Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi yovşan (lat. Artemisia vulgaris) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin yovşan cinsinə aid bitki növü.
| Adi yovşan | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Növ: Adi yovşan | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası
Yarımkol bitkisi olub, birinci il vegetasiya zamanı, hündürlüyü 50-100 (120) sm, çoxsaylı oduncaqlı budaqlara malik olur. Çiçəkləmə və meyvə zamanı gövdəsi yarpaqlarla tamamilə örtülü olur. Gövdəsi 10-20 qədər sarımtıl və ya qırmızımtıl-qonur, nazik, düzqalxan və ya budaqlanan, yuxarı hissəsi daha çox budaqlı, aşağı hissəsi isə budaqlanmayan, çılpaq və hamardır. Budaqları nazik, uzun, demək olar ki, gövdəsi sıxılmışdır. Yarpaqları kiçik, küt, uzunsov-xətti (1mm) və ikiqanadlı-bölünmüş vəziyyətdədir. Gövdədə yarpaqları açıq-yaşıl, kök üstündə olanları isə sarımtıl-yaşıldır. Çiçək səbətciyi çoxsaylı, boruşəkilli, sarı, dikduran, kiçik, şarşəkilli, diametri 2,5-4mm olub, mürəkkəb süpürgəşəkillidir. Çiçəkləri ikicinsli, 3-5 səbətcikli, sarı və ya purpurşəkilli tacdan ibarətdir. Səbətcikləri kiçik olub, uzunluğu 2-4mm, eni 1-1,5mm, yumurtaşəkilli, sonu itiuclu və sarımtıl-yaşıl rənglidir. Kirəmitəbənzər 10-20 ədəd yarpaqcığı və 3-5 ikicinsli boruşəkilli və daxili qapalı sarınmış çiçəkləri vardır. Sarınmış yarpaqları hamar, parlaq, qayığabənzər, orta hissəsi sarımtıl-yaşıl, kənar hissələri isə bölünməklə, tükcüklərdən ibarətdir. Çiçəkləri sarımtıl-yaşıl və ya qonur-yaşıldır. Spesifik kəskin iyli və ədviyyəli-acı dadlıdır. İyun-avqust aylarında çiçəkləyir, sentyabr-oktyabr aylarında isə meyvələri yetişir.
Alaqotu olan yerlərdə, yeni pöhrəliklərdə, rütublətli torpaqlarda, yaşayış məntəqələrinə yaxın yerlərdə, yol ətraflarında, bostan və bağlarda yaşayır.
Yovşanının çiçək və yarpaqları avqust və sentyabrın ortalarına qədər – çiçək açana kimi toplanılır. Xammal əl ilə toplanılır. Xammal çardax və naveslərdə, kölgədə havası dəyişilən yerlərdə, kağız və parça üzərində 3-5 sm qalınlığında sərilməklə qurudulmalıdır. Quruducu şkafda 40ºС temperaturada qurudulmalıdır. Quru havada otu 5-7 gün, yarpaqları isə 3-5 gün ərzində sərilərək qurudulur.
Quru, sərin və havası tez-tez dəyişilən yerlərdə saxlanılmalıdır. Aptekdə yeşiklərdə, anbarda isə taylarda saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 4 ildir.
Tərkibi və təsiri
Ot və yarpaqlarının tərkibində 0,
5-2% efir yağı, bitsiklik monoterpenoidlərdən tuyol (10-25%), tuyon (10%), azulen tərkibli seskviterpenli laktonlar, acı dad olan artabsin və absintin vardır. Çiçəklərinin tərkibində 7% santonin, 2% efir yağı, başlıca komponenti sienoldan (70-80%) ibarətdir. Yağının yaşıl-göy rəngli olması tərkibindəki azulenin olması ilə bağlıdır. Bundan başqa flavonoidlər, üzvi turşular, aşı maddələri, karotinoidlər və digər maddələrdən ibarətdir.
İştahartırıcı dərmandır. Acı maddələr ağızdakı reseptorlara təsir edərək, reflektor olaraq mədə-bağırsağın sekretor funksiyası güclənir. Bu başlıca olaraq absintiumdan asılıdır. Absintium öd, pankreas və öd şirəsinin ifrazını artırır. Mərkəzi sinir sisteminə kardiotonik təsir edir. Yüksək dozaları qıcolmalar yaradır. Azulen antiallergik, spazmolotik, iltihabsorucu və analgetik təsir edir.
Çiçəkləri qurdqovucu dərman kimi askaridozda bal, şəkər və mürəbbə ilə qatmaqla qəbul edilir. Bütün vasitələr üçün yeməkdən əvvəl qəbul edilməlidir. Normadan artıq qəbul edildikdə "yovşan epilepsiyası" yaranır.
Sinonimləri
- Absinthium spicatum (Wulfen ex Jacq.) Baumg.
- Artemisia affinis Hassk.
