicida saxlanilan ve qismen tam yaxud da muveqqeti olaraq istifadeden cixarilan lakin zeruri hallarda istifade edilen toplusu Verilenlerin ve proqramlarin xarici dasiyicida suretinin cixarilmasi prosesi arxivlesdirme sistemin Arxivinde saxlanilan sureti arxiv sureti adlanir Internetde fayllari tapmaq ucun fayllar siyahisini saxlayan proqram ve server sistemi Axtaris ucun faylin adi ve ya onun altsetri deqiq bilinmelidir Azerbaycanda arxivlerin yaranma tarixiAzerbaycanda Sefeviler dovru saray hakimiyyeti zamanindan beri arxiv fealiyyetinin ilkin formasi oz tesekkulunu tapmisdi Sarayin gizli saxlanc yerlerinde qorunan cah fermanlari ve qanunlar kuliyyati muhafizeciler terefinden qorunurdu Bu enene sonradan Azerbaycan xanliqlari dovrunde de tetbiq olunmaga davam etdi Xususile Qarabag xani Penaheli xanin Susa sarayinda iqamet ederken boyuk bir sened materiallari saxlanc yerine sahib oldugu melumdur Lakin butun bu idareler butun senedlerin bir araa getirilmesi ucun elverisli deyildi Azerbaycanda merkezlesdirilmis ilk arxivin yaranma tesebbusu Neriman Nerimanovun adi ile baglidir Mehz Azerbaycan Inqlab Komitesinin imzaladigi dekret sonralar Azerbaycan SSR de Milli Arxiv Idaresinin yaranmasinda esas amil rolunu oynadi Azerbaycan Inqlab Komitesinin sedri Neriman Nerimanov terefinden imzalanmis Azerbaycan Respublikasinda milli arxiv fondunun ve Xalq Maarif Komissarligi yaninda dovlet arxiv fondunun tesis olunmasi haqqinda dekretin esasinda 1921 ci ilde Azerbaycan SSR de Cenubi Qafqazin ilk dovlet arxivi yaradildi Hemin dekrete esasen 1918 20 ci iller araliginda movcud olmus Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin arxiv senedleri de daxil olmaqla Yelizavetpol ve Baki quberniyasinin nezdinde saxlanilan butun dovlet senedleri yeni yaranmis arxiv fondunun selahiyyetine verilmeli idi 1922 ci ilde Azerbaycan SSR Merkezi Dovlet Arxivinin selahiyyetleri Azerbaycan SSR Merkezi Icraiyye Komitesinin Reyaset Heyetine hevale olundu ki bu da arxiv fondunun movcud nufuzunun daha da artmasina sebeb oldu 1925 ci ilde Naxcivan Muxtar Respublikasinin Merkezi Dovlet Arxivi yaradildi 1928 ci ilde ise Azerbaycan erazisindeki butun qezalar uzre Qeza Arxiv Burolari yaradildi Arxiv fondlarinin sayinin getdikce artmasi senedlerin muhafize prosesini suretlendirirdi Arxiv Isinin Azerbaycanda qisa muddetde bele boyuk inkisaf trayektoriyasi cizmasi Azerbaycan Sovet Sosial Respublikasinin Merkezi Icraiyye Komitesinin Reyaset Heyetinin 1930 cu ilde Merkezi Arxiv Fondunun yaranmasina dair verdiyi qerarla neticelendi Yeni yaranacaq arxiv qurumu tekce senedlerin muhafizesinin temini ile deyil hem de onlarin komplektlesdirilmesi ve tedqiqi ile mesgul olacaqdi Hemin qerara esasen 1920 ci ilde tikintisi bitmis arxiv binasinda iki yeni dovlet arxiv fondu Merkezi Oktyabr Inqlabi Dovlet Arxivi ve Merkezi Dovlet Tarix Arxivi yarandi 1938 ci ilde diger Sovet Respublikalarinda oldugu kimi Azerbaycan Milli Arxiv Idaresinin selahiyyetleri de Xalq Daxili Isler Komissarligina verilir SSRI Xalq Daxili Isler Komissarlignin rehberlik dovrunde arxivlerimiz demek olar ki butunlukle