- Artemisia apetala hort.pest. ex Steud.
- Artemisia cannabifolia H.Lév.
- Artemisia cannabifolia var. cannabifolia cannabifolia
- Artemisia coarctata Forselles
- Artemisia discolor Douglas ex DC.
- Artemisia discolor var. glandulifera L.F.Hend.
- Artemisia dubia var. orientalis Pamp.
- Artemisia dubia var. septentrionalis Pamp.
- Artemisia eriophora Ledeb.
- Artemisia flodmanii Rydb.
- Artemisia glabrata DC.
- Artemisia heribaudii (Sennen) Sennen
- Artemisia heyneana Wall.
- Artemisia hispanica Stechm. ex Besser
- Artemisia indica f. indica
- Artemisia javanica Pamp.
- Artemisia leptophylla D.Don
- Artemisia leptostachya D.Don
- Artemisia leucophylla (Ledeb.) Turcz. ex Pavlov [Illegitimate]
- Artemisia longiflora Pamp.
- Artemisia ludoviciana Besser [Illegitimate]
- Artemisia michauxii Besser
- Artemisia officinalis Gaterau
- Artemisia opulenta Pamp.
- Artemisia opulenta f. opulenta
- Artemisia paniculiformis DC.
- Artemisia parviflora Wight
- Artemisia princeps var. orientalis Hara
- Artemisia quadripedalis Gilib. [Invalid]
- Artemisia rubriflora Turcz. ex Besser
- Artemisia ruderalis Salisb.
- Artemisia samamisica Besser
- Artemisia selengensis Turcz. ex Besser
- Artemisia selengensis var. selengensis selengensis
- Artemisia superba Pamp.
- Artemisia tongtchouanensis H.Lév.
- Artemisia violacea Desf.
- Artemisia virens Moench
- Artemisia vulgaris Burm.f. [Illegitimate]
- Artemisia vulgaris subsp. coarctata (Fors ex Besser) Ameljcz.
- Artemisia vulgaris var. coarctica Besser
- Artemisia vulgaris subsp. flodmanii (Rydb.) H.M.Hall & Clem.
- Artemisia vulgaris var. flodmanii (Rydb.) M.Peck
- Artemisia vulgaris var. glabra Ledeb.
- Artemisia vulgaris var. glandulifera (L.F.Hend.) M.Peck
- Artemisia vulgaris var. indica (Willd.) Hassk.
- Artemisia vulgaris var. kamtschatica Besser
- Artemisia vulgaris var. latiloba Ledeb.
- Artemisia vulgaris var. selengensis (Turcz. ex Besser) Maxim.
- Artemisia vulgaris subsp. urjanchaica Ameljcz.
- Artemisia vulgaris var. vulgaris vulgaris
- Artemisia wallichiana Besser
- Artemisia wallichiana f. nitida (Pamp.) B.D.Naithani
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 848.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi yovsan lat Artemisia vulgaris bitkiler aleminin astracicekliler destesinin murekkebcicekliler fesilesinin yovsan cinsine aid bitki novu Adi yovsanElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste AstraciceklilerFesile MurekkebciceklilerCins YovsanNov Adi yovsanBeynelxalq elmi adiArtemisia vulgaris L 1753Sekil axtarisiITIS 35505NCBI 4220EOL 850415Botaniki xarakteristikasiYarimkol bitkisi olub birinci il vegetasiya zamani hundurluyu 50 100 120 sm coxsayli oduncaqli budaqlara malik olur Cicekleme ve meyve zamani govdesi yarpaqlarla tamamile ortulu olur Govdesi 10 20 qeder sarimtil ve ya qirmizimtil qonur nazik duzqalxan ve ya budaqlanan yuxari hissesi daha cox budaqli asagi hissesi ise budaqlanmayan cilpaq ve hamardir Budaqlari nazik uzun demek olar ki govdesi sixilmisdir Yarpaqlari kicik kut uzunsov xetti 1mm ve ikiqanadli bolunmus veziyyetdedir Govdede yarpaqlari aciq yasil kok ustunde olanlari ise sarimtil yasildir Cicek sebetciyi coxsayli borusekilli sari dikduran kicik sarsekilli diametri 2 5 4mm olub murekkeb supurgesekillidir Cicekleri ikicinsli 3 5 sebetcikli sari ve ya purpursekilli tacdan ibaretdir Sebetcikleri kicik olub uzunlugu 2 4mm eni 1 1 5mm yumurtasekilli sonu itiuclu ve sarimtil yasil renglidir Kiremitebenzer 10 20 eded yarpaqcigi ve 3 5 ikicinsli borusekilli ve daxili qapali sarinmis cicekleri vardir Sarinmis yarpaqlari hamar parlaq qayigabenzer orta hissesi sarimtil yasil kenar hisseleri ise bolunmekle tukcuklerden ibaretdir Cicekleri sarimtil yasil ve ya qonur yasildir Spesifik keskin iyli ve edviyyeli aci dadlidir Iyun avqust aylarinda cicekleyir sentyabr