qapali seciyye dasiyir Bu hal 1960 ci ile qeder davam edir Sozugeden ilde Milli Arxiv Idaresi SSRI Nazirler Sovetinin tabeliyine verilir Bu hadise arxiv isine dovlet seviyyesinde qaygi gosterilmesine sebeb olur Olke erazisinde bir cox yeni arxiv fondlari istifadeye verilri 1966 ci ilde Azerbaycan Merkezi Edebiyyat ve Incesent Arxivi 1968 ci ilde Merkezi Ses Yazilari Arxivi 1969 cu ilde ise Merkezi Elm Texnika ve Tibb Senedleri yaranir seher merkezlerinde arxiv fondlari tertib olunur rayonlarda ise Merkezi Oktyabr Inqlabi Arxivinin filiallari fealiyyete baslayir Bu gun Azerbaycanda Milli Arxiv fondu ve respublika ehemiyyetli 6 diger arxiv fondlari o cumleden seher ve rayon merkezi arxivleri idari muessisese arxivleri fealiyyet gosterir Milli Arxiv Idarisinin nezdinde zerer gormus senedlerin berpasi ucun seraite malik olan laboratoriya da movcuddur Azerbaycanin Ittifaqa uzv olmamisdan once arxiv sahesinde gorduyu butun nailiyyetler SSRI doneminde ittifaq olkelerin ortaq mali hesab olunmaga baslandi Belede bir cox qiymetli arxiv senedlerimiz basqa arxiv fondlarina kocuruldu Azerbaycan oz arxiv senedlerine yalniz 1991 ci ilde musteqillik elde etdikden sonra qovusdu Azerbaycanda dovletcilik enenesinin berpa olunmasindan qisa muddet sonra respublika ehemiyyetli arxiv senedlerinin muhafizesi sahesinde nezere carpan tereqqi proyeksiyasi cizilmaga baslandi Gorulen islerin neticesi olaraq 1996 ci ilde Azerbaycan YUNESKO nun nezdinde fealiyyet gosteren Beynelxalq Arxivler Surasina uzv oldu 1999 cu ilde Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti terefinden Dovlet Merkezi Arxiv Fondu haqqinda qanun o cumleden 2002 ci ilde imzalanan Arxiv isinin inkisafina dair ferman deyilenlere subutdur Xronologiya 1921 Azerbaycan SSR Merkezi Dovlet Arxivi yarandi 1922 Merkezi Arxivin rehberlik selahiyyeti bilavasite Azerbaycan SSR Merkezi Icraiyye Komitesinin Reyaset Heyetine hevale olundu 1925 Naxcivan MR Merkezi Arxiv Fondu yarandi 1928 Azerbaycan SSR erazisinde Qeza Arxiv Burolari yarandi 1930 Azerbaycan SSR MIK Reyaset Heyetinin tesebbusu ile Azerbaycan Merkezi Arxiv Idaresinin yaranmasi haqqinda esasname qebul olundu 1938 Butun Sovet Respublikalarinda oldugu kimi Azerbaycan SSR Merkezi Arxiv Idaresinin rehberlik selahiyyetleri Xalq Daxili Isler Komissarligina hevale olundu 1960 Merkezi Arxiv Idaresi SSRI Nazirler Sovetinin tabeliyine verildi 1966 Azerbaycan Merkezi Dovlet Edebiyyat ve Incesenet Arxivi yarandi 1968 Azerbaycan Merkezi Dovlet Sesyazilari Arxivi yarandi 1969 1 Azerbaycan Merkezi Dovlet Elm Texnika ve Tibb Senedleri Arxivi yarandi 2 Respublika daxilinde seher arxivleri yarandi 3 Rayon merkezlerinde Dovlet Oktyabr Inqlabi Arxivinin filiallari yarandi 1996 Azerbaycan YUNESKO nun nezdinde fealiyyet gosteren Beynelxalq Surasinin tamhuquqlu uzvu oldu 1999 Azerbaycan Respublikasi Prezidenti terefinden Milli Arxiv fondu haqqinda ferman imzalandi 2002 Azerbaycan Respublikasi Prezidenti terefinden Arxiv isinin tekmillesmesi haqqinda ferman imzalandi Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Hemcinin baxArxivsunasliqIstinadlar