oktyabr aylarinda ise meyveleri yetisir Alaqotu olan yerlerde yeni pohreliklerde rutubletli torpaqlarda yasayis menteqelerine yaxin yerlerde yol etraflarinda bostan ve baglarda yasayir Yovsaninin cicek ve yarpaqlari avqust ve sentyabrin ortalarina qeder cicek acana kimi toplanilir Xammal el ile toplanilir Xammal cardax ve naveslerde kolgede havasi deyisilen yerlerde kagiz ve parca uzerinde 3 5 sm qalinliginda serilmekle qurudulmalidir Quruducu skafda 40ºS temperaturada qurudulmalidir Quru havada otu 5 7 gun yarpaqlari ise 3 5 gun erzinde serilerek qurudulur Quru serin ve havasi tez tez deyisilen yerlerde saxlanilmalidir Aptekde yesiklerde anbarda ise taylarda saxlanilmalidir Saxlanilma muddeti 4 ildir Terkibi ve tesiriOt ve yarpaqlarinin terkibinde 0 5 2 efir yagi bitsiklik monoterpenoidlerden tuyol 10 25 tuyon 10 azulen terkibli seskviterpenli laktonlar aci dad olan artabsin ve absintin vardir Ciceklerinin terkibinde 7 santonin 2 efir yagi baslica komponenti sienoldan 70 80 ibaretdir Yaginin yasil goy rengli olmasi terkibindeki azulenin olmasi ile baglidir Bundan basqa flavonoidler uzvi tursular asi maddeleri karotinoidler ve diger maddelerden ibaretdir Istahartirici dermandir Aci maddeler agizdaki reseptorlara tesir ederek reflektor olaraq mede bagirsagin sekretor funksiyasi guclenir Bu baslica olaraq absintiumdan asilidir Absintium od pankreas ve od siresinin ifrazini artirir Merkezi sinir sistemine kardiotonik tesir edir Yuksek dozalari qicolmalar yaradir Azulen antiallergik spazmolotik iltihabsorucu ve analgetik tesir edir Cicekleri qurdqovucu derman kimi askaridozda bal seker ve murebbe ile qatmaqla qebul edilir Butun vasiteler ucun yemekden evvel qebul edilmelidir Normadan artiq qebul edildikde yovsan epilepsiyasi yaranir SinonimleriAbsinthium spicatum Wulfen ex Jacq Baumg Artemisia affinis Hassk Artemisia apetala hort pest ex Steud Artemisia cannabifolia H Lev Artemisia cannabifolia var cannabifolia cannabifolia Artemisia coarctata Forselles Artemisia discolor Douglas ex DC Artemisia discolor var glandulifera L F Hend Artemisia dubia var orientalis Pamp Artemisia dubia var septentrionalis Pamp Artemisia eriophora Ledeb Artemisia flodmanii Rydb Artemisia glabrata DC Artemisia heribaudii Sennen Sennen Artemisia heyneana Wall Artemisia hispanica Stechm ex Besser Artemisia indica f indica Artemisia javanica Pamp Artemisia leptophylla D Don Artemisia leptostachya D Don Artemisia leucophylla Ledeb Turcz ex Pavlov Illegitimate Artemisia longiflora Pamp Artemisia ludoviciana Besser Illegitimate Artemisia michauxii Besser Artemisia officinalis Gaterau Artemisia opulenta Pamp Artemisia opulenta f opulenta Artemisia paniculiformis DC Artemisia parviflora Wight Artemisia princeps var orientalis Hara Artemisia quadripedalis Gilib Invalid Artemisia rubriflora Turcz ex Besser Artemisia ruderalis Salisb Artemisia samamisica Besser Artemisia selengensis Turcz ex Besser Artemisia selengensis var selengensis selengensis Artemisia superba Pamp Artemisia tongtchouanensis H Lev Artemisia violacea Desf Artemisia virens Moench Artemisia vulgaris Burm f Illegitimate Artemisia vulgaris subsp coarctata Fors ex Besser Ameljcz Artemisia vulgaris var coarctica Besser Artemisia vulgaris subsp flodmanii Rydb H M Hall amp Clem Artemisia vulgaris var flodmanii Rydb M Peck Artemisia vulgaris var glabra Ledeb Artemisia vulgaris var glandulifera L F Hend M Peck Artemisia vulgaris var indica Willd Hassk Artemisia vulgaris var kamtschatica Besser Artemisia vulgaris var latiloba Ledeb Artemisia vulgaris var selengensis Turcz ex Besser Maxim Artemisia vulgaris subsp urjanchaica Ameljcz Artemisia vulgaris var vulgaris vulgaris Artemisia wallichiana Besser Artemisia wallichiana f nitida Pamp B D NaithaniIstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 848 Hemcinin bax